“Οι γενναίοι της Σαμοθράκης .
Στους Δελφούς του Βορρά…
“Ρεπορτάζ: Μαρία Νικολάου
Στη νήσο Σαμοθράκη, στο βορειοανατολικό Αιγαίο, 24 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Αλεξανδρούπολης πάει σήμερα το «Εμείς η Πόλις». Στα 177.977 στρέμματα… πάνω στη θάλασσα. Στη Χώρα, την πρωτεύουσα της Σαμοθράκης και στους 13 άλλους οικισμούς, όπου κατοικούν 3.093 άνθρωποι. Σύμφωνα με τη μυθολογία, στη Σαμοθράκη βρήκαν καταφύγιο οι Κάβειροι, παιδιά του Ηφαίστου και της Καβειρώς, κόρης του θαλάσσιου δαίμονα Πρωτέα, έπειτα από κατακλυσμό που θυμίζει το μύθο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. Οι Κάβειροι ήταν συνδεδεμένοι με τη λατρεία των Μεγάλων Θεών, η οποία ανέδειξε τη Σαμοθράκη σε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο -γνωστό ως οι Δελφοί του Βορρά- όχι μόνο κατά την αρχαιότητα, αλλά μέχρι και τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα και παρά τη διάδοση του Χριστιανισμού…
Για την «άλλη» Σαμοθράκη, την άγνωστη στους πολλούς, μιλούν σήμερα στο «Εμείς η Πόλις» οι: Φάνης Μαλκίδης, ο Στράτος Δορδανάς, η Ειρήνη Αραμπατζή, πρόεδρος του Συλλόγου: «Σαμοθράκη Εν Δράσει» και η καλλιτέχνης κ. Μαρία Βερβερή-Κράουζε.
Στους Δελφούς του Βορρά…
“Ρεπορτάζ: Μαρία Νικολάου
Στη νήσο Σαμοθράκη, στο βορειοανατολικό Αιγαίο, 24 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Αλεξανδρούπολης πάει σήμερα το «Εμείς η Πόλις». Στα 177.977 στρέμματα… πάνω στη θάλασσα. Στη Χώρα, την πρωτεύουσα της Σαμοθράκης και στους 13 άλλους οικισμούς, όπου κατοικούν 3.093 άνθρωποι. Σύμφωνα με τη μυθολογία, στη Σαμοθράκη βρήκαν καταφύγιο οι Κάβειροι, παιδιά του Ηφαίστου και της Καβειρώς, κόρης του θαλάσσιου δαίμονα Πρωτέα, έπειτα από κατακλυσμό που θυμίζει το μύθο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. Οι Κάβειροι ήταν συνδεδεμένοι με τη λατρεία των Μεγάλων Θεών, η οποία ανέδειξε τη Σαμοθράκη σε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο -γνωστό ως οι Δελφοί του Βορρά- όχι μόνο κατά την αρχαιότητα, αλλά μέχρι και τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα και παρά τη διάδοση του Χριστιανισμού…
Για την «άλλη» Σαμοθράκη, την άγνωστη στους πολλούς, μιλούν σήμερα στο «Εμείς η Πόλις» οι: Φάνης Μαλκίδης, ο Στράτος Δορδανάς, η Ειρήνη Αραμπατζή, πρόεδρος του Συλλόγου: «Σαμοθράκη Εν Δράσει» και η καλλιτέχνης κ. Μαρία Βερβερή-Κράουζε.
Το νησί που το έβλεπαν να αδειάζει…
Δεινά χειρότερα του πολέμου προκάλεσε η μετανάστευση στη Σαμοθράκη, καθώς τέσσερις στους δέκα κατοίκους εγκατέλειψαν το νησί. Σύμφωνα με έρευνα του κ. Φάνη Μαλκίδη –έρευνα που παρουσιάστηκε στο Επιστημονικό Συνέδριο: «Σαμοθράκη: Ιστορία – Αρχαιολογία – Πολιτισμός» - από το 1951 έως το 2001 υπάρχει μείωση κατά 1805 ατόμων, δηλαδή 39,8%, έφυγαν από το νησί σχεδόν τέσσερις στους δέκα κατοίκους.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 η μετανάστευση προέκυψε ως μοναδική λύση στο μεγάλο πρόβλημα της ανεργίας, λύση πάνω στην οποία θα εκτονωνόταν οι κοινωνικές πιέσεις και συγκρούσεις και ανοιγόταν μία προοπτική επιβίωσης για τους κατοίκους του νησιού, δηλώνει ο κ. Μαλκίδης και εξηγεί ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 αρχίζει να δημιουργείται ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, από τη Σαμοθράκη προς τη Γερμανία και κατά δεύτερο λόγο προς το Βέλγιο, την Ολλανδία, τις ΗΠΑ και αλλού, ρεύμα που θα ενταθεί στη δεκαετία του 1960 και 1970. Όπως δείχνουν οι απογραφές των ετών 1951 (4258 κάτοικοι), 1961 (3850 κ.), 1971 (3012 κ.), 1981 (2871 κ.), 1991 (3083 κ.), 2001 (2723 κ.) παρατηρείται συνεχής μείωση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των πιο παραγωγικών ηλικιών. Ειδικότερα, από το 1940 έως το 1951 υπάρχει αύξηση του πληθυσμού κατά 265 άτομα (6,6%) παρά τον πόλεμο και τη σκληρή κατοχή, από το 1951 έως το 1961 υπάρχει μείωση 428 άτομα (11,1%). Από το 1961 έως το 1971 υπάρχει μείωση του πληθυσμού κατά 818 άτομα (21,3%), από το 1971 έως το 1981 υπάρχει μείωση 141 (4,6%), από το 1981 έως το 1991 υπάρχει αύξηση 212 (68,%), από το 1991 έως το 2001 υπάρχει μείωση 360 άτομα (11,6%). Συνολικά, σύμφωνα με τον κ. Μαλκίδη από το 1951 έως το 2001 υπάρχει μείωση κατά 1805 ατόμων, δηλαδή 39,8%, έφυγαν από το νησί σχεδόν τέσσερις στους δέκα κατοίκους της.
Η εγκατάλειψη του Ξηροπόταμου και των άλλων οικισμών
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1951-1961 ο πληθυσμός στη Χώρα, την πρωτεύουσα του νησιού, εμφάνισε μείωση κατά 240 κατοίκους (13,3%) και στη δεκαετία 1961-1971 κατά 341 κατοίκους (21,9%). Στον Ξηροπόταμο τη δεκαετία 1951-1961 εμφανίστηκε μείωση κατά 94 κατοίκους (20,7%) και στη δεκαετία 1961-1971 180 κατοίκους (51,1%). Αντίθετα η Καμαριώτισσα, το λιμάνι του νησιού, εμφανίζει τη δεκαετία 1951-1961 αύξηση κατά 101 κατοίκους (57,3%) και στη δεκαετία 1961-1971 αύξηση κατά 59 κατοίκους (21,2%), ενώ η αύξηση του πληθυσμού λιμανιού της Σαμοθράκης εντείνεται στις επόμενες δεκαετίες γεγονός που αποδεικνύει ότι συγκεντρώνει ένα μεγάλο μέρος της παλιννόστησης και τους νέους κατοίκους (υπάλληλους, στρατιωτικούς, κλπ). «Συνολικά, από το 1951 έως το 2001, ο πληθυσμός της Χώρας, εμφανίζει συνολική μείωση 1118 δηλαδή 62,2%, το Λάκκωμα έχει μείωση 219 ή 39,9%, ο Προφήτης Ηλίας έχει μείωση 201 ή 48,4%, τα Αλώνια έχει μείωση 421 ή 62,9%, ο Ξηροπόταμος έχει μείωση 413 κατοίκους ή 91,3%, ( μέσα σε πενήντα έτη το χωριό έχει εγκαταλειφθεί) ενώ η Καμαριώτισσα εμφανίζει το εκπληκτικό ποσοστό αύξησης των 793 κατοίκων ή 450, 5% (!), που ομοιάζει με οικισμούς που αναπτύσσονται τουριστικά (π.χ Κυκλάδες)».
