Θράκη, Έβρος, παλιά και νέα μετανάστευση

ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΕΒΡΟΥ

του Φάνη Μαλκίδη

Εισαγωγή

θεωρούμε ότι δύο σημαντικά γεγονότα των τελευταίων εβδομήντα χρόνων κράτησαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην νεώτερη ιστορική πορεία της Θράκης, η συνθήκη της Λοζάννης (1923) και η ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ (1952) που άλλαξε αποφασιστικά τις προοπτικές, τις προτε­ραιότητες και τις κατευθύνσεις της χώρας, επηρεάζοντας καταλυτικά τόσο την περιοχή όσο και τη Μακεδονία και την Ήπειρο.

Πρόσφυγες και Θράκη

Το 1922 με την υποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Μικρασία, οι Έλληνες του χώρου, όπως και του ιστορικού Πόντου ακολούθησαν την πορεία προσφυγιάς που ήδη είχαν γνωρίσει τα προηγούμενα χρόνια, κατά τη διάρκεια των εθνικών κινημάτων που μετεξελίχθηκαν σε εκκα­θαρίσεις ανεπιθύμητων (Νεότουρκοι), βαλκανικών συρράξεων και ενός παγκόσμιου πόλεμου. Η συνθήκη της Λοζάννης, “Αίμα και πετρέλαιο”, “Παγκόσμιος αγώνας δρόμου για το πετρέλαιο” σύμφωνα με ευρωπαϊ­κές και αμερικανικές εφημερίδες, “το μεγαλύτερο παζάρι του αιώνα μας” (Χαραλαμπίδης, 1994: 46), αναθεώρησε τη συνθήκη των Σεβρών, εκφράζοντας την ρεβιζιονιστική τάση που επικράτησε αμέσως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (Γερμανία και άλλες χώρες, ηττημένη Οθωμανική αυτοκρατορία), που ομολογείται και από Τούρκους συγγραφείς, όπως ο Mumtaz Soysal (Σαρρής, 1996: 6). Με την ελληνο­τουρκική συνθήκη του Ιανουαρίου του 1923, ανταλλάχτηκαν 1.200.000 και πλέον ορθόδοξοι τουρκικής υπηκοότητας. Οι 107.607 εγκαταστάθη­καν στη Θράκη, με 360.000 μουσουλμάνους Έλληνες υπηκόους. Εξαιρέθηκαν της ανταλλαγής, οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης, χαρακτηρισμό τον οποίο απαίτησε η τουρκική αντιπροσωπεία. Οι πρόσφυγες από την πρώτη οθωμανική αυτοκρατορία και από την 29/10/1924 τουρκική δημοκρατία, εγκαταστάθηκαν στη Θράκη. Στο νομό Έβρου, μια νέα πόλη που αποτέλεσε τον τόπο εγκατάστασης προσφύγων την οποία ο Βενιζέλος έχτισε για να αποτελέσει και τον αντίπαλο πόλο στην Αδριανούπολη, ήταν η Νέα Ορεστιάδα.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 (χρονιά απελευθέρωσης της ελ­ληνικής Θράκης- για τους Τούρκους ιστοριογράφους και πολιτικούς επιστήμονες Δυτική Θράκη (Λιάπης, 1992: 34) και για τους Βουλγάρους ομολόγους τους Νότια Βουλγαρία), η περιοχή έγινε μια μεγάλη δεξα­μενή προσφύγων, και ο Έρνεστ Χέμινγουει, ο συγγραφέας του Ισπανι­κού Εμφυλίου, ανταποκριτής τότε στη Θράκη θα γράψει “ένας στρατός που δεν ηττήθηκε, αποχωρούσε ακολουθούμενος από τα καραβάνια των προσφύγων”, που σύντομα αντιμετώπισαν τα μεγάλα προβλήματα στέ­γασης, εργασίας, κοινωνικής ένταξης που σε συνδυασμό με την οικονο­μική καθυστέρηση της περιοχής παρουσιαζόταν οξυμένα. Δε θα πρέπει να παραλείψουμε ότι ο χώρος για δέκα χρόνια έγινε πεδίο πολεμικών συγκρούσεων αλλάζοντας παράλληλα πολλούς κυβερνήτες (Βουλγαρία, διασυμμαχική κατοχή, κλπ.) που συνηγόρησαν στην τραγική κατάσταση που βρήκαν η Ελληνική Γενική Διοίκηση Θράκης και οι πρόσφυγες.Στη δεκαετία του 1930 οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στη Θράκη, ζούσαν με το όραμα της επιστροφής στις ιστορικές τους πατρίδες και αυτό είχε αντίκτυπο και στο “προσωρινό” που χαρακτήριζε την εγκατά­στασή τους που δεν ανταποκρινόταν πάντοτε και από την κρατική πο­λιτική που μοίραζε γη, έχτιζε οικίες και προετοίμαζε μόνιμη εγκατάστα­ση, παρά τα αντίθετα που κατά (προεκλογικούς) καιρούς λεγόταν δεδο­μένης της μεγάλης μάζας ψηφοφόρων προσφύγων, που ήδη είχαν αρχί­σει την πολιτική τους ενεργοποίηση με τη δημιουργία της προσφυγικής ομάδας βουλευτών. Οι αλλεπάλληλες ελληνικές κυβερνήσεις που διαδε­χόταν η μια την άλλη, κατέφευγαν στη λήψη αντιλαϊκών και αντιδραστικών μέτρων (λογοκρισία, απαγόρευση δημοσίων συγκεντρώσεων) για να κατασιγάσουν τα οξυμένα πνεύματα, να αποπροσανατολίσουν την κοινή γνώμη και να αντιμετωπίσουν τα φλέγοντα ζητήματα, που αφορούσαν κυρίως τη διαρκή συρροή πολυάριθμων προσφύγων και την περίθαλψη τους. Η αλλαγή επτά υπουργών Οικονομικών σε διάστημα λιγότερο των τεσσάρων μηνών από την επαναστατική κυβέρνηση Πλα­στήρα, φανερώνει ένα μέρος της τραγικής κατάστασης (Βακαλόπουλος, 1991: 440).

Η δεκαετία του 1930

Το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας Βενιζέλου- Ινονού (1930) έθεσε οριστικό τέλος στην επιστροφή των προσφύγων. Σε αντίδραση τέσσερις πρόσφυγες βουλευτές του βενιζελικού κόμματος παραιτήθηκαν από το αξίωμα τους και αποτέλεσε την αρχή για να ξεκινήσει μια πολιτική για την περιοχή που πλέον δεν αφορούσε μόνο τους πρόσφυγες που αντιμε­τώπισαν λόγω των πιστεύω τους την επίσημη κρατική εχθρότητα (βενιζελικοί οπαδοί, αντίθετοι με τις βασιλικές ραδιουργίες που τις θεωρού­σαν υπεύθυνες του ξεριζωμού τους, ίδρυση εργατικών συνδικάτων, κλπ.) αλλά και τους γηγενείς που είδαν την περιοχή τους να αντιμετω­πίζεται ως ξένο σώμα στο ήδη πληγωμένο, μετά από δεκαετίες πολέμων, Ελλαδικό κορμό. Οι πιστώσεις για προσφυγική εγκατάσταση θα περι­κοπούν, η ήττα του Βενιζέλου, το αποτυχημένο κίνημα του 1935 και οι διωγμοί των οπαδών του θα σημάνει μια νέα που θα κορυφωθεί με την παλινόρθωση της βασιλείας και την άνοδο της δικτατορίας του Μεταξά.Μετά από χρόνια θα αποδειχθεί πόσο διαβρωμένα ήταν τα καθεστώτα που διαχειρίστηκαν τους πόρους για τους πρόσφυγες. Σε συνεδρίαση της Ελληνικής Βουλής, στις 5 Νοεμβρίου 1979, ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ τόνιζε ότι “η μουσουλμανική περιουσία στα διάφορα στάδια της υπέστη άγρια εκμετάλλευση, επτά τοις εκατό της περιουσίας εκείνης διατέθηκε για την αποκατάσταση των προσφύγων, το υπόλοιπο 93% διασπαθίστηκε, που σημαίνει ότι έγιναν καταχρή­σεις” (Πρακτικά Βουλής, 1979).

