ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ
- του Χ. Κίτσου - Οι ελληνοδιδάσκαλοι της Βορείου Ηπείρου έχουν κάνει προσπάθειες και αγώνες για τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού φρονήματος.Ιδιαίτερα γνωστή είναι η δράση αυτών των παλαιών δασκάλων επί Τουρκοκρατίας, που λειτουργούσαν οι μοναστηριακές σχολές, όπως του Διβροβουνίου, του Θεολόγου, της Λεσινίτσας, της Μονής Δρυάνου και αλλού. Επίσης στα νεότερα χρόνια, μετά την ίδρυση του Αλβανικού κράτους, οι διδάσκαλοι βρέθηκαν μπροστά στις εθνικιστικές αλβανικές προκαταλήψεις, που προσπαθούσαν να εξαφανίσουν τα ελληνόγλωσσα σχολεία της Βορείου Ηπείρου. Μπροστά σ’ αυτό τον κίνδυνο το 1934 οργανώνεται η μεγάλη σχολική απεργία και στάλθηκε μυστική διαμαρτυρία με χιλιάδες υπογραφές στην Κοινωνία των Εθνών. Σαν αποτέλεσμα τα αιτήματα δικαιώθηκαν και το 1935 ξαναλειτούργησαν τα σχολεία στην ελληνική γλώσσα. Τότε εξορίστηκαν 12 ελληνοδιδάσκαλοι.Οι Έλληνες διδάσκαλοί και οι Έλληνες επιστήμονες ήταν στο στόχαστρο των διώξεων. Αμέσως μετά την οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού, οι Ιταλοί έκαναν εκτεταμένες συλλήψεις δασκάλων, διανοούμενων και πατριωτών που τους φυλάκισαν στον Καλιά του Αργυροκάστρου.Οι διώξεις συνεχίστηκαν κατά την περίοδο του αντιστασιακού κινήματος και εντάθηκαν μετά την εφαρμογή της κομμουνιστικής δικτατορίας. Ο Ενβέρ Χότζα κατανοούσε ότι δεν θα μπορούσε να δαμάσει την Εθνική Ελληνική Μειονότητα, αν δεν έπαιρνε δραστικά μέτρα κατά των διανοούμενων, που τους θεωρούσε επικίνδυνούς για τον σοσιαλισμό. Χρειάζονταν πολιτική εκφοβισμού. Μ’ αυτή την ταχτική οι Αλβανοί σιγά-σιγά πέρασαν στην τελική σχεδόν αλβανοποίηση των ελληνόγλωσσων σχολείων.Κατάλογος εκπαιδευτικών και επιστημόνων που διώχτηκαν και μαρτύρησαν την περίοδο 1943-1990.1. Ανδρέας Ανδρεάδης - Καλογοραντζή, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 2. Ευθύμιος Γκίκας – Σωπική , διδάσκαλος , εκτελέστηκε. 3. Παναγιώτης Ζέρβας- Χλωμό, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 4. Θεοδόσης Λαζάκης, Κλεισάρι, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 5. Ευθύμιος Τάταρης, Δρόβιανη, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 6. Γεώργιος Λίτσας, Κ. Λεσινίτσα, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 7. Λευτέρης Χαρμπάτσης, Δίβρη, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 8. Χριστάκης Γκίνης, Βάνιστα, δικηγόρος, εκτελέστηκε. 9. Γρηγόρης Λαμποβιτιάδης, Δούβιανη, οδοντίατρος, εκτελέστηκε. 10. Βασίλης Σαχίνης, Δούβιανη, ταξιδ. Πράκτορας. εκτελέστηκε. 11. Νίκος Λέζος, Κ. Λεσινίτσα, Χημικός, εκτελέστηκε. 12. Πέτρος Νάκος, Σμήνετση, ιατρός, δολοφονήθηκε. 13. Μιχάλης Βράνος, Βουλιαράτες, διδάσκαλος, κάθειρξη. 14. Νικόλας Γκαζίκας, Βουλιαράτες, διδάσκαλος, κάθειρξη. 15. Μιχάλης Γκιώκας, Πέπελη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 16. Γιάννης Ζώης, Τεριαχάτι, διδάσκαλος, κάθειρξη. 17. Κώστας Θάνος, Γορίτσα, διδάσκαλος, κάθειρξη . 18. Αριστείδης Κυρούσης, Πολύτσιανη διδάσκαλος, κάθειρξη. 19. Χρήστος Λιάκος, Δερβιτσιάνη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 20. Κώστας Λώλης, Βόδριστα, διδάσκαλος, κάθειρξη. 21. Θοδωρής Μάλλιος, Δερβιτσιάνη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 22. Σπύρος Μάσσιος, Δερβιτσιάνη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 23. Λάμπης Μπέκας, Λόγγος, διδάσκαλος, κάθειρξη. 24. Γιώργος Τσιάμης, Τεριαχάτι, διδάσκαλος, κάθειρξη. 25. Θωμάς Φωτίου, Τεριαχάτι, διδάσκαλος, κάθειρξη 26. Σπύρος Σακελλάρης, Δίβρη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 27. Δημήτριος Οικονόμου, Δίβρη, ιατρός, κάθειρξη. 28. Νικόλαος Κώτσης, Δίβρη, διδάσκαλος, φυγάς. 29. Σπύρος Θωμάς, Αρδάσοβα, διδάσκαλος, φυγάς. 30. Γιάννης Παππάς, Αλίκο, διδάσκαλος, φυγάς.31. Λευτέρης Γκουβέλης, Δρόβιανη, διδάσκαλος, φυγάς. 32. Λευτέρης Τάλλιος, Χαντήραγα, διδάσκαλος, δολοφονημένος.