Οι Σαμοθρακίτες της Στουτγάρδης…
«Μετά από την πάροδο 25 ετών εντατικής μετανάστευσης από τη Σαμοθράκη, το 1975, δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστωθεί ότι στην Στουτγάρδη την πρωτεύουσα του κρατιδίου της Βάδης –Βυρτεμβέργης της τότε Δυτικής Γερμανίας κατοικούσαν περισσότεροι Σαμοθρακίτες παρά Θεσσαλονικείς» δηλώνει ο κ. Μαλκίδης και εξηγεί ότι η Σαμοθράκη βρισκόταν επικεφαλής των ελληνικών κοινοτήτων που τροφοδοτούσαν την πόλη της Στουτγάρδης με στρατιές μεταναστών. Αποτέλεσμα της μετανάστευσης ήταν ότι το 1961 πάνω από ένα τρίτο του πληθυσμού του νησιού ήταν κάτω των 15 χρονών. Το 1976 σ’ αυτήν την ομάδα ηλικιών ανήκει λιγότερο από το ένα πέμπτο και υπολογίζεται ότι υπάρχουν κιόλας περισσότεροι γέροι από νέους. «Ουσιαστικά, χρειάστηκε λιγότερο από ένα τέταρτο αιώνα εντατικής μετανάστευσης για να καταβληθεί ένα από τα τελευταία προπύργια του ζωντανού και γόνιμου κόσμου των νησιών του Αιγαίου και, εάν ληφθεί υπόψη και η φυσική αύξηση του πληθυσμού, μέσα σε δύο δεκαετίες η Σαμοθράκη έχασε περισσότερο από το μισό πληθυσμό της εξαιτίας της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης» σημειώνει ο κ. Μαλκίδης.
Δεσμοί αγάπης… αιώνιοι δεσμοί με το νησί
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι οι Σαμοθρακίτες του εξωτερικού δεν έπαψαν στιγμή να ενδιαφέρονται για το νησί τους. Αντίθετα δημιούργησαν συλλογικές δομές για να βοηθήσουν το νησί τους. Μία σημαντική πρωτοβουλία, η οποία έβγαζε τη Σαμοθράκη από την απομόνωση στην οποία οφειλόταν εν πολλοίς και η υπανάπτυξη της Σαμοθράκης, ήταν η αγορά πλοίου και δρομολόγηση του στη γραμμή Αλεξανδρούπολης – Σαμοθράκης, από την «Ναυτιλιακή και Τουριστική Εταιρεία των Σαμοθρακιτών της Δυτικής Γερμανίας 1975», στην οποία συνεισέφεραν οι Σαμοθρακίτες με μετοχές αξίας 5.500 μάρκων η μία.
«Η μετανάστευση αποτέλεσε σημαντικό μέρος της μεταπολεμικής ιστορίας της Σαμοθράκης, φαινόμενο που σημάδεψε και συνεχίζει να σημαδεύει πολλές γενιές κατοίκων της» δηλώνει ο κ. Μαλκίδης και εξηγεί ότι η απώλεια κατοίκων, η εγκατάλειψη παραδοσιακών ασχολιών αποτέλεσαν ψηφίδες των επιπτώσεων της μετανάστευσης. Την τελευταία περίοδο η εμφάνιση του τουρισμού ήταν η εναλλακτική πρόταση στο τέλος της περιόδου της παραδοσιακής μετανάστευσης και της διεξόδου για τους Σαμοθρακίτες. «Η Σαμοθράκη θα πρέπει να είναι πρότυπο τουριστικό προορισμό απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς και αναζήτησης της τοπικής κοινωνικής ιδιαιτερότητας, και όχι να μεταβληθεί σε παραμορφωμένο τοπίο τουριστικού προορισμού, φαινόμενο πολύ γνωστό στον Ελλαδικό χώρο» καταλήγει ο ερευνητής καταθέτοντας την ανησυχία του για το μέλλον του νησιού.
Για τη Σαμοθράκη τόπο εξορίας συνομιλούμε σήμερα με τον Στράτο Δορδανά, Ειδικό Επιστήμονα στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Το νησί των Καβείρων, τόπος εξορίας χιλιάδων ανθρώπων σύμφωνα με τον Σαμοθρακίτη Επιστήμονα.. Το νησί της Θράκης, κεντρική και περιφερειακή πολιτική εξουσία, το αντιμετώπισαν ως τόπο «αποθήκευσης» ανεπιθύμητων ατόμων, καθώς αποτέλεσε τον τελικό προορισμό για ανθρώπους που διώχθηκαν για τα πολιτικά τους φρονήματα αλλά και για όλους εκείνους οι οποίοι θεωρήθηκε ότι με την παραμονή τους στα αστικά κέντρα ή στους τόπους καταγωγής τους ήταν δυνατό να «μολύνουν» δια της παρουσίας και της δράσης τους την υπόλοιπη «χρηστή», «ηθική» ή πολιτικά «υγιή» κοινωνία.
Στράτος Δορδανάς, Ειδικός Επιστήμονας στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας:
«Στην ιστορία δεν πρέπει να υπάρχουν αζήτητα»
Η Σαμοθράκη υπήρξε τόπος εξορίας;
Το θέμα των πολιτικών εξόριστων το αγνοούσα. Έψαξα εφημερίδες της εποχής και έπεσα σε ένα πρώτο δημοσίευμα, μετά βρήκα ένα δεύτερο, ένα τρίτο και συνέλεξα πολύτιμο υλικό για τη Σαμοθράκη του Εμφυλίου Πολέμου που αποτέλεσε όντως τόπο εξορίας. Εκείνο που μου προκάλεσε πολύ μεγάλη έκπληξη ήταν ο αριθμός των πολιτικών εξόριστων της περιόδου του Εμφυλίου Πολέμου στη Σαμοθράκη.
Πόσοι συνολικά στάλθηκαν στο νησί για να «μη μολύνουν δια της παρουσίας και της δράσης τους την υπόλοιπη «χρηστή», «ηθική» ή πολιτικά «υγιή» κοινωνία», όπως λέγονταν τότε;
Λένε ότι εξορίστηκαν στο νησί τουλάχιστον 1500. Πιστεύω σίγουρα 1300. Εντυπωσιακός αριθμός, αν σκεφτεί κανείς, να τον συγκρίνει με τον συνολικό αριθμό των μόνιμων κατοίκων της Σαμοθράκης. Ένα νησί το οποίο είχε κάτι λιγότερο από 4.000 κατοίκους, όταν δέχεται 1500 πολιτικούς εξόριστους, είναι πάρα πολύ σημαντικό κι αυτό μου προκάλεσε έκπληξη. Μου δημιουργήθηκε η εικόνα ενός νησιού το οποίο υπερφορτώθηκε. Υπερκαλύφθηκε, όσον αφορά στο ανθρώπινο δυναμικό, και υπερφορτώθηκε στο να καλύψει επισιτιστικά και οικιστικά αυτόν τον αναπάντεχο επιπλέον αριθμό ανθρώπων.
