▅ Παρά τα παιχνίδια του τουρκικού προξενείου και την αδιαφορία του ελληνικού κράτους, οι Πομάκοι της Ξάνθης έφτιαξαν έναν σύλλογο και ζητούν περισσότερα ελληνικά σχολεία
«Είμαι Πομάκος και το λέω!..»
ΑΧ. ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ Κυριακή 2 Αυγούστου 2009
ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ χριστιανοί και μουσουλμάνοι «σπάνε» τα στεγανά και εργάζονται από κοινού για ένα εγχείρημα διόλου εύκολο:τη διάσωση και την ανάδειξη της πομακικής ταυτότητας. Επειτα από μια περίοδο μακράς σιωπής, όπου και η
οποιαδήποτε νύξη περί ύπαρξης Πομάκων στους κόλπους της μουσουλμανικής μειονότητας εθεωρείτο ατόπημα, οι Πομάκοι σιγά σιγά αφυπνίζονται, αναζητούν και διεκδικούν τη μακραίωνη ταυτότητά τους. Με τους περισσότερους Ελληνες να αγνοούν τι πραγματικά συμβαίνει στους ορεινούς όγκους της Ροδόπης και συχνά μέσα σε μια
εκρηκτική ατμόσφαιρα, πριν από λίγους μήνες οι Πομάκοι της Ξάνθης έφτιαξαν έναν σύλλογο μέσα από τον οποίο διεξάγουν τον πολιτιστικό και μορφωτικό τους αγώνα. Αρχικά οι αντιδράσεις ήταν πολλές, έπειτα όμως από επίδειξη σθένους εκ μέρους των Πομάκων οι ενοχλήσεις σταμάτησαν. Στην Ξάνθη φαίνεται ότι κάτι αλλάζει.
«Η πομακική ταυτότητα δεν μπορεί να κρυφθεί ούτε ντρέπομαι γι΄ αυτό που είμαι. Αυτό γεννήθηκα:Πομάκος» λέει ο 34χρονος επαγγελματίας κ. Ιρφάν Μεμέταλη. «Τα ήθη και τα έθιμά μας είναι πολύ ζωντανά, ειδικά στα χωριά. Η Παιδεία όμως είναι ένα πάρα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Πολλοί γονείς ζητήσαμε να γίνονται κάποια μαθήματα στα μειονοτικά σχολεία και στα ελληνικά. Οι υπεύθυνοι όμως μας παραπέμπουν στη Συνθήκη της Λωζάννης και αφήνουν το ζήτημα στη διακριτική ευχέρεια του δασκάλου» συμπληρώνει. Οπως λέει, πολλοί έχουν εκμεταλλευθεί το πολιτιστικό «σκοτάδι» της περιοχής και βιοπορίζονται δουλεύοντας για αλλότριους στόχους. «Το προξενείο παίζει παιχνίδια στις πλάτες των αθώων. Δεν είναι εύκολο να μιλήσεις. Πολλοί από εμάς έχουμε δεχθεί απειλές» σημειώνει.
▅ Οι απειλές και τα προβλήματα Στη Θράκη συμβαίνουν πρωτοφανή πράγματα. «Στη Γλαύκη έβαλαν πομπούς στον μιναρέ του τζαμιού και αναμετέδιδαν κηρύγματα μίσους και την ίδια στιγμήοι πολιτικοί τούς χαϊδεύουν τα αφτιά» σημειώνει ο κ. Μεμέταλη. Είναι ενδεικτικό ότι τις ημέρες του Πάσχα διοργανώθηκε στην Ξάνθη ετεροχρονισμένος εορτασμός των γενεθλίων του Μωάμεθ, γεγονός που προκάλεσε σοβαρά ερωτήματα. «Φαίνεται ότι πρέπει να γίνεις Τούρκος για να δεις άσπρη ημέρα εδώ πέρα» καταλήγει. Στον εκφοβισμό που υφίστανται παραδοσιακά οι Πομάκοι αναφέρεται και η κυρία Αλιέ Εφέντη. «Υπάρχουν πολλοί που φοβούνται όταν τους λένε:“Θα καείς στην Κόλαση”» σημειώνει και προσθέτει: «Λόγω της τριγλωσσίαςεπικρατεί ένας πύργος της Βαβέλ.Στα σπίτια παίζει η τουρκική τηλεόραση και πολλοί νέοι μας μιλούν τουρκικά».