Η εγκατάλειψη της περιοχής, η περιθωριοποίηση ενός μεγάλου τμήμα­τος του πληθυσμού, η δημιουργία ενός κλίματος φοβίας και φυγής, συν­δυάστηκε με την διαβίωση των μουσουλμανικών μειονοτήτων που λόγω εφαρμογής πολιτικών που δεν εκπορευόταν πάντα από την εσωτερική διακυβέρνηση αποτέλεσαν ένα έντονο σημείο τριβής και προβληματι­σμού. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 θα απελαθεί όλη η παλαιομουσουλμανική ηγεσία των μειονοτήτων (θρησκευτικοί λειτουργοί, δάσκα­λοι, πρώην βουλευτές, η λεγόμενη ομάδα των “150”) με πίεση από την κεμαλική πλέον Τουρκία, λόγω του κλίματος “φιλίας” που είχε δημι­ουργηθεί στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, ενώ στη δημιουργία ενός νέου περιβάλλοντος στην περιοχή συμβάλλει και η ίδρυση του γενικού τουρκικού προξενείου Κομοτηνής. Στο μεσοπόλεμο αρχίζει να δημιουρ­γείται ο εφεδρικός ρόλος της Θράκης που φαίνεται και από την απλή παράθεση στοιχείων. Σε σύνολο 115 ανωνύμων εταιρειών δεν υπάρχει καμιά στη Θράκη και το ποσοστό της αυτοαπασχόλησης φθάνει το 78%. Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης πραγματοποιεί εξαγωγές 140εκ. που αντιστοιχούν στο 3, 5% του συνόλου των εξαγωγών. Μια κλίνη αντιστοιχεί σε 2000 κατοίκους ενώ το 1933 πεθαίνουν 576, μόνο από φυματίωση. Την ίδια χρονιά σε ολόκληρη τη Θράκη υπάρχουν 6 Γυ­μνάσια, όταν στη Λακωνία λειτουργούσαν 26, στη Αρκαδία 20, στην Αργολίδα 17, στη Μεσσηνία 35 και την Αχαΐα 23. Το ποσοστό αναλ­φαβητισμού ήταν 58%, διπλάσιο τον μέσον εθνικού όρου και από τα 1600 γυμνασιόπαιδα μόνο το 6% ήταν παιδιά αγροτών. (Κηπου­ρός, 1994: 30).

Μετά τον πόλεμο

Το τέλος του Β' παγκοσμίου πολέμου θα βρει την περιοχή αρκετά πιο πίσω αφού στο χώρο της ανατολικής Μακεδονίας και Θρά­κης εγκαταστάθηκαν ως κατοχικές δυνάμεις Γερμανοί και Βούλγαροι, με τους δεύτερους να επιδίδονται σε πρωτοφανείς αγριότητες και μαζικές εκτελέσεις, καταστρέφοντας παράλληλα τις όποιες υποδομές υπήρχαν στην περιοχή, ενώ ο αδελφοκτόνος πόλεμος θα ολοκληρώσει αυτήν την καταστροφή.

Το 1952 με την ένταξη της Ελλάδας και την ταυτόχρονη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, η περιοχή αποτέλεσε στα πλαίσια του σχεδιασμού της βο­ρειοατλαντικής συμμαχίας, το χώρο ανάπτυξης στρατιωτικών σχηματι­σμών. Αρχίζει η εποχή του επίσημου εξαρτημένου Ελλαδικού κράτους ενός κράτους πελάτη, μη εθνικού. Γιατί ένα κράτος που λέγεται εθνικό έχει ως βασικούς ρόλους την προστασία και τον έλεγχο της αναπαρα­γωγής της εργατικής δύναμης, την ανάπτυξη και τον έλεγχο της αγοράς, τη συγκεντροποίηση του πλεονάσματος της τεχνολογίας και την αξιοποίηση των φυσικών πόρων, κάτι που δεν εκπληρώθηκε στη Θράκη, ίσως επειδή η εκλογική της αγορά ήταν και είναι μικρή. (Χαραλαμπίδης, 1994: 47). Στην αντίθετη περίπτωση ένα κράτος που είναι εξαρτημέ­νο ευνοεί και ενισχύει τη μετανάστευση, την “ευλογία Θεού”, ιδιαίτερα σε ακριτικές περιοχές όπως στη Θράκη και τον Έβρο και την ταυτόχρο­νη προστασία των ξένων επενδύσεων με αποικιοκρατικού περιεχομένου νόμους. Ελληνογαλλική σύμβαση “περί μεταναστεύσεως” της 13/3/1954, Ελληνοβελγική σύμβαση “περί μεταναστεύσεως Ελλήνων εργατών εις Βέλγιον προς απασχόλησιν εις ανθρακωρυχεία” της 12/7/57, η Ελληνογερμανική σύμβαση περί επιλογής και τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εις Γερμανικός επιχειρήσεις” της 3/3/60 εγκατάστα­ση της Ντόιτσε Κομισιόν το 1960 στην Αθήνα, και η Ελληνολλανδική σύμβαση “περί επιλογής και τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εν ταις Κάτω Χώραις” της 13/6/66 (Μουσούρου 1991: 179). Νόμος 2687/53 “πε­ρί επενδύσεων και προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού” που εγκωμιά­ζεται από τους ξένους, “χώρες όπως η Τουρκία, η Ελλάδα κι ο Παναμάς ανοίγουν το δρόμο για τη δημιουργία της σωστής ατμόσφαιρας στις επενδύσεις μας” (Σ.Β. Ραντάλ, αμερικανός πρόεδρος της Επιτροπής Ξέ­νης Οικονομικής Πολιτικής). Οι επενδύσεις, εγχώριες και αλλοδαπές, κατευθύνονται στο εμπόριο και την οικοδομή- πολυκατοικία (“το σαπιοκάραβο της στεριάς” όπως το αποκαλεί η λογοτεχνία) στην εικο­σαετία 1950-1970 σε σύνολο χρηματοδοτήσεων 380 δισεκατομμυρίων δραχμών μόλις τα 52 κατευθύνονται σε παραγωγικές επενδύσεις.