Για ποια περίοδο μιλάμε;
Για την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, από τα τέλη του ‘46 έως το ‘48. Τότε, όπως αυτοί είχαν σταλεί στη Σαμοθράκη για να τιμωρηθούν για τις πολιτικές τους ιδέες, κάποιοι άλλοι προωθήθηκαν και σε άλλα νησιά, όπως ο Αϊ Στράτης και η Λήμνος. Η Σαμοθράκη ως τόπος εξορίας, ως «αποθήκη ανθρώπων», δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο αυτή την περίοδο ξεκίνησε από την ψήφιση του Ιδιώνυμου και μετά και μέχρι την πτώση της Χούντας να δέχεται πολιτικούς εξόριστους, να λειτουργεί δηλαδή ως τόπος εξορίας. Διέτρεξε μ΄ αυτόν τον ρόλο τα περισσότερα χρόνια του 20ου αιώνα.
Ποια χαρακτηριστικά την έκαναν «ιδανικό» τόπο εξορίας;
Την επέλεγαν ως τόπο εξορίας γιατί είχε όλα τα «κατάλληλα» χαρακτηριστικά. Δηλαδή, επελέγη ως τόπος εξορίας γιατί ήταν σε μια περιοχή απρόσιτη από άποψη συγκοινωνίας, στην άγονη γραμμή, προβληματική στη σύνδεσή της με την Αλεξανδρούπολη, κάτι το οποίο ακόμη και σήμερα ταλανίζει το νησί. Και φυσικά ένα νησί με δύσκολες συνθήκες, ακόμη και για τους μόνιμους κατοίκους.
Επομένως, η «στόχευση» της Κεντρικής ή της Περιφερειακής Πολιτικής Σκηνής να αποσταλούν εκεί πολιτικοί εξόριστοι, να εκτοπιστούν, νομίζω ότι καλύφθηκε πλήρως στο νησί.
Εντοπίσατε κάποια γνωστά ονόματα εξόριστων;
Δεν ξεχωρίζω ονόματα εξόριστων γιατί ήταν πάρα πολλοί. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση είναι το γεγονός ότι πολιτικοί εξόριστοι στάλθηκαν στη Σαμοθράκη από κάθε περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης. Βρέθηκαν στη Σαμοθράκη άνθρωποι από την Καστοριά μέχρι και τον Έβρο.
Ποιας αντιμετώπισης έτυχαν από τον ντόπιο πληθυσμό;
Ξέρω ότι δεν υπήρχαν επαφές με τον ντόπιο πληθυσμό γιατί δεν επιτρεπόταν οι επαφές, ο συγχρωτισμός. Βέβαια, αυτό το μοντέλο δεν λειτούργησε 100%. Υπήρχαν για παράδειγμα μεικτές χορωδίες πολιτικών εξόριστων και των μαθητών του Σχολείου. Αθλητικές και Πολιτιστικές Εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν και πολιτικοί εξόριστοι. Ουσιαστικά είχαν γκετοποιηθεί, πράγμα το οποίο οφειλόταν στα αυστηρά μέτρα των αρχών.
Πού έμεναν οι πολιτικοί εξόριστοι στη Σαμοθράκη;
Έμεναν σε τρεις βασικούς χώρους: Η πλειοψηφία των πολιτικών εξόριστων βρισκόταν στο Λάκκωμα, το πρώτο χωριό που δέχτηκε πολιτικούς εξόριστους και σε μεγάλο αριθμό, λίγοι, έμειναν στην Χώρα και ακόμη λιγότεροι στην Καμαριώτισσα. Δεν υπήρχε οργανωμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης με αυστηρά περιοριστικά μέτρα.
Περιοριστικές συνθήκες βέβαια ίσχυαν. Για παράδειγμα, απαγορεύονταν να απομακρυνθούν σε μια ακτίνα 300 μέτρων έξω από το χωριό και για να το κάνουν έπρεπε να πάρουν άδεια. Έμεναν σε σπίτια, που συντήρησαν και επιδιόρθωσαν οι ίδιοι και για τα οποία θα έπρεπε να καταβάλλουν και μίσθωμα. Σπίτια που ήταν σε κακή κατάσταση.
Μελετώντας την άγνωστη ιστορία των πολιτικών εξόριστων στη Σαμοθράκη σε ποιο συμπέρασμα οδηγηθήκατε;
Η ιστορία δεν θα πρέπει να δημιουργεί αζήτητα. Το ζήτημα των πολιτικών εξόριστων της Σαμοθράκης αποτελεί ένα αζήτητο το οποίο μέχρι τώρα δεν έχει έρθει στην επιφάνεια. Τα ιστορικά υποκείμενα δεν έχουν αποκτήσει τις διαστάσεις που τους πρέπουν, επομένως θα πρέπει να γίνει μια επιπλέον δουλειά για να τύχει και η Σαμοθράκη της ιστορικής προβολής, να πάρει το κομμάτι της ιστορίας που της αναλογεί κατ΄ αντιστοιχία με άλλα νησιά τα οποία δικαίως προβάλλονται ως μνημονικοί τόποι εξορίας.
Η Ειρήνη Αραμπατζή είναι πρόεδρος του Συλλόγου «Σαμοθράκη Εν Δράσει». Τα μέλη του Συλλόγου αναλαμβάνουν την ευθύνη και αντιδρούν στα κακώς κείμενα του νησιού προτείνοντας λύσεις. «Όπως έχουμε δηλώσει, δεν αξιώνουμε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αλλά είναι απαράδεκτο 500 παιδιά να μην έχουν παιδίατρο», δηλώνει και σημειώνει: «Το Κέντρο Υγείας εξακολουθεί να μην έχει μικροβιολόγο και ακτινολόγο, γιατί μετά την τελευταία κινητοποίησή μας, με τη διαμαρτυρία μας έξω από το Κέντρο Υγείας Σαμοθράκης, το Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης έστειλε με μετακίνηση μόνο για 10 μέρες τις δύο αυτές ειδικότητες!» Ξεχασμένοι στο Βορειοανατολικό άκρο του Αιγαίου, οι κάτοικοι της Σαμοθράκης εκπέμπουν το δικό τους SOS…
Ειρήνη Αραμπατζή, πρόεδρος του Συλλόγου «Σαμοθράκη Εν Δράσει»:
«Αν κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας ως πολίτες έχουμε την ελπίδα να διαδραματίσουμε έναν πιο ενεργό ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας»
Ποια είναι η ταυτότητα και το προφίλ του Συλλόγου «Σαμοθράκη εν δράσει»;
Ο Σύλλογος «Σαμοθράκη Εν Δράσει» είναι μη κερδοσκοπικός, ιδρύθηκε το 2006 και αποτελείται από ανθρώπους που πιστεύουμε ότι όλοι έχουμε μερίδιο ευθύνης σε αυτά που συμβαίνουν, και ότι έχει έρθει πια ο καιρός που οι πολίτες πρέπει να αντιδρούν σε πράγματα και καταστάσεις που δεν τους ικανοποιούν. Η φράση που μας χαρακτηρίζει είναι: «Είναι ωραίο να ονειρεύεσαι το μέλλον, αλλά πιο ωραίο να συμμετέχεις σε αυτό».
Γιατί επιμένετε να αναδεικνύεται το θέμα της ελλιπούς στελέχωσης του Κέντρου Υγείας;
Για δύο λόγους: Πρώτον διότι είναι ζήτημα ζωής. Αν καταφέρουμε να μείνουμε υγιείς, θα μπορέσουμε να ονειρευόμαστε το μέλλον. Δεύτερον, όσο οι αρμόδιοι επιμένουν να μας αγνοούν, τόσο εμείς θα επιμένουμε. λλωστε το δικαίωμα στην υγεία είναι ύψιστο δικαίωμα κάθε πολίτη και καθήκον της πολιτείας.