Εμβληματική φυσιογνωμία στη δραστηριοποίηση των Πομάκων είναι ο πρόεδρος του νεοπαγούς συλλόγου κ. Ταχήρ Κόντε. «Ο εκτουρκισμός είναι ένα πρόβλημα.Μετά τις αρχικές αντιδράσειςτα πράγματα χαλάρωσαν και τώρα δεν υπάρχουν πιέσεις» σημειώνει . Ο κ. Κόντε βρέθηκε πρόσφατα στο επίκεντρο μιας λυσσαλέας δικαστικής διαμάχης, όταν άρχισε να δέχεται επίθεση από τον τοπικό Τύπο με την κατηγορία της «προδοσίας». «Ευτυχώς δικαιωθήκαμε καιπλέονο σύλλογός μας πολλαπλασιάζεταιενώ ετοιμάζει βιβλιοθήκη και μουσείο.Ακόμηπροσπαθούμε να κάνουμε μαθήματα πληροφορικής και ραπτικής» αναφέρει. «Στα Πομακοχώριατο μεγαλύτερο λάθος είναι ότι δεν υπάρχει δημοτικό ελληνόφωνο σχολείογια να έχουν οι γονείς επιλογή. Τα μειονοτικά δημοτικά είναι μεν δίγλωσσα, τα μισά μαθήματα όμως γίνονται στα τουρκικά. Τα ελληνικά διδάσκονται πολύ λίγες ώρες.Μας έχουν βάλει στο ίδιο καζάνι» σημειώνει ο κ. Ταχήρ. Το άλλο μείζον ζήτημα είναι η ίδια η πομακική γλώσσα, αφού ούτε ολοκληρωμένη καταγραφή ούτε επίσημα λεξικά υπάρχουν. Ωστόσο μορφωτικά ιδρύματα όπως το Πολιτιστικό και Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ) αλλά και το Κέντρο Πομακικών Ερευνών στην Κομοτηνή επιτελούν ένα σημαντικό εκπαιδευτικό έργο.
Η σύζυγος του κ. Κόντε, η κυρία Εμινέ Μπουρουντζή, έχει σπάσει ένα ρεκόρ: είναι η πρώτη Πομάκα που έχει μπει στη δισκογραφία τραγουδώντας τα παραδοσιακά τους τραγούδια. Οπως αφηγείται, «το 2006 κυκλοφόρησε ο πρώτος δίσκος και το 2008 ο δεύτερος και τώρα πάμε για τον τρίτο». Τα τραγούδια των Πομάκων έχουν μια ιδιαιτερότητα. «Στα παλιά, όταν τα αγόρια με τα κορίτσια δεν μπορούσαν να έχουν επικοινωνία,όλος ο μεταξύ τους διάλογος γινόταν με τραγούδια, εν είδει ερωταπαντήσεων και με κύριο χαρακτηριστικό το φλερτ» σημειώνει.
Μία ακόμη σημαίνουσα προσωπικότητα της περιοχής είναι ο εκπαιδευτικός κ. Ορχάν Αζίζ, ο οποίος μαζί με τη συνάδελφο και σύζυγό του κυρία Μπελκίς Μεχμέταλη αλλά και άλλους εκπαιδευτικούς έχουν δημιουργήσει από το περασμένο φθινόπωρο ένα επιμορφωτικό κέντρο ενισχυτικής διδασκαλίας που λειτουργεί στη Γλαύκη, στη Μύκη και στην Πάχνη. Στο κέντρο παρακολουθούν μαθήματα περίπου 300 μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου από τα σχολεία της περιοχής. Χορηγοί του κέντρου είναι η πρώην υφυπουργός Εξωτερικών κυρία Βιργινία Τσουδερού, το Ιδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και οι επιχειρηματίες κκ. Δημήτρης και Μηνάς Εφραίμογλου.
Ο κ. Αζίζ, ο οποίος παράλληλα κάνει Μεταπτυχιακό στη Γλωσσολογία, ομολογεί ότι «δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα στα ελληνικά» και αυτό διότι «τα παιδιά αντιμετωπίζουν τρομερές δυσκολίεςλόγω του ότι τα μαθηματικά, η φυσική και η γλώσσα διδάσκονται στα τουρκικά». Αυτό δημιουργεί ένα σοβαρό πρόβλημα διότι οι μαθητές, έχοντας μάθει τα μισά μαθήματα στα τουρκικά, πηγαίνουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση που είναι αμιγώς ελληνόφωνη και αντιμετωπίζουν εμπόδια στην κατανόηση των μαθημάτων.
Σύμφωνα με τον κ. Αζίζ, αυτή η πρωτοβουλία δεν συγκίνησε διόλου τους τοπικούς άρχονες. «Εχουμε αναλάβει το κόστος, το βάρος, την ευθύνη και τη... λασπολογία» αναφέρει χαρακτηριστικά. Οι αυτοδιοικητικοί δεν είδαν με καθόλου καλό μάτι την προσπάθειά τους, προφανώς «για να μη χάσουν ψήφους» όπως λέει. «Ακόμη και το κτίριο είναι δώρο από την Αγγλία» λέει ο κ. Αζίζ. «Στόχος είναι να αναδειχθούν τα μορφωμένα παιδιά της περιοχής. Κάποιοι προσπάθησαν εσκεμμένα να μείνουμε στο σκοτάδι, εμείς όμως θα πάμε προς το καλύτερο» καταλήγει.