Η γειτνίαση με μια χώρα -μέλος του σύμφωνου της Βαρσοβίας που στην ψυχοπολεμική εποχή, αποτελούσε μια διαρκή πηγή κινδύνου πολε­μικής σύγκρουσης, είχε ως αποτέλεσμα να αποδοθεί στη Θράκη ο ρόλος του αναχώματος, “στα σχέδια προέλασης και διάβρωσης του ελεύθερου κόσμου από τις χώρες του παραπετάσματος”.Τα μόνα απαραίτητα έργα ήταν τα στρατόπεδα, ενώ οι υποδομές που είχαν αρχίσει να δημιουρ­γούνται με λιγοστά εγχώρια και πολλά αλλοδαπά κεφάλαια (σχέδιο Μάρσαλ “περί αναστήλωσης της καταστραμμένης Ευρώπης και αποτροπής του κομμουνιστικού κινδύνου” ύψους 13 δις δολαρίων για 16 χώρες, από το οποίο η Θράκη θα πάρει 9.623.219 δολάρια που αντιστοιχούν στο 0.5%!) ταυτιζόταν με τις στρατιωτικές κινήσεις σε περίοδο θερμού επεισοδίου. Σύμφωνα με τα ψυχροπολεμικά δόγματα ασφάλειας η υπανάπτυξη της περιοχής ήταν προϋπόθεση για την υπεράσπισή της σε περίπτωση σύρραξης των δύο συνασπισμών. Έτσι οι δρόμοι, οι σιδηρόδρομοι, οι επικοινωνίες, οι παραγωγικοί τομείς ή είναι ανύπαρκτα ή θυμίζουν άλλες εποχές.Ο νομός Έβρου κρατά εδώ πρωταγωνιστική θέση λόγω της άμεσης επαφής με τον αντίπαλο. Για παράδειγμα, ο σιδηρόδρομος στη Θράκη θα θυμίζει την εποχή εκείνη και μέχρι πρόσφατα την εποχή του τελευ­ταίου σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ μια και η χάραξη του έγινε επί περιό­δου του, με πολύ τραγικό αποτέλεσμα όσοι χρησιμοποιούσαν το τρένο για τη μεταφορά τους στο βόρειο κομμάτι του νομού να διέρχονται από τουρκικό έδαφος για κάποια χιλιόμετρα. Αυτή η κατάσταση ανακόπηκε αναγκαστικά μόλις το 1977 και μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Εκτός βέβαια από τις ανύπαρκτες πολιτικές που στέρησαν τη Θράκη, τον Έβρο από την ανάπτυξη, υπήρξαν ενέργειες που εντάσσονται στο γενικότερο κλίμα της εποχής και είχαν ως αποτέλεσμα την αποστα­θεροποίηση του χώρου και της συνέχισης μιας κατάστασης αβεβαιότη­τας. Το 1955 η Ελλάδα θέλει τους Πομάκους, Τούρκους, μία συνισταμέ­νη των μουσουλμανικών μειονοτήτων αλλά με την όξυνση των σχέσεων με την Τουρκία, τους θέλει Βούλγαρους. Ένα μικρό παράδειγμα πως και στον τομέα αυτό έλειψε η ολοκληρωμένη, σχεδιασμένη πολιτική για την περιοχή. Μια πολιτική που στηρίχτηκε στην άνδρωση του μοντέλου “υδροκεφαλισμός της Αθήνας - κατάρρευση της “περιφέρειας”, “αγρο­τική έξοδος - εργάτες- υπάλληλοι- κάτοικοι σε νέες συνοικίες στο λεκα­νοπέδιο”, “αντιπαροχή (ο οικοδομικός τομέας μόνο στην εικοσαετία 1950-1970 παίρνει 157 δισεκατομμύρια δραχμές σε δάνεια που είναι τρεις φορές περισσότερα από τη βιομηχανία), “έργα στην πρωτεύουσα -κατασπατάληση των εθνικών πόρων - αφαίμαξη της περιφέρειας-εξαναγκασμός σε μετανάστευση του εργατικού δυναμικού” “Η βιομηχα­νική ανάπτυξη έξω από την πρωτεύουσα υπόκειται σε μεγάλο βαθμό στην πρωτοβουλία και τον έλεγχο της Αθήνας... Η Αθήνα είναι πρώτα απ' όλα ένα κέντρο διανομής, κατανάλωσης και διοίκησης” (Vermeulen, 1983: 116). Ο Ο. Burgel αποδίδει αυτήν την εξάρτηση του περιφερειακού χώρου από την πρωτεύουσα σε μια εξπρεσιονιστική παράσταση που παρομοιάζει την Αθήνα με “ένα βαρύ κεφάλι σε ένα αδύναμο σώμα” (Burgel, 1976: 23), “το λεκανοπέδιο έχει εισοδήματα όμοια με αυτά της βόρειας Ιταλίας και η υπόλοιπη χώρα δεν ξεπερνά το μέσο εισόδημα των Ινδιών” θα πει γνωστός πολιτικός, από τα 5, 5 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (εγκρίσεις ξένων επενδύσεων στην περίοδο 1953-1983 ει­σάγονται μόνο τα 1.926.107.116, από τα οποία το 55% επενδύονται στην Αττική.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 θα αρχίσει να δημιουργείται ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, από το νομό Έβρου κύρια προς τη Γερμανία και κατά δεύτερο λόγο προς Βέλγιο, Ολλανδία, στην Ουτρέχτη το 54% των Ελλήνων μεταναστών κατάγονται από τη Θράκη, στο Χόρ-κμε το 49%, στο Οιστερβέικ το 40%, με τους Θρακιώτες να προέρχονται σχεδόν όλοι από τον Έβρο- Vermeulen, κ.ά, 1990: 42). Αρχίζει η εποχή όπου τη βόρεια Ελλάδα τη διαποτίζει η Γερμανία.

Η μετανάστευση

Η μετανάστευση προς την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία που ξεκίνησε μια γενιά μετά την εγκα­τάσταση του πελώριου κύματος των Μικρασιατών προσφύγων, εμφανί­στηκε σε μια στιγμή όπου ο μικροϊδιοκτητικός πολυτεμαχισμός και η κρίση της γεωργίας, σε συνδυασμό με την πολιτική που αναπτύχθηκε από την Αθήνα για την περιφέρεια, απειλούσαν τα θεμέλια της θρακικής, ιδιαίτερα της εβρίτικης, αγροτικής κοινωνίας, ενώ ειδικά στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ρόλο στη μεταναστευτική κίνηση έπαιξαν και πολι­τικοί λόγοι. Η μεταπολεμική Ελληνική μετανάστευση στη Γερμανία συν­δέεται με τις υπάρχουσες αντικειμενικές συνθήκες στη χώρα αλλά είναι απόφαση κάποιων να μεταναστεύσουν όχι γιατί δεν μπορούν να επιβιώ­σουν αλλά και γιατί θεωρούν ότι με την μετανάστευση αυτή, θα επιτύ­χουν την υπέρβαση αντίξοων συνθηκών (Μουσούρου, 1991: 20). Η μετα­νάστευση εξασφάλιζε σε όσους έφευγαν, άντρες και μετέπειτα γυναίκες, μια επίπονη εργασία, ελάχιστα ενδιαφέρουσα, αλλά καλοπληρωμένη. Έτσι μπόρεσε να γίνει αποταμίευση, να διοχετευτούν χρηματικοί πόροι ακόμη και σε εκείνους που έμεναν πίσω στην πατρίδα.
Οι κάτοικοι του νομού Έβρου αρχίζουν να προμηθεύουν φτηνά εργατικά χέρια στην ευρωπαϊκή και ελληνική αγορά και σιγά - σιγά γίνονται πολυεθνικοί εργάτες στα εργοστάσια της βόρειας Ευρώπης ή υπάλληλοι στα πολυκαταστήματα και τις βιοτεχνίες της Αθήνας. Υπολογίζεται ότι πάνω από 80000 Θρακιώτες ηλικίας 15-44 χρονών γίνονται μετανάστες την περίοδο αυτή.Έτσι, πολύ γρήγορα, από κατ' εξοχήν περιοχή εθνικών ευεργετών η Θράκη μετατράπηκε σε κατ' εξοχήν περιοχή εξαγωγής μεταναστών.Από το 1958 αρχίζει η μαζική μετανάστευση των Σαμοθρακιτών στην αστική περιφέρεια της Στουτγάρδης, στα τέλη του 1975 και με τη βοή­θεια στατιστικών στοιχείων, δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστωθεί ότι στην πρωτεύουσα της Βάδης- Βυτερμβέργης η Σαμοθράκη βρισκόταν επικε­φαλής των ελληνικών κοινοτήτων που τροφοδοτούσαν την πόλη της Στουτγάρδης με στρατιές μεταναστών. Το 1961 πάνω από ένα τρίτο του πληθυσμού του νησιού ήταν κάτω των 15 χρόνων και το 1976 σ'αυτήν την ομάδα ηλικιών ανήκε λιγότερο από το ένα πέμπτο. Η δημογραφική εξάντληση που θα ήταν μακροπρόθεσμη προοπτική, έχει σήμερα μετα­τραπεί σε πραγματικότητα, εδώ και μια πενταετία, ο αριθμός των θανά­των ξεπερνάει τις επιτόπιες γεννήσεις. Ένα τέταρτο αιώνα με εντατική μετανάστευση κατάφερε να καταβάλλει ένα από τα τελευταία προπύρ­για του ζωντανού και γόνιμου κόσμου των νησιών τον Αιγαίου (Kolodny, 1985: 13 και 134). Η Θράκη το 1928 είχε 350.000 κατοίκους και σήμερα (1991) θα έπρεπε να έχει 700.000, αλλά πολλοί εξήγησαν το δημογραφικό της μόνο ως πρόβλημα τεκνοποιίας και όχι μετανάστευ­σης και εγκατάλειψης.

Το πρώτο μεταναστευτικό συνάλλαγμα μαζί με το ναυτιλιακό και το τουριστικό, θα μηδενίσει τα ελλείμματα και θα συμβάλουν στο “μετα­πολεμικό οικονομικό θαύμα”, την ίδια στιγμή, όμως, αρχίζει να φαίνε­ται το κόστος αυτής της “ανάπτυξης” και τον “θαύματος” στις κοινό­τητες του Έβρου (βλ. πίνακες παραρτήματος με την εξέλιξη του πληθυ­σμού του νομού Έβρου από το 1951 έως το 1991), στη γενικότερη δημο­γραφική κατάρρευση της περιφέρειας, στο υπερτροφικό κράτος, στην παραμορφωμένη Αθήνα, στις ανθρώπινες σχέσεις και την ψυχολογία, όταν πολλά παιδιά στον Έβρο και τη Θράκη μεγάλωσαν με τους ηλι­κιωμένους συγγενείς τους (παππούς, γιαγιά, κ.ά.) και όχι με τους γονείς τους. Στη μετανάστευση υπάρχουν όλες οι ανθρώπινες δυστυχίες που προκαλεί το ξερίζωμα και η μεταφορά σε ένα υπερεκβιομηχανισμένο περιβάλλον, όπου αντί να αποκτήσει ο μετανάστης ένα αληθινό επάγγελμα είδε να του επιβάλλουν τους ρυθμούς της δουλειάς με βάρδιες. Εκεί όπου μαζί με τα προβλήματα στέγασης υπάρχουν αυτά της επικοι­νωνίας- γλώσσας ενώ ιδιαίτερη θέση κρατά η γυναίκα - μετανάστρια που συχνά επωμίζεται υπερβολικά βάρη.