Τι ζητάτε για τη σωστή ιατρική περίθαλψη και φροντίδα των κατοίκων;
Τίποτα λιγότερο από αυτό που δικαιούμαστε. Όπως έχουμε δηλώσει, δεν αξιώνουμε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αλλά είναι απαράδεκτο 500 παιδιά να μην έχουν παιδίατρο. Το Κέντρο Υγείας εξακολουθεί να μην έχει μικροβιολόγο και ακτινολόγο γιατί μετά την τελευταία κινητοποίησή μας, με την διαμαρτυρία μας έξω από το Κέντρο Υγείας Σαμοθράκης, το Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης έστειλε με μετακίνηση μόνο για 10 μέρες τις δύο αυτές ειδικότητες. (σημείωση: δεν έστειλε καν παιδίατρο). Και τελικά ο χρόνος έχει δείξει ότι εννιάμηνες συμβάσεις γιατρών, με τις οποίες έρχονται κάποιες ειδικότητες, αποτελούν ημίμετρο, και κάνουν το νησί κάθε χρόνο μετά το καλοκαίρι να αντιμετωπίζει τις ίδιες ελλείψεις σε προσωπικό.
Πώς είναι να μένει κανείς σε ένα νησί, όπως αυτό της Σαμοθράκης;
Σε μια τηλεοπτική συνάντηση φορέων με βουλευτές του νομού τον περασμένο Νοέμβριο, όπου εκθέταμε τα προβλήματα διαβίωσης στο νησί, μας κατηγόρησαν ότι δημοσιοποιώντας τα, βγάζουμε έναν μίζερο χαρακτήρα και μια κακή εικόνα της Σαμοθράκης. Αυτός βέβαια που το είπε, αλλά και οι βουλευτές που συμμερίστηκαν την άποψή του, δεν κατοικούν στη Σαμοθράκη. Το να μένει κάποιος σε νησί από μόνο του είναι πολύ ωραίο. Αλλά αν σκεφτεί κανείς την έλλειψη βασικών υποδομών, η αλήθεια είναι ότι αισθάνεται απομονωμένος. Η υγεία, η συγκοινωνία, η έλλειψη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, κάνει τον χειμώνα να μοιάζει μακρύτερος. λλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι τα νησιά ερημώνουν από μόνιμους κατοίκους, και αποτελούν πλέον μόνο τουριστικούς προορισμούς. Όσο για το νησί της Σαμοθράκης, επειδή ο τουρισμός περιορίζεται μόνο σε ένα με ενάμιση μήνα, αυτό κάνει το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων ιδιαίτερα χαμηλό.
Τι νομίζετε ότι θα πρέπει να γίνει στο νησί τη νέα χρονιά;
Το τι πρέπει να γίνει το γνωρίζουν καλύτερα οι αρμόδιοι που πολιτεύονται. Εμείς αυτό που ευχόμαστε για το 2008, είναι να έχουμε καλύτερη περίθαλψη, καλύτερη εκπαίδευση για μικρούς και μεγάλους, περισσότερο πράσινο, καθαρότερο περιβάλλον, περισσότερα ενδιαφέροντα για τα παιδιά μας, πιο πολύ πολιτισμό και περισσότερο τουρισμό.
Από ποιες υποδομές έχει ανάγκη το νησί;
Από μια καθημερινή και γρήγορη ακτοπλοϊκή σύνδεση, γιατρούς όλων των ειδικοτήτων, πολιτιστικές δραστηριότητες, τουρισμό για πάνω από δύο μήνες και, γιατί όχι, και χειμερινό τουρισμό, σύστημα σωστής διαχείρισης απορριμμάτων και ανακύκλωσης, πρόσβαση μικρών και μεγάλων σε προγράμματα εκμάθησης και εκπαίδευσης, και τέλος υποδομές για μείωση της ανεργίας, ώστε οι νέοι να μην αναγκάζονται να εγκαταλείπουν το νησί.
Δεν σας αγχώνει το γεγονός ότι είστε «δέσμιοι» μιας ακτοπλοϊκής σύνδεσης που όταν γίνεται – γίνεται μετ’ εμποδίων;
Το να μην έχει κάποιος επιλογές πράγματι αγχώνει. Φαντάζεστε τη ζωή σας, όπου κάποιος να σας απαγορεύει την Δευτέρα πχ. να πάτε κάπου; Το αναφέρουμε αυτό γιατί δεν είχαμε δρομολόγιο τις Δευτέρες. Τη ζωή μας τη ρυθμίζει το δρομολόγιο του καραβιού, ενώ κανονικά θα έπρεπε το δρομολόγιο του καραβιού να ρυθμίζεται από την ζωή των κατοίκων. Εκτός αυτού, αν μιλήσετε με έναν τουριστικό πράκτορα της Αλεξανδρούπολης, θα σας εξηγήσει γιατί λόγω των δρομολογίων, επιλέγει να μην φέρει group ξένων ταξιδιωτών στη Σαμοθράκη. Αν μιλήσουμε και για την παλαιότητα του καραβιού, νομίζω χαρακτηριστικό είναι ότι κάνουμε πρώτα τον σταυρό μας και μετά υπομένουμε καρτερικά τις 3 ώρες ταξίδι για Αλεξανδρούπολη. Σας θυμίζει κάτι από Ευρώπη αυτό;
Ποιο μήνυμα θα στέλνατε στον Πρωθυπουργό της χώρας που επισκέφτηκε το νησί με τη σύζυγό του;
Τον προσκαλούμε να έρθει χειμώνα για μία εβδομάδα να κάνει διακοπές στη Σαμοθράκη με τα δύο του παιδιά και τα έξοδα πληρωμένα από εμάς. Ξέρετε, το λέμε αυτό γιατί οι φίλοι μας με παιδιά δεν μας επισκέπτονται τον χειμώνα, γιατί ξέρουν ότι δεν έχουμε παιδίατρο. Αν πιάσει και απαγορευτικό λόγω καιρού… καταλαβαίνετε…
Και στους κατοίκους της υπόλοιπης Θράκης τι θα λέγατε;
Κατά πρώτον ότι ζούμε στο ίδιο πανέμορφο γεωγραφικό διαμέρισμα. Θα τους στέλναμε τα αισθήματα συμπάθειας που έχουμε για αυτούς μιας και μοιραζόμαστε μαζί τους το ρόλο του ξεχασμένου Ακρίτα. Πιστεύουμε ότι, αν κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας ως πολίτες, έχουμε την ελπίδα όλοι οι κάτοικοι της Θράκης (ηπειρωτικής και νησιωτικής) να διαδραματίσουμε έναν πιο ενεργό ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας
Ποια είναι τα άμεσα σχέδια του Συλλόγου σας;
Στα σχέδιά μας είναι να προχωρήσουμε στην έκδοση εφημερίδας που θα διατίθεται δωρεάν στους κατοίκους, μια και ο τοπικός τύπος της Θράκης δεν φτάνει στο νησί. Αν προσθέσετε ότι με δυσκολία πιάνουμε και τηλεοπτικούς σταθμούς του Έβρου, θα συμπεράνετε ότι πολύ λίγο ενημερωνόμαστε για το τι συμβαίνει στη γειτονιά μας που λέγεται Θράκη.
Τι είναι η Σαμοθράκη για σας;
Είναι το μέρος που αγαπάμε και που ενάντια στις αντίξοες συνθήκες επιλέγουμε να μένουμε και τον χειμώνα. Είναι το μέρος όπου μένουμε, άλλοι από επιλογή, άλλοι από ανάγκη. Όπως και να ‘χει, όμως, και οι δυο κατηγορίες αναμφισβήτητα αγαπούν και νοιάζονται αυτόν τον τόπο και δεν ξεχνούν να το δείχνουν όχι με λόγια, αλλά με πράξεις.
Και το γεγονός ότι την ανακάλυψαν αρκετοί ξένοι και την έκαναν μόνιμο τόπο κατοικίας τους τι δείχνει;
Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την απαράμιλλη γοητεία που μπορεί να ασκήσει η Σαμοθράκη στον καθένα έτσι όπως ξεπροβάλει δωρική, αυθεντική και αφτιασίδωτη.