▅ Εξοδος από τη σιωπή
«Ενώ ως πρόσφατα ελάχιστοι μιλούσαν δημόσια για αυτά τα θέματα, πλέον διεξάγεται ανοιχτά ένας διάλογος. Εχουμε δύο εφημερίδες και έναν σύλλογο που πολλαπλασιάζεται. Εχει σημειωθεί τεράστια πρόοδος» σημειώνει ο δημοσιογράφος κ. Σεμπαϊδήν Καραχότζα. «Αυτές οι εκδηλώσεις που κάνουμε τώρακάποτε θεωρούνταν αδιανόητες. Βέβαια υπάρχει μακρύς δρόμος ακόμη,καθώς πολλοί φοβούνται να μας υποστηρίξουν. Η άλλη πλευρά κάποτε αρνούνταν την ύπαρξή μας, πλέον όμως την αποδέχεται.Αυτό είναι μια επιτυχία» συμπληρώνει. Πέρα από την «καταπίεση και τις τηλεφωνικές απειλές» , το ζητούμενο, όπως λέει, «είναι περισσότερα ελληνικάδημόσια σχολεία». «Δεν ζητούμε πομάκικα,αφού αυτό προς στιγμήν είναι ανέφικτο, διότι υπάρχει μεγάλο έλλειμμα έρευνας και καταγραφής της γλώσσας. Εδώ έχουμε τριγλωσσία, δηλαδή λίγο από όλα αλλά τίποτε καλά.Τα παιδιά φθάνουν στο πανεπιστήμιο και είναι σαν να πηγαίνουν σε μια πηγή από όπου δεν μπορούν να πιουν νερό» συμπληρώνει.
Μια γλώσσα σε κίνδυνο
Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ και συγγραφέας κ. Ν. Κόκκας υπηρετεί στα Πομακοχώρια, κάνει το διδακτορικό του με θέμα τους Πομάκους και γνωρίζει καλά το γλωσσικό τους ζήτημα. «Υπάρχει μια ποικιλία ιδιωμάτων και εδώ και 15 χρόνια γίνεται μια σοβαρή καταγραφή. Ολα τα ιδιώματα εντάσσονται στο νοτιοσλαβικό συνεχές και οι δομές της γλώσσας παραπέμπουν στην παλαιοσλαβική των Κυρίλλου και Μεθοδίου» αναφέρει. Ωστόσο, όπως λέει, «ένας πλούτος χάνεταιδιότι παρουσιάζεται πτώχευση λεξιλογίου. Οι μήνες και οι αριθμοί λέγονται πλέον στα τουρκικά. Ο ρόλος της εκπαίδευσης είναι καθοριστικός για όλα αυτά» σχολιάζει. «Στον Ψυχρό Πόλεμο παγιώθηκε ως επιλογή η τουρκική ταυτότητα στη γλώσσα και όλα αυτά τα χρόνια κανένας δεν τόλμησε να αλλάξει τα μορφωτικά πρωτόκολλα με την Τουρκία. Ετσιφτάνουμε να έχουμε έλληνες πολίτεςκαταδικασμένους σε ημιμάθεια και αδυναμία πρόσβασης στην επιστήμη» τονίζει. «Το φαινόμενο έχει και βαθύταταυπαρξιακές συνέπειεςκαθώς με τη θεσμοθέτηση της τριγλωσσίαςαλλάζει και η πρόσληψη του κόσμου στα παιδιά. Οι Πομάκοι χαρακτηρίζονται συχνά από μεταπήδηση ταυτότητας» σχολιάζει.
Η πρόεδρος του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης κυρία Βιργινία Τσουδερού θεωρεί ότι πρέπει να ασχοληθούμε σοβαρά με τη Θράκη καθώς οι μειονοτικές ομάδες έχουν καταστεί θύματα ενός ανταγωνισμού με επιτιθέμενο την Τουρκία. «Το προξενείο παίζει άθλιο ρόλο και εμείς ανήμποροι σερνόμαστε σε αυτό το παιχνίδι» σημειώνει και προσθέτει: «Η πολιτική μας στο ζήτημα είναι μια λυπηρή περίπτωση. Ολοι υποκρίνονται. Αντί να θωρακίσουμε αυτόν τον κόσμο, τους αφήνουμε να γίνουν στοιχεία εκμετάλλευσης». Η λύση, κατά την κυρία Τσουδερού, είναι ο πολιτισμός, «κάτι που όταν γίνεται σωστά παράγει τα καλύτερα που έχει μέσα του ο άνθρωπος» με βασική κατεύθυνση «τη συνύπαρξη και τη συμβίωση».