Στους χώρους μετανάστευσης των Εβριτών, αρχίζουν να δημιουργού­νται οι πρώτοι σύλλογοι- κοινότητες καταγόμενων από μια γεωγραφική περιοχή που ταυτίζονται συνήθως με τα διοικητικά όρια των κοινοτή­των καταγωγής τους, (π.χ. Σύλλογος Ορεστιαδιτών, Σουφλιωτών, Πενταλόφου, κ.ά), τάση συγκρότησης σε τοπικές ή εθνικές κοινότητες που την έχουν εσωτερικοί και εξωτερικοί μετανάστες (Τσαούσης, 1986: 133). Η διαδικασία δημιουργίας κοινοτικής δομής θα ανακοπεί ή θα επιβραδυνθεί όταν κατέλαβε την εξουσία η χούντα το 1967 με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οργανώσεις που είχαν ως στόχο τον έλεγχο των μεταναστών, έτσι όταν μια οργάνωση έπεφτε στα χέρια οπαδών της χούντας οι αντιφρονούντες ίδρυαν δεύτερη σε αντιπαράθεση με την πρώτη. Οι σύλλογοι λειτούργησαν ως χώροι συνάντησης, ανταλλαγής απόψεων, επίλυσης κάποιων προβλημάτων και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ως χώρος διασκέδασης, πριν να δημιουργηθούν οι πρώτες επιχειρήσεις των Ελλήνων που σχετίζονται μ' αυτήν - εστιατόρια, “καφέ”, κ.ά.Αργότερα θέλοντας να κρατήσουν μια επαφή με το χώρο καταγωγής τους και βοηθώντας ταυτόχρονα τους παραμένοντες συμπατριώτες τους, βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής στους χώρους καταγωγής, υλοποι­ούν ή ενισχύουν μια σειρά από έργα. Εκκλησίες, έργα υποδομής, αθλη­τικοί χώροι, αγορά πλοίου και δρομολόγηση του στη γραμμή Αλεξαν­δρούπολης - Σαμοθράκης (“Ναυτιλιακή και Τουριστική Εταιρεία των Σαμοθρακιτών της Δυτικής Γερμανίας 1975” Ανώνυμος Εταιρεία, με μετοχές αξίας 5.500 μάρκων η μία).

Η δεκαετία του 1980

Η τάση παλιννόστησης των Εβριτών που εμφανίζεται από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, δεν αντιστρέφει την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στο χώρο. Από το 1973 έως το 1980 υπολογίζεται ότι παλιν­νόστησαν περίπου 390.000 μετανάστες χωρίς να έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες απασχόλησης και ένταξης. Στη αρχή δόθηκαν κίνητρα για μικρές βιοτεχνικές και γεωργικές μονάδες στη Θράκη κυρίως που δεν είχαν σημαντικά αποτελέσματα. Οι μετανάστες δεν επιστρέφουν στην αγροτική τάξη στην οποία οι περισσότεροι ανήκαν πριν μεταναστεύ­σουν, δεν έρχονται να ενισχύσουν ποιοτικά και ποσοτικά την εργατική τάξη στην οποία ανήκαν κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στην ξένη χώρα, αλλά τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα οι παλιννοστούντες έρχονταν να αυξήσουν μια μικροαστική τάξη που εμφανίζεται ιδιαίτερα διογκω­μένη κατά τα τελευταία χρόνια. Η διόγκωση αυτή αποτελεί ασφαλώς φαινόμενο με σοβαρές κοινωνικοπολιτισμικές επιπτώσεις. (Μουσούρου, 1991: 106).Η έλλειψη πολιτικής για τη Θράκη και τον Έβρο συνεχίζεται και στην κρίσιμη δεκαετία του 1980, που περιορίζεται στην εξαγγελία και στη συγγραφή αναπτυξιακών προγραμμάτων δεν υλοποιούνται ή αρκούνται στην κινητρολατρεία μέσω των διάφορων αναπτυξιακών νόμων, ενώ την ίδια περίοδο εκπονούνται και τα πρώτα σχέδια ανάπτυξης, πενταε­τές πρόγραμμα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης 1988-92, Μεσογειακό ολοκληρωμένο πρόγραμμα Μακεδονίας - Θράκης 1986-93. Ειδικό αναπτυξιακό πρόγραμμα Θράκης 1989, κ.ά.Στη δεκαετία 1980-1990 ο πληθυσμός της Θράκης παρουσίασε μείωση 2% και αποτελεί την πλέον αραιοκατοικημένη περιοχή της χώρας με πυκνότητα μόλις 39 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. (ΥΠΕΧΩΔΕ, 1996: 15), η Θράκη κατέχει την τελευταία θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών το 1986-1988 σε κατά κεφαλήν ΑΕΠ η παραγωγικότητα στην περιφέρεια είναι η χαμηλότερη τουλάχιστον κατά 30% από κάθε ισπανική π.χ.περιφέρεια και θα συγκεντρώνει μόνο το 10% των επιδοτούμενων ιδιωτικών επενδύσεων από το 1982 έως το 1990 (ΣΒΒΕ, Στρατηγική ανάπτυξη της Θράκης τ.Β, 1996: 12, 17).

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Συγκέντρωση επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν στη Θράκη βάσει των ελληνικών αναπτυξιακών νόμων 1972-1978 (τρέχουσες τιμές σε χιλ. δραχμές).
Νομός
Ν.Δ. 1312/72
Ν.Δ.331/74
Ν.Δ.289/76
ΑΝ 849/78
ΣΥΝΟΛΟ
Έβρου
143.000
0
789.263
88.661
1.020.924
Ξάνθης
10.650
297
1.940.440
0
1.951.387
Ροδόπης
0
0
234.825
612.800
847.625
ΘΡΑΚΗ
153.650
297
2.964.528
701.461
3.810.936
ΕΛΛΑΔΑ
7.997.508
20.457
4.419.607
6.902.719
19.440.291
Πηγή: ΣΒΒΕ Στρατηγική ανάπτυξης της Θράκης τ.Α, 1996.Στη χρονική περίοδο όπου αναφέρεται ο πίνακας 1 η συμμετοχή της Θράκης στην προσέλκυση επενδύσεων του εξωτερικού ήταν σχεδόν μηδαμινή. Τα εισαχθέντα κεφάλαια εξωτερικού αντιπροσωπεύουν μόνο το 0, 5% του συνόλου της χώρας.
ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Συγκέντρωση των επενδύσεων που εγκρίθηκαν ( για τη Θράκη βάσει τον Ν.1262/82
Νομός
(εκ. δραχμές, τρέχουσες τιμές)
%ΣΥΝΟΛΟΥ
Έβρου
15.567
3,3
Ξάνθης
18.907
3,9
Ροδόπης
15.015
3,1
ΘΡΑΚΗ
48.689
10,3
ΕΛΛΑΔΑ
480.300
100,0
Πηγή: ΣΒΒΕ Στρατηγική ανάπτυξης της Θράκης τ. Α, 1996.

