Ο Πόντος στο BBC

BBC NEWS Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 2010

Μουσική και πολιτική. Ελληνικό χρώμα στο προσκύνημα στην Τραπεζούντα

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πατρίδα πολλών εθνικοτήτων και θρησκειών , ένα πολιτιστικό μωσαϊκό που ήταν κατακερματισμένη από τον εθνικισμό και τον πόλεμο κατά τον 20ο αιώνα.

Αλλά ένα νέο πνεύμα της ανοχής μπορεί να αναδύονται στην σύγχρονη Τουρκία, έστω και αργά και ασταθώς, αναφέρει ο Thomas de Waal.

Για σχεδόν 90 χρόνια, το μοναστήρι της Σουμελά, που βρίσκεται σε μία χαράδρα στην ανατολική Τουρκία, ήταν ερείπιο.

Η λατρεία τελείωσε εδώ το 1923, όταν η Ελλάδα και η Τουρκία αντάλλαξαν τους χριστιανικούς και τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς.

Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία, οι Έλληνες προσκυνητές, αποκαλώντας τους εαυτούς τους τουρίστες, έχουν αρχίσει να επιστρέφουν εδώ για την ημέρα γιορτής της Παναγίας.

Τον περασμένο Αύγουστο ήμουν στο μοναστήρι, επισήμως μουσείο, και μια ελληνική Ορθόδοξη λειτουργία ήχησε και πάλι έξω από τους τοίχους του - αλλά διήρκεσε μόλις 30 δευτερόλεπτα.

Ένας μοναχός άρχισε να ψέλνει τη Λειτουργία πριν από την παρέμβαση της έφορου μουσείου η οποία διέλυσε την λειτουργία. Μία διαμάχη απείλησε να ξεσπάσει , η συγκέντρωση διαλύθηκε με αντεγκλήσεις και ομιλίες.

Παλιά πατρίδα

Ένα βήμα μπροστά, ένα βήμα πίσω. Η ιστορία της Σουμελά είναι μία βυζαντινή ιστορία που Τούρκοι, Έλληνες και Ρώσοι έχουν διάφορες φατρίες μεταξύ τους.
Το ιστορικό της είναι ότι η κυβέρνηση του Ισλαμικού Κόμματος (ΑΚ) αμφισβητεί δόγματα του σύγχρονου κοσμικού τουρκικού κράτους αναβιώνοντας μνήμες της πολυεθνικής Οθωμανικής εποχής.

Η νέα εξωτερική πολιτική των "μηδενικών προβλήματα με τους γείτονες" χτίζει γέφυρες με παλιούς εχθρούς, συμπεριλαμβανομένων των Αρμενίων και των Ελλήνων και έχει αποτελέσματα για τους Έλληνες πιστούς θαυμαστές του Ευξείνου Πόντου που θέλουν να επανεξετάσουν την παλιά πατρίδα που αποκαλούν Πόντο.

Τόσο οι Μαυροθαλασσίτες Τούρκοι όσο και οι Έλληνες Πόντιοι παίζουν ένα μέσο που αποκαλούν kemenje ή λύρα και στα αγγλικά μπορείτε να αποκαλέσετε την λύρα.
Είναι μικρό, ελαφρύ με τρεις χορδές, κατασκευασμένα από ξύλο κερασιάς, που παίζεται με τόξο και στέκεται στο γόνατο. Η μουσική της λύρας καθορίζει το ρυθμό για το χορούς, τους οποίους τόσο οι Έλληνες και οι Τούρκοι φαίνεται να γνωρίζουν ενστικτωδώς.
Δύο μουσικοί, ο ανθρωπολόγος Ν. Μιχαηλίδης και ο Adem Erdem, έφτιαξαν ένα άλμπουμ.

Το άλμπουμ καταγράφει στην ελληνική ποντιακή διάλεκτο τα τραγούδια και έχει γίνει τεράστια επιτυχία μεταξύ Ποντίων από τη Θεσσαλονίκη μέχρι την Τασκένδη. Αν και δεν είναι για πώληση στην Τουρκία, έχει αναπαραχθεί στην Τραπεζούντα με χιλιάδες πειρατικά αντίγραφα.

Ένα από τα μυστικά του μέρους αυτού της Τουρκίας είναι ότι δεκάδες χιλιάδες των μουσουλμάνων, των οποίων οι πρόγονοι ήταν κάποτε χριστιανοί, εξακολουθούν να μιλούν και να κατανοούν αυτήν την αρχαϊκή μορφή της ελληνικής γλώσσας.

Εορταστική φρενίτιδα

Η Τραπεζούντα είναι περισσότερο γνωστή στην αγγλική ως Τραπεζούντα, την πόλη του μυθιστορήματος της Rose Macaulay «Ο Πύργοι της Τραπεζούντας.
. Σήμερα η μαγευτική πόλη είναι ένα λειτουργικό τουρκικό λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας.