«Η ανάγκη να πεις, να διηγηθείς, να μεταφέρεις, να μεταδώσεις αυτό που βλέπεις, ακούς κι αισθάνεσαι γίνεται ποίημα, τραγούδι, εικόνα» δηλώνει η Σαμοθρακίτισσα, κ. Μαρία Βερβερή-Κράουζε και με αφορμή τη νέα της δισκογραφική δουλειά με τίτλο: «Μουσικές ενθυμήσεις της Σαμοθρακίτισσας» σημειώνει: «Αυτό το είδος έκφρασης είναι ένα από τα πολλά δώρα του Θεού στον άνθρωπο. Μα τι λέω άνθρωπο; Όλα τα ζωντανά «πάσα πνοή» υμνεί, παρακαλεί, ευχαριστεί». Από μικρή άκουγε τους γονείς της να τραγουδούν διάφορα τραγούδια, Σαμοθρακίτικα και άλλα που τα μάθαινε από τις «πλάκες», τους «δίσκους» του γραμμοφώνου τους. «Είναι ξεχωριστό το Σαμοθρακίτικο τραγούδι, όπως ξεχωριστό είναι και όλο το νησί», δηλώνει με αγάπη για τον τόπο της και εξηγεί: «Τα βιώματα των ανθρώπων γίνονται ποίημα, τραγούδι, χορός, κέντημα, ζωγραφική κ.λπ. Η γαλάζια θάλασσα, το αηδόνι, το θυμάρι και το λυγερό λύγισμα της λυγαριάς, όλα τούτα δίνουν χρώμα, τόνο, άρωμα και τσακίσματα μουσικά στο τραγούδι και στη συνέχεια τους χορευτές που προσπαθούν να μεταφέρουν με το σώμα τους το λύγισμα και τα τσακίσματα στις «γκάγκλες» του χορού».
Μαρία Βερβερή-Κράουζε, καλλιτέχνης:
«Τα βιώματα των ανθρώπων της Σαμοθράκης γίνονται ποίημα,
τραγούδι, χορός, κέντημα, ζωγραφική»
Πώς προέκυψαν οι «Μουσικές ενθυμήσεις της Σαμοθρακίτισσας»;
Από μικρή άκουγα τους γονείς μου να τραγουδούν διάφορα τραγούδια, Σαμοθρακίτικα και άλλα, που τα μάθαιναν από τις πλάκες «δίσκους» του γραμμοφώνου μας. Η αδελφή μου, μια βελούδινη φωνή, συμπλήρωνε, αν και ήταν μικρή, την τετραφωνία μας. Το 1966 ήρθε στη Σαμοθράκη Ιάπωνας μουσικολόγος, καθηγητής Πανεπιστημίου Αμερικής. Φιλοξενήθηκε μια εβδομάδα στο σπίτι μας. Αυτή την εβδομάδα όλη, ο πατέρας μου έκλεισε το παντοπωλείο του, αν και στεναχωριόταν που θα σάπιζαν τα λαχανικά, αλλά θεωρούσε χρέος προς την πατρίδα μας, την παράδοσή μας και χρέος προς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον να δώσουμε και εμείς όπως έλεγε ότι γνωρίζουμε σε αυτόν. Τα τραγούδια, έλεγε, έχουν φτερά. Πρέπει να πετούν, να φεύγουν μακριά. Έτσι, στον Ιάπωνα καθηγητή τραγουδήσαμε όλη η οικογένεια Σαμοθρακίτικα τραγούδια και φυσικά η φιλοξενία ήταν απλόχερη και πρωτόγνωρη σε αυτόν. Τα ζαρζαβάτια πετάχτηκαν, αλλά τα τραγούδια μας βρίσκονται στο πανεπιστήμιο της Αμερικής. Το δώρο που μας έδωσε ο καθηγητής είναι ένα μαντιλάκι τσέπης με ζωγραφιές γκέισες. Το έχω κορνιζάρει μαζί με τις φωτογραφίες που μας έβγαλε και είχε την ευγένεια να μας τις στείλει. Στην μία φωτογραφία καθόμαστε οι τέσσερις, πατέρας, μητέρα, αδελφή κι εγώ πάνω στο κρεβάτι μας. Φαίνεται ο ομορφοπλεγμένος κρεβατόγυρος, πλεγμένος από την μητέρα μου το 1936. Ετών 9 έφτιαχνε την προίκα της! Πίσω στον τοίχο φαίνεται το ταπί, «πάντα» με τον Τάσο και την Γκόλφω, κεντημένο σταυροβελονιά σε τσουβάλι.
Οι μουσικές σας μνήμες έχουν τη ρίζα τους στην οικογένειά σας;
κουγα από μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους, να λένε ότι ο παππούς μου, ο Θεόδωρος Βερβέρης, τραγουδούσε τα πιο όμορφα «μεντένια» ή «αμανέδες». Είχε όμορφη φωνή την οποία κληρονόμησε και ο πατέρας μου. Τα μουσικά όργανα που έπαιζε ο πατέρας μου τον βοήθησαν στο να μεταδίδει καλύτερα τα τραγούδια σε μας. Τα όργανα που έπαιζε ήταν βιολί, μαντολίνο και ούτι. Το ούτι το είχε πληρώσει 9 λίρες χρυσές το 1928 και του το έφεραν από τη Βηρυτό στην Καβάλα. Τότε ήταν εύκολο να γίνει αυτό, γιατί ταξίδευαν ψαροπούλες από την Καβάλα προς την Βηρυτό (έλεγε ο πατέρας μου). Επομένως, οι μουσικές μου ενθυμήσεις έχουν ρίζες τόσο βαθιές όσο και το γενεαλογικό μου δένδρο. Χωρίς υπερβολή.
Διασώζετε τραγούδια που ακούγονται σπάνια πια στις μέρες μας;
Γνωρίζω και τραγουδώ πολλά τραγούδια. Κάποια όμως από αυτά τα γνωρίζω μόνον εγώ και η αδελφή μου. Οι Σαμοθρακίτες αγαπούν το χορό, γι’ αυτό και σε αυτούς είναι γνωστά μόνον τραγούδια που χορεύονται. Τα άλλα κάποιοι μεγάλοι τα γνώριζαν, αλλά αυτοί πια δεν υπάρχουν. Έτσι τα τραγούδια χάθηκαν. Έχω βρει ένα του 1855 που το κατέγραψε Γερμανός συγγραφέας 25 Οκτωβρίου 1855. Το τραγούδι αυτό ήταν σε μουσείο της Λειψίας (ανατολικής Γερμανίας). νοιξα μια αλληλογραφία με το μουσείο που με πήρε 3 χρόνια. Ζητούσα να μου δώσουν αντίγραφο. Τελικά δέχτηκαν να μου το πωλήσουν. Το αγόρασα και το έχω στο βιβλίο μου «Έθιμα και παραδόσεις της Σαμοθράκης» σελίδα 170. Το τραγούδι όμως είναι μόνο οι στίχοι. Δεν υπάρχει η μουσική του. Έτσι το έχουμε μεν, αλλά να το τραγουδήσουμε δεν μπορούμε. «Λεβέντης εκατέβαινε από ψηλό παγίρι/ είχε το φέσι του στραβά/ και τα πετζά του κάτω» κ.λ.π. Μια και αναφέρθηκα στο βιβλίο μου, να πω ότι εγκρίθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και το 2006 και μπήκε στις σχολικές βιβλιοθήκες.
Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που κάνουν τη μουσική και τα τραγούδια της Σαμοθράκης να ξεχωρίζουν;
Είναι ξεχωριστό το Σαμοθρακίτικο τραγούδι, όπως ξεχωριστό είναι και όλο το νησί. Τα βιώματα των ανθρώπων γίνονται ποίημα, τραγούδι, χορός, κέντημα, ζωγραφική κ.λ.π. Η γαλάζια θάλασσα, το αηδόνι, το θυμάρι και το λυγερό λύγισμα της λυγαριάς, όλα τούτα δίνουν χρώμα, τόνο, άρωμα και τσακίσματα μουσικά στο τραγούδι και στη συνέχεια τους χορευτές που προσπαθούν να μεταφέρουν με το σώμα τους το λύγισμα και τα τσακίσματα στις «γκάγκλες» του χορού.
Ποια είναι η θεματολογία των τραγουδιών; Συνήθως για τι μιλούν οι στίχοι;
Ο θαυμασμός του αρσενικού προς το ωραίο φύλλο είναι σε κάθε στίχο. Π.χ. «Στις σκάλες π’ ανεβαίνεις και στα σκαλώματα/ όλο τζιολβέδες κάνεις κι όλο καμώματα » /«Αχ στρατί το μονοπάτι, βάσανα ποχει η γι’ αγάπη …» Θα βρεις επίσης στον στίχο σοφά συμπεράσματα της ζωής. π.χ. «… Ακούστε! Δεν ακούστε τί κελαλείν η κίσσα;/ ος αγαπήσει κ’αρνηθεί να λιώνει μεσ’ την πίσα;/ Ακούστε! Δεν ακούστε τί κελαηδεί τ’ αηδόνι / ος αγαπήσει’ λικρινά να ζήσει χίλιοι χρόνοι»…
Υπάρχουν παραδοσιακοί μουσικοί σήμερα στο νησί;
Ίσως απίστευτο. Όμως υπέροχο. Έχουν ξεφυτρώσει κάτι φυντάνια μουσικών, που παίζουν παραδοσιακά όργανα και σε ξετρελαίνουν με το παίξιμο τους. Οι μεγάλοι σε ηλικία οργανοπαίχτες πάνω από 60 χρονών είναι λίγοι. Αυτοί έρχονται από γονείς οργανοπαίχτες, αλλά κατάφεραν να μεταδώσουν στα παιδιά τους την αγάπη προς την μουσική παράδοση. Εγώ τους συγχαίρω όλους, γονείς και παιδιά.
Το γλέντι εξακολουθεί να ενώνει τους κατοίκους; Συγκεντρώνονται στα σπίτια, στις γιορτές;
Το «γλέντι» στη Σαμοθράκη είναι για όλους. Κανείς δεν κάθεται να φυλάει την καρέκλα του. Μόλις ακουστεί η δοξαριά όλοι, μα όλοι «στο φτερό», για να χορέψουν. Κι αυτοί που λόγω ηλικίας δεν μπορούν χορεύουν, όσο μπορούν. Μα είναι δυστυχία μεγάλη να ακούς «… και τώρα που φιλόστοη μελαχρινούλα μου και νόστιμη…» οι άλλοι να τον «παν’ στο νύχι» κι εσύ να κάθεσαι. Μα δεν μπορείς σε «πετάει ο τόπος». Όσο για τα γλέντια που γίνονταν στα σπίτια, τώρα δεν χωρούν αυτά, διότι τον χώρο έπιασε η τηλεόραση…
Το πανηγύρι, κατεξοχήν χώρος συγκέντρωσης και αφορμή για γλέντι, εξακολουθεί να έχει το χρώμα των περασμένων χρόνων; Έχασαν και τι τα πανηγύρια στις μέρες μας;
Τα πανηγύρια είχαν «σκοπό». Ένα είδος νυφοπάζαρου. Να ανταμώσουν οι νέοι. «Αποτέλεσμα». Μετά από κάθε πανηγύρι «έπαιρναν κι έδιναν τα προξενιά». Σήμερα η ανάγκη αυτή του ανταμώματος δεν υπάρχει, γι’ αυτό και τα πανηγύρια… (δεν τολμώ να πω την λέξη. Πέθαναν). Τώρα μόνο μνημόσυνο μπορείς να το πεις το πανηγύρι.
Τι είναι αυτό που σας οδηγεί να κάνετε τραγούδι τη χαρά, τη λύπη, τον πόνο, τον έρωτα;
Η ανάγκη να πεις, να διηγηθείς, να μεταφέρεις, να μεταδώσεις αυτό που βλέπεις, ακούς, αισθάνεσαι γίνεται ποίημα, τραγούδι, εικόνα. Αυτό το είδος έκφρασης είναι ένα από τα πολλά δώρα του Θεού στον άνθρωπο. Μα τι λέω άνθρωπο; Όλα τα ζωντανά «πάσα πνοή» υμνεί, παρακαλεί, ευχαριστεί. Τραγούδι έγινε η φυλακή «Στα καφάσια τα ψηλά μ’ έχουνε κλειστή /Και κλαίγω για την τύχη μου γιατ’ εκείνη/ μ’ έχει φυλακή …». Τραγούδι επίσης έγινε ο έρωτας του νέου «Για βγεες στο μπαλκονάκι… στείλε μου τα φιλιά σου μ’ ένα βασιλικό…». «Ξύπνα θεά της γειτονιάς, χρυσή μηλιά με τ’ άνθη ξύπνησε συ που μ’ έβαλες στου έρωτα τα πάθη…».
Δεινά χειρότερα του πολέμου προκάλεσε η μετανάστευση στη Σαμοθράκη, καθώς τέσσερις στους δέκα κατοίκους εγκατέλειψαν το νησί. Σύμφωνα με έρευνα του κ. Φάνη Μαλκίδη –έρευνα που παρουσιάστηκε στο Επιστημονικό Συνέδριο: «Σαμοθράκη: Ιστορία – Αρχαιολογία – Πολιτισμός» - από το 1951 έως το 2001 υπάρχει μείωση κατά 1805 ατόμων, δηλαδή 39,8%, έφυγαν από το νησί σχεδόν τέσσερις στους δέκα κατοίκους.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 η μετανάστευση προέκυψε ως μοναδική λύση στο μεγάλο πρόβλημα της ανεργίας, λύση πάνω στην οποία θα εκτονωνόταν οι κοινωνικές πιέσεις και συγκρούσεις και ανοιγόταν μία προοπτική επιβίωσης για τους κατοίκους του νησιού, δηλώνει ο κ. Μαλκίδης και εξηγεί ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 αρχίζει να δημιουργείται ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, από τη Σαμοθράκη προς τη Γερμανία και κατά δεύτερο λόγο προς το Βέλγιο, την Ολλανδία, τις ΗΠΑ και αλλού, ρεύμα που θα ενταθεί στη δεκαετία του 1960 και 1970. Όπως δείχνουν οι απογραφές των ετών 1951 (4258 κάτοικοι), 1961 (3850 κ.), 1971 (3012 κ.), 1981 (2871 κ.), 1991 (3083 κ.), 2001 (2723 κ.) παρατηρείται συνεχής μείωση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των πιο παραγωγικών ηλικιών. Ειδικότερα, από το 1940 έως το 1951 υπάρχει αύξηση του πληθυσμού κατά 265 άτομα (6,6%) παρά τον πόλεμο και τη σκληρή κατοχή, από το 1951 έως το 1961 υπάρχει μείωση 428 άτομα (11,1%). Από το 1961 έως το 1971 υπάρχει μείωση του πληθυσμού κατά 818 άτομα (21,3%), από το 1971 έως το 1981 υπάρχει μείωση 141 (4,6%), από το 1981 έως το 1991 υπάρχει αύξηση 212 (68,%), από το 1991 έως το 2001 υπάρχει μείωση 360 άτομα (11,6%). Συνολικά, σύμφωνα με τον κ. Μαλκίδη από το 1951 έως το 2001 υπάρχει μείωση κατά 1805 ατόμων, δηλαδή 39,8%, έφυγαν από το νησί σχεδόν τέσσερις στους δέκα κατοίκους της.