Σύμφωνα με μελέτη της Εμπορικής Τράπεζας που έγινε το 1986, χρο­νική περίοδο δράσης του αναπτυξιακού νόμου 1262/82, ο μέσος Θρα­κιώτης έχει 2, 5 φορές λιγότερες καταθέσεις από το μέσο Αθηναίο και παίρνει 7 φορές λιγότερες πιστώσεις από το κράτος (Εμπορική Τράπε­ζα, 1986: 89). Το 1991 το κράτος “χρωστούσε” στη Θράκη 14 δισεκατομ­μύρια δραχμές για έργα υποδομής που ποτέ δε δόθηκαν και σύμφωνα με στοιχεία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας μεταναστεύ­ουν στα τέλη της δεκαετίας του 1980, περισσότεροι Έλληνες απ' όσοι παλιννοστούν. (Εμκε - Πουλοπούλου, 1990: 10).Από το 1985 όταν ερχόταν μηνύματα από τη Σοβιετική Ένωση για τη γκλάσνοστ και την περεστρόικα, αλλά κύρια υπήρχαν για την αλλαγή στη γεωγραφία και την οικονομία της περιοχής, στην αποκατάσταση, δηλαδή, των φυσικών όρων λειτουργίας του συστήματος του Εύξεινου Πόντου και των Βαλκανίων, όπου η Θράκη και ο Έβρος κρατούσε κε­ντρική θέση. Το 1989 πραγματοποιήθηκε και τυπικά αυτή η αποκατά­σταση, με την πτώση του τείχους του Βερολίνου και τις ταχύτατες αλ­λαγές στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ και έτσι η Θράκη βγαί­νει από το παρασκήνιο μα τώρα δεν ήταν η στρατιωτική, παραμεθόρια περιοχή, αλλά το “εφαλτήριο”, το “σκαλοπάτι” Ευρωπαίων, Αμερικα­νών και κάθε άλλου ενδιαφερόμενου για τη “διείσδυση”, επανασύνδεση είναι πιο σωστή κατά την άποψή μας έκφραση, στις χώρες του τέως παραπετάσματος. Οι διακηρύξεις, οι εξαγγελίες για το νέο ρόλο της περιοχής και ιδιαίτερα του Έβρου που αποτέλεσε από ένα χρονικό διάστημα και ύστερα το κέντρο των διεθνών αναφορών, αφού άρχισε να συζητείται ο αγωγός μεταφοράς πετρελαίου από την Κασπία θάλασσα, Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολης, θα αρχίσουν να γίνονται καθημερινή πρακτική, θα αναδειχθεί ο ρόλος του Έβρου “είναι το σταυροδρόμι που ενώνει το Αιγαίο και τον Εύξεινο μεταξύ δύο ηπείρων”) και ορισμένων πόλεών του και θα αρχίσει να βγαίνει από την αφάνεια η περιφέρεια, που για μισό και πλέον αιώνα αποτέλεσε το χώρο κατασκευής στρατο­πέδων και δυσμενούς μετάθεσης, για ανεπιθύμητους δημοσίους υπαλλήλους και στρατιωτικούς, θα αρχίσουν να υλοποιούνται και να σχε­διάζονται έργα όπως η επέκταση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης, η Εγνατία οδός, ο Ευρωπαϊκός άξονας Νο 9 (Ελσίνκι- Αλεξανδρούπολη) και άλλα, ενώ θα αναστραφεί για κάποιο χρονικό διάστημα το επενδυ­τικό ενδιαφέρον. Αποκορύφωμα του κρατικού ενδιαφέροντος η συγκρότηση διακομματικής επιτροπής από τη Βουλή για την ανάπτυξη της Θράκης (και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου) και η συγγραφή του συναφούς πορίσματος (1992) όπου διατυπώθηκε “η ομόφωνη βούληση του πολιτικού κόσμου της χώρας να αντιμετωπισθεί άμεσα με τον πλέον δραστικό και ολοκληρωμένο τρόπο το πολυδιάστατο ζήτημα της Θράκης”, καθώς και μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών (1994) “για την οποία αποτελεί άμεση εθνική προτεραιότητα η ανάπτυξη της Θράκης ενώ επιβάλλεται η ανασυγκρότηση και θωράκισή της”. Οι δείκτες, όμως, των υποδομών παραμένουν στα ίδια ψυχροπολε­μικά επίπεδα και παρά τις εξαγγελίες υπήρξαν οριακά αποτελέσματα.
ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Δείκτες δικτύου οδικών μεταφορών στη Θράκη
Πυκνότητα (Κm/Κm2)
Έβρος
Ξάνθη
Ροδόπη
ΘΡΑΚΗ
ΕΛΛΑΔΑ
Εθνικού οδικ. δικτ. 1982
5,2
5,6
2,4
4,5
-
Εθνικού οδικ. δικτ. 1992
6,6
9
2,5
5,9
7
Οδικ. δικτ. καλής βατότητας, 1982
13,3
11
10,5
12
-
Οδικ. δικτ. καλής βατότητας, 1992
15,3
11,9
10,9
13,3
21,2
Πηγή: ΥΒΕΤ: Ελληνοτεχνική Α.Ε., Στάδιον Α.Ε., Infogroup Α.Ε, Αναπτυξιακή Μελέτη για την περιοχή της Θράκης, 1994
ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Δείκτες τηλεπικοινωνιακής υποδομής στη Θράκη
Έβρος
Ξάνθη
Ροδόπη
ΘΡΑΚΗ
ΕΛΛΑΔΑ
Κύριες τηλ. συνδέσεις/ 100κατ., 1981
6,9
5,9
5,4
6,2
30,2
Κύριες τηλ. συνδέσεις/ 100κατ., 1989
23,8
17,8
16,5
20
36
Κύριες τηλ. συνδέσεις/ 100κατ 1993
36,9
26,2
24,8
30,3
45,4
Συνδρομητικά κέντρα / 100κατ., 1989
1,97
1,86
2,13
2
4,95
Συνδρομητικά κέντρα / 100κατ., 1993
2,47
2,14
2,24
2,31
6,11
Πηγή: ΥΒΕΤ: Ελληνοτεχνική Α.Ε., Στάδιον Α.Ε, Infogroup Α.Ε, Αναπτυξιακή Μελέτη για την περιοχή της Θράκης, 1994
ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Δείκτες ενεργειακής υποδομής στη Θράκη
Έβρος
Ξάνθη
Ροδόπη
ΘΡΑΚΗ
ΕΛΛΑΔΑ
Καταν/ση ηλεκτρ. ενέργειας/κατ., 1981
0,9
1
0,5
0,8
1,8
Καταν/ση ηλεκτρ. ενέργειας/κατ., 1991
1,9
2,1
1,4
1,8
3
%βιομηχανικής χρήσης, 1981
21,9
28,9
23,2
27,6
41
%βιομηχανικής χρήσης, 1991
18,8
42,7
24,9
27,8
44,7
Καταν/ση (Μwh/παραγωγή (Κw), 1991
133,6
-
-
304,6
3,3
Πηγή: Στατιστικές επετηρίδες ΕΣΥΕ 1981, 1991
ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Δείκτες επάρκειας/ποιότητας ανθρώπινων πόρων στη Θράκη
ΘΡΑΚΗ
ΕΛΛΑΔΑ
% ανεργίας 1981
3,5
4,3
% ανεργίας 1992
7,7
8,8
% ανεργίας 1993
5,1
9,7
% αναλφάβητων 1961
29,5
17,8
% αναλφάβητων 1991
15,1
6,8
% χωρίς ολοκλήρωση δημοτικής εκπ/σης 1991
14,3
10,6
% αποφοίτων γυμνασίου 1991
9,2
10,8
% αποφοίτων λυκείου 1991
11,4
20,6
% αποφοίτων ανωτέρων σχολών 1991
1,4
2
% νοσοκομειακές κλίνες/1000 κατοίκους 1991
2, 51 (εκτός Αθήνας)
3,76
% φαρμακεία / κατοίκους 1991
0, 75 (εκτός Αθήνας)
0,66
% δείκτης βρεφικής θνησιμότητας 1991
12,4
9
Πηγή: ΣΒΒΕ Στρατηγική ανάπτυξης της Θράκης τ.Α., 1996

Μετά τις αλλαγές της δεκαετίας του 1990

Υπήρξαν πολλές δηλώσεις και εδάφια σε μελέτες του τύπου “η πρόκληση για τη Θράκη έγκειται στην αντιστροφή τον μέχρι σήμερα μειονεκτήματός της, απομόνωση στην άκρη της Ελλάδας και της Ευρω­παϊκής Ένωσης σε πλεονέκτημα, πύλη της Ελλάδας και της Ευρωπαϊ­κής Ένωσης προς τις βαλκανικές και παρευξείνειες χώρες” ή “οι οικο­νομικές και πολιτικές αλλαγές στις βαλκανικές και παρευξείνειες χώρες εκτιμώνται από όλους ως μία νέα πρόκληση” (ΣΒΒΕ Στρατηγική ανάπτυξης της Θράκης τ.Α, 1996: 72, 73) και “ο Έβρος θα παίξει καθοριστικό ρόλο στο νέο πολιτικό σκηνικό της περιοχής”. Η πραγμα­τικότητα, όμως, είναι άλλη.Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αποφασίσει και έχει δρομολογήσει τη δη­μιουργία ενός συνόλου μεγάλων έργων που στοχεύουν στη δημιουργία μιας σειράς διευρωπαϊκών δικτύων επικοινωνιών-μεταφορών- ενέργειας. (Διευρωπαϊκά Δίκτυα, 1994: 23). θα πρέπει να σημειωθεί ου “α διευρωπαϊκά δίκτυα δεν έχουν χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά καλύτερη χρηματοδότηση τον δανείου κατασκευής τον έργου. Το σημαντικότερο για τον Έβρο και τη Θράκη έργο του εντάσσε­ται στα διευρωπαϊκά δίκτυα, είναι η κατασκευή της Εγνατίας οδού. Η νέα αυτή υποδομή αναμένεται να συμβάλλει αποφασιστικά στην τόνω­ση των εμπορικών συναλλαγών και αναμένεται να έχει θετικές επιπτώ­σεις στην οικονομική ανάπτυξη ενώ θα βελτιώσει καταλυτικά τη δυνα­τότητα πρόσβασης στη Θράκη, αφού το οδικό της δίκτυο “ακόμη και σή­μερα θυμίζει το χθες” (Χαραλαμπίδης, 1988: 15).