Όμως, τον περασμένο Αύγουστο το παρελθόν της αναδείχθηκε και πάλι. Η ημέρα πριν από την ημέρα γιορτής της 15ης Αυγούστου, το ήμισυ της κοιλάδας φαινόταν να μιλάει ελληνικά.
Σε ένα τουρκικό πανηγύρι -γάμο είδαμε μία μεσήλικα ξανθιά γυναίκα με μια σειρά από μαργαριτάρια γύρω βήμα λαιμό ομαλά στο χορό. Αποδείχθηκε ότι ήταν καθηγητής της νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το επόμενο πρωί ανέβηκε στην κοιλάδα για να προσκυνήσει τη Σουμελά.

Ήταν μια μεθυστική ημέρα για καλοκαίρι. Από μια απόσταση θα μπορούσε να είναι ένα θιβετιανό μοναστήρι, μία κίτρινη κυψέλη ψηλά πάνω από το φαράγγι. Εκατοντάδες άνθρωποι μέχρι το δρόμο για το μονοστήρι.
Η ατμόσφαιρα ήταν τόσο ενθουσιασμένη και τεταμένη, με άγρυπνους Τούρκους αστυνομικούς σε κάθε γωνιά.

Έξω από την πύλη της μονής, ένας Έλληνας λυράρης έπαιζε και το πλήθος των χορευτών ήταν σε ένα εορταστικό παροξυσμό.
Η Σωτηρία Liliopoulos είχε έρθει από Earlwood, New South Wales της Αυστραλίας - ο πατέρας της, σήμερα 98 ετών, γεννήθηκε στην Maçka (Ματσούκα) και ήρθε εδώ ως ένα παιδί. Με μια προφορά που ήταν ανάμεσα στην ελληνική στην Αυστραλιανή, η Σωτηρία είπε, "Αυτή είναι η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου."

Αλλά η πολιτική βρυχάται στο παρασκήνιο.
Ένα πλούσιος μέλος του ρωσικού κοινοβουλίου, ελληνικής καταγωγής, ο Ιβάν Σαββίδης, ο οποίος είναι ο ηγέτης των Ποντίων, είχε ναυλώσει ένα πλοίο με Έλληνες από τη Ρωσία.
Οι εθνικιστικές τοπικές αρχές στην Τραπεζούντα ήταν νευρικές με τις προθέσεις του. Η ομάδα των Ελλήνων από τη Ρωσία ήταν ένα μείγμα από νέες γυναίκες με κίτρινα μπλουζάκια και καπελάκια του μπέιζμπολ με βυζαντινούς αετούς τους, και ένας γενειοφόρος άνδρας ντυμένος στα λευκά έφερε μία μεγάλη εικόνα, που οι Έλληνες σταμάτησαν να προσκυνήσουν και να φιλήσουν.

Ριζοσπάστες

Ο ίδιος ο πολιτικός, ο Ιβάν Σαββίδης, προσπαθούσε να πείσει έναν Έλληνα ιερέα για να ξεκινήσει λειτουργία.
Ο ιερέας άρχισε να ψέλνει, αλλά η έφορος μουσείου είχε διαταγές να σταματήσει κάθε θρησκευτική τελετή στην επικράτειά της. Έχει βγει έξω από περίπτερό της και φωνάζοντας στα τουρκικά, και προσπάθησε να αποσπάσει ένα αναμμένο κερί από το χέρι του Σαββίδη.
Η διχόνοια μεταξύ των Ελλήνων ήρθαν στην επιφάνεια. Ορισμένοι από αυτούς, ξεκίνησαν να ψέλνουν τον ελληνικό εθνικό ύμνο.

Φάνηκε να υπάρχουν μόνο δύο νικητές εδώ, η έφορος της Σουμελά και το μέλος της Ρωσικής Βουλής.
Ο Σαββίδης είπε ότι οι Έλληνες θα διαμαρτυρηθούν στις Βρυξέλλες, είπε ότι είχε ενημερωθεί το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών επί των σχεδίων του, αλλά παρέλειψε να αναφέρει αν είχε άδεια από την τουρκική κυβέρνηση.
Άλλοι Έλληνες - αυτοί που έχουν περάσει χρόνια ήσυχα με τη δημιουργία γεφυρών με τους ντόπιους – έφυγαν μακριά, θυμωμένοι με τον τρόπο που είχε καταλήξει η γιορτή.
Στο κάτω μέρος της κοιλάδας, η διάθεση μου ξανασηκωθεί. Η λύρα έπαιζε και ένα ζευγάρι χόρευε σε υπερβολικό ρυθμούς. Το πλήθος χειροκροτούσε.
Η μουσική είναι ασυγκράτητη και φέρνει τους ανθρώπους κοντά, ακόμη και όταν οι πολιτικοί δεν μπορούν να διαχειριστούν.

Ο Tom de Waal παρουσίασε τραγούδια της Τραπεζούντας για το BBC Radio 3 την Κυριακή 31 Ιανουαρίου. You can listen to it on Είναι ειδικός για τον Καύκασο στο Carnegie Endowment στην Ουάσιγκτον.
Μπορείτε να τα ακούσετε εδώ iPlayer. iPlayer.
Οι φωτογραφίες είναι από τον Ε. ΚωνστανςEleftherios Kostans, φωτογράφος στο Swarthmore College, Pennsylvania, ΗΠΑ.


μετάφραση στην ελληνική γλώσσα
Φάνης Μαλκίδης