Η εγκατάλειψη του Ξηροπόταμου και των άλλων οικισμών
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1951-1961 ο πληθυσμός στη Χώρα, την πρωτεύουσα του νησιού, εμφάνισε μείωση κατά 240 κατοίκους (13,3%) και στη δεκαετία 1961-1971 κατά 341 κατοίκους (21,9%). Στον Ξηροπόταμο τη δεκαετία 1951-1961 εμφανίστηκε μείωση κατά 94 κατοίκους (20,7%) και στη δεκαετία 1961-1971 180 κατοίκους (51,1%). Αντίθετα η Καμαριώτισσα, το λιμάνι του νησιού, εμφανίζει τη δεκαετία 1951-1961 αύξηση κατά 101 κατοίκους (57,3%) και στη δεκαετία 1961-1971 αύξηση κατά 59 κατοίκους (21,2%), ενώ η αύξηση του πληθυσμού λιμανιού της Σαμοθράκης εντείνεται στις επόμενες δεκαετίες γεγονός που αποδεικνύει ότι συγκεντρώνει ένα μεγάλο μέρος της παλιννόστησης και τους νέους κατοίκους (υπάλληλους, στρατιωτικούς, κλπ). «Συνολικά, από το 1951 έως το 2001, ο πληθυσμός της Χώρας, εμφανίζει συνολική μείωση 1118 δηλαδή 62,2%, το Λάκκωμα έχει μείωση 219 ή 39,9%, ο Προφήτης Ηλίας έχει μείωση 201 ή 48,4%, τα Αλώνια έχει μείωση 421 ή 62,9%, ο Ξηροπόταμος έχει μείωση 413 κατοίκους ή 91,3%, ( μέσα σε πενήντα έτη το χωριό έχει εγκαταλειφθεί) ενώ η Καμαριώτισσα εμφανίζει το εκπληκτικό ποσοστό αύξησης των 793 κατοίκων ή 450, 5% (!), που ομοιάζει με οικισμούς που αναπτύσσονται τουριστικά (π.χ Κυκλάδες)».
Οι Σαμοθρακίτες της Στουτγάρδης…
«Μετά από την πάροδο 25 ετών εντατικής μετανάστευσης από τη Σαμοθράκη, το 1975, δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστωθεί ότι στην Στουτγάρδη την πρωτεύουσα του κρατιδίου της Βάδης –Βυρτεμβέργης της τότε Δυτικής Γερμανίας κατοικούσαν περισσότεροι Σαμοθρακίτες παρά Θεσσαλονικείς» δηλώνει ο κ. Μαλκίδης και εξηγεί ότι η Σαμοθράκη βρισκόταν επικεφαλής των ελληνικών κοινοτήτων που τροφοδοτούσαν την πόλη της Στουτγάρδης με στρατιές μεταναστών. Αποτέλεσμα της μετανάστευσης ήταν ότι το 1961 πάνω από ένα τρίτο του πληθυσμού του νησιού ήταν κάτω των 15 χρονών. Το 1976 σ’ αυτήν την ομάδα ηλικιών ανήκει λιγότερο από το ένα πέμπτο και υπολογίζεται ότι υπάρχουν κιόλας περισσότεροι γέροι από νέους. «Ουσιαστικά, χρειάστηκε λιγότερο από ένα τέταρτο αιώνα εντατικής μετανάστευσης για να καταβληθεί ένα από τα τελευταία προπύργια του ζωντανού και γόνιμου κόσμου των νησιών του Αιγαίου και, εάν ληφθεί υπόψη και η φυσική αύξηση του πληθυσμού, μέσα σε δύο δεκαετίες η Σαμοθράκη έχασε περισσότερο από το μισό πληθυσμό της εξαιτίας της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης» σημειώνει ο κ. Μαλκίδης.
Δεσμοί αγάπης… αιώνιοι δεσμοί με το νησί
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι οι Σαμοθρακίτες του εξωτερικού δεν έπαψαν στιγμή να ενδιαφέρονται για το νησί τους. Αντίθετα δημιούργησαν συλλογικές δομές για να βοηθήσουν το νησί τους. Μία σημαντική πρωτοβουλία, η οποία έβγαζε τη Σαμοθράκη από την απομόνωση στην οποία οφειλόταν εν πολλοίς και η υπανάπτυξη της Σαμοθράκης, ήταν η αγορά πλοίου και δρομολόγηση του στη γραμμή Αλεξανδρούπολης – Σαμοθράκης, από την «Ναυτιλιακή και Τουριστική Εταιρεία των Σαμοθρακιτών της Δυτικής Γερμανίας 1975», στην οποία συνεισέφεραν οι Σαμοθρακίτες με μετοχές αξίας 5.500 μάρκων η μία.
«Η μετανάστευση αποτέλεσε σημαντικό μέρος της μεταπολεμικής ιστορίας της Σαμοθράκης, φαινόμενο που σημάδεψε και συνεχίζει να σημαδεύει πολλές γενιές κατοίκων της» δηλώνει ο κ. Μαλκίδης και εξηγεί ότι η απώλεια κατοίκων, η εγκατάλειψη παραδοσιακών ασχολιών αποτέλεσαν ψηφίδες των επιπτώσεων της μετανάστευσης. Την τελευταία περίοδο η εμφάνιση του τουρισμού ήταν η εναλλακτική πρόταση στο τέλος της περιόδου της παραδοσιακής μετανάστευσης και της διεξόδου για τους Σαμοθρακίτες. «Η Σαμοθράκη θα πρέπει να είναι πρότυπο τουριστικό προορισμό απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς και αναζήτησης της τοπικής κοινωνικής ιδιαιτερότητας, και όχι να μεταβληθεί σε παραμορφωμένο τοπίο τουριστικού προορισμού, φαινόμενο πολύ γνωστό στον Ελλαδικό χώρο» καταλήγει ο ερευνητής καταθέτοντας την ανησυχία του για το μέλλον του νησιού.
Για τη Σαμοθράκη τόπο εξορίας συνομιλούμε σήμερα με τον Στράτο Δορδανά, Ειδικό Επιστήμονα στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Το νησί των Καβείρων, τόπος εξορίας χιλιάδων ανθρώπων σύμφωνα με τον Σαμοθρακίτη Επιστήμονα.. Το νησί της Θράκης, κεντρική και περιφερειακή πολιτική εξουσία, το αντιμετώπισαν ως τόπο «αποθήκευσης» ανεπιθύμητων ατόμων, καθώς αποτέλεσε τον τελικό προορισμό για ανθρώπους που διώχθηκαν για τα πολιτικά τους φρονήματα αλλά και για όλους εκείνους οι οποίοι θεωρήθηκε ότι με την παραμονή τους στα αστικά κέντρα ή στους τόπους καταγωγής τους ήταν δυνατό να «μολύνουν» δια της παρουσίας και της δράσης τους την υπόλοιπη «χρηστή», «ηθική» ή πολιτικά «υγιή» κοινωνία.
Στράτος Δορδανάς, Ειδικός Επιστήμονας στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας:
«Στην ιστορία δεν πρέπει να υπάρχουν αζήτητα»
Η Σαμοθράκη υπήρξε τόπος εξορίας;
Το θέμα των πολιτικών εξόριστων το αγνοούσα. Έψαξα εφημερίδες της εποχής και έπεσα σε ένα πρώτο δημοσίευμα, μετά βρήκα ένα δεύτερο, ένα τρίτο και συνέλεξα πολύτιμο υλικό για τη Σαμοθράκη του Εμφυλίου Πολέμου που αποτέλεσε όντως τόπο εξορίας. Εκείνο που μου προκάλεσε πολύ μεγάλη έκπληξη ήταν ο αριθμός των πολιτικών εξόριστων της περιόδου του Εμφυλίου Πολέμου στη Σαμοθράκη.