- του Χ. Κίτσου - Οι ελληνοδιδάσκαλοι της Βορείου Ηπείρου έχουν κάνει προσπάθειες και αγώνες για τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού φρονήματος.Ιδιαίτερα γνωστή είναι η δράση αυτών των παλαιών δασκάλων επί Τουρκοκρατίας, που λειτουργούσαν οι μοναστηριακές σχολές, όπως του Διβροβουνίου, του Θεολόγου, της Λεσινίτσας, της Μονής Δρυάνου και αλλού. Επίσης στα νεότερα χρόνια, μετά την ίδρυση του Αλβανικού κράτους, οι διδάσκαλοι βρέθηκαν μπροστά στις εθνικιστικές αλβανικές προκαταλήψεις, που προσπαθούσαν να εξαφανίσουν τα ελληνόγλωσσα σχολεία της Βορείου Ηπείρου. Μπροστά σ’ αυτό τον κίνδυνο το 1934 οργανώνεται η μεγάλη σχολική απεργία και στάλθηκε μυστική διαμαρτυρία με χιλιάδες υπογραφές στην Κοινωνία των Εθνών. Σαν αποτέλεσμα τα αιτήματα δικαιώθηκαν και το 1935 ξαναλειτούργησαν τα σχολεία στην ελληνική γλώσσα. Τότε εξορίστηκαν 12 ελληνοδιδάσκαλοι.Οι Έλληνες διδάσκαλοί και οι Έλληνες επιστήμονες ήταν στο στόχαστρο των διώξεων. Αμέσως μετά την οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού, οι Ιταλοί έκαναν εκτεταμένες συλλήψεις δασκάλων, διανοούμενων και πατριωτών που τους φυλάκισαν στον Καλιά του Αργυροκάστρου.Οι διώξεις συνεχίστηκαν κατά την περίοδο του αντιστασιακού κινήματος και εντάθηκαν μετά την εφαρμογή της κομμουνιστικής δικτατορίας. Ο Ενβέρ Χότζα κατανοούσε ότι δεν θα μπορούσε να δαμάσει την Εθνική Ελληνική Μειονότητα, αν δεν έπαιρνε δραστικά μέτρα κατά των διανοούμενων, που τους θεωρούσε επικίνδυνούς για τον σοσιαλισμό. Χρειάζονταν πολιτική εκφοβισμού. Μ’ αυτή την ταχτική οι Αλβανοί σιγά-σιγά πέρασαν στην τελική σχεδόν αλβανοποίηση των ελληνόγλωσσων σχολείων.Κατάλογος εκπαιδευτικών και επιστημόνων που διώχτηκαν και μαρτύρησαν την περίοδο 1943-1990.1. Ανδρέας Ανδρεάδης - Καλογοραντζή, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 2. Ευθύμιος Γκίκας – Σωπική , διδάσκαλος , εκτελέστηκε. 3. Παναγιώτης Ζέρβας- Χλωμό, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 4. Θεοδόσης Λαζάκης, Κλεισάρι, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 5. Ευθύμιος Τάταρης, Δρόβιανη, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 6. Γεώργιος Λίτσας, Κ. Λεσινίτσα, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 7. Λευτέρης Χαρμπάτσης, Δίβρη, διδάσκαλος, εκτελέστηκε. 8. Χριστάκης Γκίνης, Βάνιστα, δικηγόρος, εκτελέστηκε. 9. Γρηγόρης Λαμποβιτιάδης, Δούβιανη, οδοντίατρος, εκτελέστηκε. 10. Βασίλης Σαχίνης, Δούβιανη, ταξιδ. Πράκτορας. εκτελέστηκε. 11. Νίκος Λέζος, Κ. Λεσινίτσα, Χημικός, εκτελέστηκε. 12. Πέτρος Νάκος, Σμήνετση, ιατρός, δολοφονήθηκε. 13. Μιχάλης Βράνος, Βουλιαράτες, διδάσκαλος, κάθειρξη. 14. Νικόλας Γκαζίκας, Βουλιαράτες, διδάσκαλος, κάθειρξη. 15. Μιχάλης Γκιώκας, Πέπελη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 16. Γιάννης Ζώης, Τεριαχάτι, διδάσκαλος, κάθειρξη. 17. Κώστας Θάνος, Γορίτσα, διδάσκαλος, κάθειρξη . 18. Αριστείδης Κυρούσης, Πολύτσιανη διδάσκαλος, κάθειρξη. 19. Χρήστος Λιάκος, Δερβιτσιάνη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 20. Κώστας Λώλης, Βόδριστα, διδάσκαλος, κάθειρξη. 21. Θοδωρής Μάλλιος, Δερβιτσιάνη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 22. Σπύρος Μάσσιος, Δερβιτσιάνη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 23. Λάμπης Μπέκας, Λόγγος, διδάσκαλος, κάθειρξη. 24. Γιώργος Τσιάμης, Τεριαχάτι, διδάσκαλος, κάθειρξη. 25. Θωμάς Φωτίου, Τεριαχάτι, διδάσκαλος, κάθειρξη 26. Σπύρος Σακελλάρης, Δίβρη, διδάσκαλος, κάθειρξη. 27. Δημήτριος Οικονόμου, Δίβρη, ιατρός, κάθειρξη. 28. Νικόλαος Κώτσης, Δίβρη, διδάσκαλος, φυγάς. 29. Σπύρος Θωμάς, Αρδάσοβα, διδάσκαλος, φυγάς. 30. Γιάννης Παππάς, Αλίκο, διδάσκαλος, φυγάς.31. Λευτέρης Γκουβέλης, Δρόβιανη, διδάσκαλος, φυγάς. 32. Λευτέρης Τάλλιος, Χαντήραγα, διδάσκαλος, δολοφονημένος.