Η Εγνατία περιλαμβά­νει την κατασκευή 780χλμ νέου αυτοκινητοδρόμου, δηλαδή, νέα χάραξη. Τεχνικώς το έργο θα είναι ένας διπλός αυτοκινητόδρομος δύο λωρίδων ανά κατεύθυνση, ο οποίος θα παρακάμπτει μεγάλες πόλεις και ορισμέ­να τμήματα μονού αμαξιτού δρόμου στις προς ορεινές περιοχές από την Ηγουμενίτσα προς τη Θεσσαλονίκη. Το συνολικό κόστος εκτιμάται σε 2.480 εκατ. ΕCU, τα έργα έχουν ξεκινήσει το 1990 και προγραμματίζο­νται να ολοκληρωθούν πριν το 2002.Η Θράκη σύμφωνα με τις μελέτες θα έχει ωφέλεια από την Εγνατία στην μείωση της χρονικής απόστασης, μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων της περιφέρειας, μεταξύ των πα­ραγωγικών κέντρων και πυλών εξόδου της χώρας προς τις λοιπές χώ­ρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διευρωπαϊκή διακίνηση προς Τουρκία και Μέση Ανατολή, σύνδεση με τη Βουλγαρία μέσω των κάθετων αξό­νων της. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της Ευρώπης ταυτίστηκαν τα εθνικά δίκτυα με τα διεθνή και στην συ­γκεκριμένη περίπτωση, τα Ελληνικά με τα Ευρωπαϊκά, με τη Θράκη να πρωταγωνιστεί αλλά για ακόμη μια φορά δείχθηκε αδιαφορία και αποφασίστηκαν να υλοποιηθούν άλλα έργα. Σήμερα, όμως, η Εγνατία οδός έχει έλλειμμα 400 δις για τα οποία έχει εξαγγελθεί ότι θα καλυφθούν είτε μέσω του τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, του λεγόμενου Εγνατιόσημου ή μέσω αναζήτησης πόρων από τον ιδιωτικό τομέα με δυνατότητα εκμετάλλευσης του αυτοκινητόδρομου, για κάποιο χρονικό διάστημα. Την ίδια στιγμή αντί για την Εγνατία υπήρχε εξ ολοκλήρου χρηματοδότηση για τη λεωφόρο Σταυρού- Ελευσίνας ένα έργο “περιφερειακής ανάπτυξης που θα συμβάλλει στην ισόρροπη ανάπτυξη του λεκανοπεδίου” όπως τονίστηκε κατά τη διάρκεια υπογραφής της σύμβασης κατασκευής του έργου. (Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, τ. 1516 29/7/96). Ο πίνακας 7 δείχνει την κατανομή του Α' Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (ΚΠΣ) που περιλαμβάνει τα ποσά που κατευθύνθη­καν στους μεγάλους οδικούς άξονες, στους σιδηρόδρομους και το Αθηναϊκό Μετρό, που απορρόφησε περισσότερα σχεδόν από όλα.
ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Κατανομές Α ΚΠΣ (1989-1993) σε εκατ. ΕCU
Μεγάλοι οδικοί Άξονες
402
Σιδηρόδρομοι
321
Μετρό Αθηνών
400
Πηγή: Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης 1994-1999, ΥΠΕΘΟ Αθήνα Ιούνιος 1993
Ο Έβρος ζητούσε σιδηρόδρομο εδώ άλλες εποχές αλλά η προτεραιό­τητα δόθηκε στην κατασκευή του αθηναϊκού Μετρό. Ενώ, δηλαδή, οι ανάγκες της χώρας ήθελαν την κατασκευή της σιδηροδρομικής Εγνα­τίας, η πρωτεύουσα αποφάσισε την υλοποίηση ενός έργου εθνικής ση­μασίας όπως ονομάστηκε το Μετρό. Έως το 1993 το Μετρό είχε απορ­ροφήσει 300 δις και ο σιδηρόδρομος 60 δις δραχμές, το 1996 η απορρό­φηση των κονδυλίων του Β' ΚΠΣ για το Μετρό έφτασε στο 16% και για το σιδηρόδρομο μόλις άγγιξε το 5% (Εφημ. Επενδυτής 23/7/96). Και ενώ η Ευρώπη δείχνει το δρόμο του εκσυγχρονισμού των εθνικών δικτύων και ιδιαίτερα του σιδηροδρόμου που πρέπει να προηγούνται των αστι­κών, στην Ελλάδα κατασκευάζονται Μετρό και λεωφόροι πρόσβασης στην Αθήνα και το αεροδρόμιο στα Σπάτα, ενώ υπάρχει η δημόσια παραδοχή από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι το 80% των κονδυλίων του Β' Κοινοτικού πλαισίου στήριξης κατευθύνθηκε έως τώ­ρα σε έργα στην Αττική (Ζακ Σαντέρ, ημερήσιος τύπος, Ιούλιος 1997).Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται οι προτάσεις των δύο μεγάλων κομμάτων που διεκδικούσαν τη διακυβέρνηση της χώρας το 1993, για το Β' ΚΠΣ που είναι αποκαλυπτικοί σχετικά με τις αναπτυξιακές προτεραιότητες που έχουν θέσει, οι Ελλαδικοί πολιτικοί σχηματισμοί εξουσίας.
ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Κατανομές Β' ΚΠΣ- Πρόταση Νέας Δημοκρατίας (σε δις δρχ)
Συνολικό κόστος
Σιδηρόδρομοι
144
Μετρό Αθηνών
770
Μετρό θεσσαλονίκης
80
Πηγή: Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης 1994-1999, ΥΠΕΘΟ. Αθήνα, Ιούνιος 1993.
ΠΙΝΑΚΑΣ 9 Κατανομές Β' ΚΠΣ- Πρόταση ΠΑΣΟΚ (σε δις δρχ)
Συνολικό κόστος
Σιδηρόδρομοι
144
Μετρό Αθηνών
770
Μετρό Θεσσαλονίκης
80
Πηγή: Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης 1994-1999, ΥΠΕΘΟ. Αθήνα, Ιούνιος 1993.

Η νέα μετανάστευση

Ενώ λοιπόν όλοι θα περίμεναν ότι ο νομός Έβρου θα έβγαινε πλέον από την απομόνωση και μετά από μια μεγάλη φάση παρακμής και εγκα­τάλειψης θα άρχιζε η περίοδος αναγέννησης, εντούτοις, τα πρακτικά αποτελέσματα των κυβερνητικών, κομματικών, θεσμικών και προεκλο­γικών πολιτικών δεν ήταν τα αναμενόμενα. Ο νομός Έβρου αντιμετω­πίζει μια νέα δημογραφική αποψίλωση (-3%) σε μία δεκαετία, ιδιαίτε­ρα έντονη είναι η φυγή της νέας γενιάς του- μόνο το 7% του ενεργού επιστημονικού δυναμικού επιστρέφει μετά το πέρας των σπουδών, 35 σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι κλειστά, 250 άτομα από την κωμόπολη των Φερών και 265 από το χωριό Ρίζια Ορεστιάδας έφυγαν το 1995 για τη Γερμανία (Μαλκίδης, 1997: 56), όταν από τους 363539 Έλληνες που κατοικούν σ' αυτή τη χώρα, 23000 είναι άνεργοι εκ των οποίων 4000 είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων, το μεγαλύτερο ποσοστό των ελλήνων ανέργων είναι ανειδίκευτοι η ομάδα που πλήττεται είναι 25-34 χρόνων και πέρα των 55, ενώ στο διάστημα 1989-1993 το 90% των νέων μεταναστών προέρχονται από τη Μακεδονία και τη Θράκη(Συνέδριο Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων Γερμανίας, Ιούνιος 1997). Η ανεργία στο νομό έχει φτάσει στο 20% και πλήττει τις νέες παραγωγικές ηλικίες και ιδιαίτερα τις γυναίκες, ενώ σοβαρά προβλήμα­τα αντιμετωπίζουν και οι Πόντιοι πρόσφυγες από την τέως Σοβιετική Ένωση. Η αγροτική παραγωγή στο νομό μετά τις τελευταίες ζωονόσους (αφθώδης πυρετός, κ.ά.) έχει περιέλθει σε προπολεμικά επίπεδα, ενώ και τα νέα ζώα που έρχονται ως αποζημίωση από τη θανάτωση των παλιών αντιμετωπίζουν πρόβλημα προσαρμογής με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές απώλειες. Έτσι σε συνδυασμό με την γενικότερη αγροτική έξοδο που πραγματοποιείται, ο νομός Έβρου περνά τη φάση της ολοκληρωτι­κής κατάρρευσης, αφού η οικονομία του στηρίζεται κατά 50% στον πρωτογενή τομέα ενώ παράλληλα αυτή η έξοδος συνηγορεί στην εξάλειψη της πολυκεντρικότητας που είχε ο νομός με την ενεργό παρουσία πόλεων όπως το Σουφλί του Διδυμοτείχου και η ανάδειξη της μονοκεντρικότητας της Αλεξανδρούπολης.

Αντί επιλόγου

Η πραγματική κατάσταση στο νομό Έβρου σήμερα δεν συμβαδίζει με την παράθεση ευχολογίων που βρίσκονται μελέτες και σχέδια, αλλά δίνει διαφορετικά οικονομικά και κοινωνικά κυρίως μηνύματα και αναδεικνύει το υπαρκτό ζήτημα της νέας μετανάστευσης - καινούριας προσφυγιάς σε λιγότερο από μισό αιώνα. Η λήψη άμεσων μέτρων αναστροφής αυτού του υπαρκτού προβλήματος στη συγκεκριμένη περιοχή με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, νομίζουμε ότι θα πρέπει να αποτελέσει την προτεραιότητα στο πεδίο της πολιτικής. Εδώ όπου ο χρόνος δεν είναι ουδέτερος.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΟΥΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ*
ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1951
-Δήμος Αλεξανδρούπολης: 18580-Κοινότητα Φερών**: 4442 Δορίσκος: 578 Μοναστηράκι: 298Αρδάνιο: 547 Καβησσός: 717 Πόρος: 412)Επαρχία Αλεξανδρούπολης: 34166-Δήμος Διδυμοτείχου: 8136-Επαρχία Διδυμοτείχου: 39200-Δήμος Νέας Ορεστιάδας: 12832-“Τρίγωνο”***: Ορμένιο: 1209 Πτελέα: 772 Πάλλη: 413 Δίκαια: 980Δίλοφος: 221 Μαράσια: 625 Κριός: 493 Καναδάς: 320 Άρζος: 433Πλάτη: 509 Ελαία: 709 Κόμαρα: 821 Κυπρίνος: 927 Θεραπειόν: 426Μηλέα: 467 Πεντάλοφος: 1363 Πετρωτά: 1637 Σπήλαιο: 887 Γαλήνη: 120-Επαρχία Νέας Ορεστιάδας : 42831-Κοινότητα Σαμοθράκης**** (Σαμοθράκη: 1795 Αλώνια: 678)Λάκκωμα: 548 Ξηροπόταμος: 452 Προφήτης Ηλίας: 415 Καμαριώτισσα: 176-Επαρχία Σαμοθράκης: 4258-Δήμος Σουφλίου: 7435-Κοινότητα Τυχερού*****: 2129 Κοινότητα Φυλακτού: 756-Επαρχία Σουφλίου: 20885Σύνολο Νομού Έβρου: 141340
* Στο παράρτημα παρουσιάζονται οι μεταβολές τον πραγματικού πλη­θυσμού του νομού Έβρου σε μια προσπάθεια να διαπιστώσουμε τις μει­ώσεις που υπέστη ο χώρος κατά τις κρίσιμες δεκαετίες της μετανά­στευσης αλλά και τις σημερινές παρά τα αντίθετα λεχθέντα και εξαγ­γελθέντα για την αναβάθμιση του χώρου. Εκθέτονται οι πληθυσμοί των Δήμων τον νομού και των Επαρχιών του καθώς και οι μεταβολές του πληθυσμού στις περιοχές “Τρίγωνο” στο βόρειο Έβρο και της Σαμο­θράκης όπου εμφανίστηκε η μεγαλύτερη τάση φυγής.
** Ο Δήμος Φερών προήλθε από τη συνένωση των κοινοτήτων Φερών, Δορίσκον, Μοναστηρακίου, Αρδάνιου, Καβησσού και Πόρου και παρουσιάζεται ως Δήμος, από την απογραφή του 1991.
*** Ως περιοχή “Τρίγωνο” στο βόρειο Έβρο ορίζεται, το κομμάτι του νομού με πλευρές τις συνοριακές γραμμές της χώρας με Βουλγαρία και Τουρκία και βάση τον ποταμό Άρδα, παραπόταμο του Έβρου τον οποίο τέμνει κάθετα.
**** Η κοινότητα Σαμοθράκης εμφανίζεται ως Δήμος (για ιστορικούς σκοπούς) από την απογραφή του 1991 και στο παράρτημα παρουσιάζο­νται οι μεγαλύτεροι οικισμοί τον νησιού.
***** Ο Δήμος Τυχερού προήλθε από την εθελοντική συνένωση των κοινοτήτων Τυχερού και Φυλακτού και παρουσιάζεται ως Δήμος, από την απογραφή του 1991.
ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1961
-Δήμος Αλεξανδρούπολης: 20987-Κοινότητα Φερών: 4600, Δορίσκος: 581 Πόρος: 507 Αρδάνιο: 654Καβησσός: 817 Μοναστηράκι: 364-Επαρχία Αλεξανδρούπολης: 38327-Δήμος Διδυμοτείχου: 7894-Επαρχία Διδυμοτείχου: 44169- Δήμος Νέας Ορεστιάδας: 13948-“Τρίγωνο”: Ορμένιο: 1347 Πτελέα: 867 Πάλλη: 480 Δίκαια: 1181Δίλοφος: 407 Μαράσια: 654 Κριός: 261 Καναδάς: 373 Άρζος: 488Πλάτη: 592 Ελαία: 845 Κόμαρα: 1119 Κυπρίνος:1125Θεραπειόν: 430 Μηλέα: 462 Πεντάλοφος: 1615 Πετρωτά: 1510Σπήλαιο: 1009 Γαλήνη: 86-Επαρχία Νέας Ορεστιάδας: 47624-Κοινότητα Σαμοθράκης; 3830 (Σαμοθράκη: 1555 Αλώνια: 690)Καμαριώτισσα: 277 Ξηροπόταμος: 358 Προφήτης Ηλίας: 218 Λάκκωμα: 448-Επαρχία Σαμοθράκης: 3830-Δήμος Σουφλίου: 7586-Κοινότητα Τυχερού: 2470 Κοινότητα Φυλακτού: 815-Επαρχία Σουφλίου: 23810Σύνολο Νομού Έβρου: 157.760
ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1971
-Δήμος Αλεξανδρούπολης: 25136-Κοινότητα Φερών: 4430, Δορίσκος: 491 Πόρος: 404 Αρδάνιο: 504Καβησσός: 504 Μοναστηράκι: 369-Επαρχία Αλεξανδρούπολης: 3 9720-Δήμος Διδυμοτείχου: 8893 Επαρχία Διδυμοτείχου: 37404-Δήμος Νέας Ορεστιάδας: 12513-“Τρίγωνο”: Ορμένιο: 815 Πτελέα: 546 Πάλλη: 385 Δίκαια: 1222Πλάτη: 562 Ελαία: 754 Κόμαρα: 900 Κυπρίνος: 1071 Θεραπειόν: 329Μηλέα: 319 Πεντάλοφος: 1091 Πετρωτά: 880 Σπήλαιο: 605 Γαλήνη: 59-Επαρχία Νέας Ορεστιάδας: 39949-Κοινότητα Σαμοθράκης: 3012 (Σαμοθράκη: 508 Αλώνια: 2 Καμαριώτισσασα: 80)Ξηροπόταμος: 2 Προφήτης Ηλίας: 12 Λάκκωμα: 17-Επαρχία Σαμοθράκης· 3012-Δήμος Σουφλίου: 6214-Κοινότητα Τυχερού: 2070 Κοινότητα Φυλακτού: 623 Επαρχία Σουφλίου: 18903Σύνολο Νομού Έβρου: 138.988
ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1981
-Δήμος Αλεξανδρούπολης: 35799-Δήμος Φερών (Κοινότητα Φερών: 4917, Δορίσκος: 432 Πόρος: 392 Αρδάνιο: 513Καβησσός: 680 Μοναστηράκι: 379)-Επαρχία Αλεξανδρούπολης: 50684-Δήμος Διδυμοτείχου: 8571-Επαρχία Διδυμοτείχου: 35796-Δήμος Νέας Ορεστιάδας: 14727-“Τρίγωνο”: Ορμένιο: 846 Πτελέα: 660 Πάλλη: 345 Δίκαια:1082 Δίλοφος: 149 Μαράσια: 357 Κριός: 117 Καναδάς: 304 Άρζος: 300Πλάτη: 599 Ελαία: 669 Κόμαρα: 892 Κυπρίνος: 1103 Θεραπειόν: 251Μηλέα: 275 Πεντάλοφος: 931 Πετρωτά: 617Σπήλαιο: 603 Γαλήνη: 40-Επαρχία Νέας Ορεστιάδας: 42226-Κοινότητα Σαμοθράκης: 2871 (Σαμοθράκη: 941 Αλώνια: 423)Καμαριώτισσα: 546 Ξηροπόταμος; 118 Προφήτης Ηλίας: 207 Λάκκωμα: 423-Επαρχία Σαμοθράκης: 2871-Δήμος Σουφλίου: 5587-Δήμος Τυχερού: Κοινότητα Τυχερού: 2031 Κοινότητα Φυλακτού: 562-Επαρχία Σουφλίου: 16909Σύνολο Νομού Έβρου: 148.486
ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991
-Δήμος Αλεξανδρούπολης: 38220-Δήμος Φερών (Κοινότητα Φερών: 4637 Δορίσκος: 568 Πόρος: 307Αρδάνιο: 448 Καβησσός: 749 Μοναστηράκι: 306)-Επαρχία Αλεξανδρούπολης: 52556-Δήμος Διδυμοτείχου: 8556-Επαρχία Διδυμοτείχου: 32994-Δήμος Νέας Ορεστιάδας: 14 783-“Τρίγωνο”: Ορμένιο: 967 Πτελέα: 569 Πάλλη: 285 Δίκαια: 1058Δίλοφος: 148 Μαράσια: 323 Κριός: 113 Καναδάς: 309 Άρζος: 217Πλάτη: 603 Ελαία: 611 Κόμαρα: 921 Κυπρίνος: 1320 Θεραπειόν: 203Μηλέα: 200 Πεντάλοφος: 885 Πετρωτά: 608 Σπήλαιο: 590 Γαλήνη: 9-Επαρχία Νέας Ορεστιάδας: 40049-Δήμος Σαμοθράκης: 3083 (Σαμοθράκη: 719 Αλώνια: 356)Καμαριώτισσα: 826 Ξηροπόταμος: 76 Προφήτης Ηλίας: 183 Λάκκωμα: 376-Επαρχία Σαμοθράκης: 3083-Δήμος Σουφλίου: 5015-Δήμος Τυχερού Κοινότητα Τυχερού: 2004 Κοινότητα Φυλακτού: 486-Επαρχία Σουφλίου: 15070Σύνολο Νομού Έβρου: 143.752
Πηγή: ΕΣΥΕ Απογραφές 1951, 1961, 1971.1981, και 1991.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Βακαλόπουλος, Κ. (1991): Νεοελληνική ιστορία 1204-1940. θεσσαλονίκη:Αφοί Κυριακίδη.
-Βασιλόπουλος, Γ. και Μπιλά, Α. (1995): Περιφερειακές ανισότητες και πολι­τικές περιφερειακής ανάπτυξης στην Ελλάδα 1971-1991. Αθήνα.
-Burgel , G (1976): Η ανάπτυξη μιας μεσογειακής πρωτεύουσας. Αθήνα
-Εμκε- Πουλοπούλου, Η. (1990): Μετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδα, 1970 -1990. Αθήνα: Gutenberg) .
-Εμπορική Τράπεζα (1986): Δυνατότητες παραγωγικών επενδύσεων Ανατολι­κής Μακεδονίας και Θράκης. Καβάλα.
-Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1994): Διευρωπαϊκά Δίκτυα. Βρυξέλλες.
-Huyzendveld, Μ (1978): Griekse gastarbeiders terug naar huis. Amsterdam:Antropologisch Sociologisch Centrum.
-Ιερά Μητρόπολη Γερμανίας (1986) Ο Ελληνισμός στη Γερμανία. Προοπτικές στα πλαίσια της Ευρώπης Περιοδικό "Εκκλησία" τ. 3-6.
-Καμαργιαννάκης, Ε. κ.ά (1971): Η Θράκη και ο Έβρος. Αλεξανδρούπολη.
-Κηπουρός, Χ. (1994) Η Θράκη θέλει αγώνα. Αθήνα: Γόρδιος.
- Koldny , Ε (1985): Η Σαμοθράκη στις όχθες του Νέκαρ. Έλληνες Μετανάστες στη Στουτγάρδη. Αθήνα.
-Κουφός, Ν. (1994): Καβύλη. Στη ροή τον Έβρου και της Ιστορίας. Νέα Ορεστιάδα.
-Λιάπης, Α. (1992): Θράκη ή Δυτική Θράκη; Περιοδικό Ενδοχώρα, τ.15, 1992
-Μαλκίδης, Φ.(1996α): Οι επιπτώσεις των μεγάλων έργων της Αθήνας στην περιφέρεια.
Εισήγηση στο Συνέδριο του ΤΕΕ και του Δήμου Αθηναίων “Ένα όραμα για την Αθήνα”. Αθήνα, 18-21/11.
-Μαλκίδης, Φ (1996β): Προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού των Ποντίων προσφύγων στη Θράκη. Εισήγηση στο Συνέδριο του ιδρύματος Σάκη Καράγιωργα. “Κοινωνικές ανισότητες και κοινωνικός αποκλεισμός”, θεσσαλονίκη, 24-26/11.
-Μαλκίδης, Φ (1997): Νεολαία και Εθνικά Ζητήματα. Αλεξανδρούπολη.
-Μαλκίδης, Φ (1998): Για την αναγέννηση της Θράκης. Αλεξανδρούπολη.
-Μουσούρου, Λ (1991): Μετανάστευση και μεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Αθήνα: Gutenberg.
-Μαντζουράνης, Γ. (1974):' Έλληνες εργάτες στη Γερμανία Αθήνα: Gutenberg) .
-Περιοδικό Ενδοχώρα (1995): Πρακτικά Α' Παγκοσμίου Συνεδρίου Θρακών. Φέρρες- Έβρος 15-18/8/94. Αλεξανδρούπολη.
-Σαρρής, Ν. (1996): Η Συνθήκη της Λωζάνης. Εφημ. Χρόνος. Κομοτηνή 17/3
-Σύνδεσμος Βιομηχάνων Βορείου Ελλάδας (ΣΒΒΕ) (1996): Στρατηγική ανάπτυξης της Θράκης τ.Α και Β. θεσσαλονίκη.
-Τσαούσης, Δ (1986): Κοινωνική Δημογραφία. Αθήνα: Gutenberg.
-Ψυχογιός, Δ. κ.ά. (1987): Οικονομικός και κοινωνικός μετασχηματισμός των αγροτικών κοινοτήτων. Αθήνα.
-ΥΠΕΧΩΔΕ.(1996): Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης. Βιώσιμη Ανάπτυξη. Αθήνα.
-Χαραλαμπίδης, Μ. (1988): Μια περιοχή έξω από το κράτος. Η Δυτική Θράκη. Εφημ. Ελευθεροτυπία 14-15/7.
-Χαραλαμπίδης, Μ. (1994): Εθνικά ζητήματα, γ' έκδοση. Αθήνα: Γόρδιος.
-Vermeulen, Η.(1983): Urban research in Greece στο Urban Life in Mediterranean Europe: Anthropological Perspectives (εισαγωγική επιμέλεια Μ.Κenny and D. Kertzer, Urbana
-Chicago,London.
-Vermeulen, Η. κ.ά. (1990): Έλληνες στην Ολλανδία. Αθήνα.