Πόσοι συνολικά στάλθηκαν στο νησί για να «μη μολύνουν δια της παρουσίας και της δράσης τους την υπόλοιπη «χρηστή», «ηθική» ή πολιτικά «υγιή» κοινωνία», όπως λέγονταν τότε;
Λένε ότι εξορίστηκαν στο νησί τουλάχιστον 1500. Πιστεύω σίγουρα 1300. Εντυπωσιακός αριθμός, αν σκεφτεί κανείς, να τον συγκρίνει με τον συνολικό αριθμό των μόνιμων κατοίκων της Σαμοθράκης. Ένα νησί το οποίο είχε κάτι λιγότερο από 4.000 κατοίκους, όταν δέχεται 1500 πολιτικούς εξόριστους, είναι πάρα πολύ σημαντικό κι αυτό μου προκάλεσε έκπληξη. Μου δημιουργήθηκε η εικόνα ενός νησιού το οποίο υπερφορτώθηκε. Υπερκαλύφθηκε, όσον αφορά στο ανθρώπινο δυναμικό, και υπερφορτώθηκε στο να καλύψει επισιτιστικά και οικιστικά αυτόν τον αναπάντεχο επιπλέον αριθμό ανθρώπων.
Για ποια περίοδο μιλάμε;
Για την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, από τα τέλη του ‘46 έως το ‘48. Τότε, όπως αυτοί είχαν σταλεί στη Σαμοθράκη για να τιμωρηθούν για τις πολιτικές τους ιδέες, κάποιοι άλλοι προωθήθηκαν και σε άλλα νησιά, όπως ο Αϊ Στράτης και η Λήμνος. Η Σαμοθράκη ως τόπος εξορίας, ως «αποθήκη ανθρώπων», δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο αυτή την περίοδο ξεκίνησε από την ψήφιση του Ιδιώνυμου και μετά και μέχρι την πτώση της Χούντας να δέχεται πολιτικούς εξόριστους, να λειτουργεί δηλαδή ως τόπος εξορίας. Διέτρεξε μ΄ αυτόν τον ρόλο τα περισσότερα χρόνια του 20ου αιώνα.
Ποια χαρακτηριστικά την έκαναν «ιδανικό» τόπο εξορίας;
Την επέλεγαν ως τόπο εξορίας γιατί είχε όλα τα «κατάλληλα» χαρακτηριστικά. Δηλαδή, επελέγη ως τόπος εξορίας γιατί ήταν σε μια περιοχή απρόσιτη από άποψη συγκοινωνίας, στην άγονη γραμμή, προβληματική στη σύνδεσή της με την Αλεξανδρούπολη, κάτι το οποίο ακόμη και σήμερα ταλανίζει το νησί. Και φυσικά ένα νησί με δύσκολες συνθήκες, ακόμη και για τους μόνιμους κατοίκους.
Επομένως, η «στόχευση» της Κεντρικής ή της Περιφερειακής Πολιτικής Σκηνής να αποσταλούν εκεί πολιτικοί εξόριστοι, να εκτοπιστούν, νομίζω ότι καλύφθηκε πλήρως στο νησί.
Εντοπίσατε κάποια γνωστά ονόματα εξόριστων;
Δεν ξεχωρίζω ονόματα εξόριστων γιατί ήταν πάρα πολλοί. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση είναι το γεγονός ότι πολιτικοί εξόριστοι στάλθηκαν στη Σαμοθράκη από κάθε περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης. Βρέθηκαν στη Σαμοθράκη άνθρωποι από την Καστοριά μέχρι και τον Έβρο.
Ποιας αντιμετώπισης έτυχαν από τον ντόπιο πληθυσμό;
Ξέρω ότι δεν υπήρχαν επαφές με τον ντόπιο πληθυσμό γιατί δεν επιτρεπόταν οι επαφές, ο συγχρωτισμός. Βέβαια, αυτό το μοντέλο δεν λειτούργησε 100%. Υπήρχαν για παράδειγμα μεικτές χορωδίες πολιτικών εξόριστων και των μαθητών του Σχολείου. Αθλητικές και Πολιτιστικές Εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν και πολιτικοί εξόριστοι. Ουσιαστικά είχαν γκετοποιηθεί, πράγμα το οποίο οφειλόταν στα αυστηρά μέτρα των αρχών.
Πού έμεναν οι πολιτικοί εξόριστοι στη Σαμοθράκη;
Έμεναν σε τρεις βασικούς χώρους: Η πλειοψηφία των πολιτικών εξόριστων βρισκόταν στο Λάκκωμα, το πρώτο χωριό που δέχτηκε πολιτικούς εξόριστους και σε μεγάλο αριθμό, λίγοι, έμειναν στην Χώρα και ακόμη λιγότεροι στην Καμαριώτισσα. Δεν υπήρχε οργανωμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης με αυστηρά περιοριστικά μέτρα.
Περιοριστικές συνθήκες βέβαια ίσχυαν. Για παράδειγμα, απαγορεύονταν να απομακρυνθούν σε μια ακτίνα 300 μέτρων έξω από το χωριό και για να το κάνουν έπρεπε να πάρουν άδεια. Έμεναν σε σπίτια, που συντήρησαν και επιδιόρθωσαν οι ίδιοι και για τα οποία θα έπρεπε να καταβάλλουν και μίσθωμα. Σπίτια που ήταν σε κακή κατάσταση.
Μελετώντας την άγνωστη ιστορία των πολιτικών εξόριστων στη Σαμοθράκη σε ποιο συμπέρασμα οδηγηθήκατε;
Η ιστορία δεν θα πρέπει να δημιουργεί αζήτητα. Το ζήτημα των πολιτικών εξόριστων της Σαμοθράκης αποτελεί ένα αζήτητο το οποίο μέχρι τώρα δεν έχει έρθει στην επιφάνεια. Τα ιστορικά υποκείμενα δεν έχουν αποκτήσει τις διαστάσεις που τους πρέπουν, επομένως θα πρέπει να γίνει μια επιπλέον δουλειά για να τύχει και η Σαμοθράκη της ιστορικής προβολής, να πάρει το κομμάτι της ιστορίας που της αναλογεί κατ΄ αντιστοιχία με άλλα νησιά τα οποία δικαίως προβάλλονται ως μνημονικοί τόποι εξορίας.
Η Ειρήνη Αραμπατζή είναι πρόεδρος του Συλλόγου «Σαμοθράκη Εν Δράσει». Τα μέλη του Συλλόγου αναλαμβάνουν την ευθύνη και αντιδρούν στα κακώς κείμενα του νησιού προτείνοντας λύσεις. «Όπως έχουμε δηλώσει, δεν αξιώνουμε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αλλά είναι απαράδεκτο 500 παιδιά να μην έχουν παιδίατρο», δηλώνει και σημειώνει: «Το Κέντρο Υγείας εξακολουθεί να μην έχει μικροβιολόγο και ακτινολόγο, γιατί μετά την τελευταία κινητοποίησή μας, με τη διαμαρτυρία μας έξω από το Κέντρο Υγείας Σαμοθράκης, το Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης έστειλε με μετακίνηση μόνο για 10 μέρες τις δύο αυτές ειδικότητες!» Ξεχασμένοι στο Βορειοανατολικό άκρο του Αιγαίου, οι κάτοικοι της Σαμοθράκης εκπέμπουν το δικό τους SOS…
Ειρήνη Αραμπατζή, πρόεδρος του Συλλόγου «Σαμοθράκη Εν Δράσει»:
«Αν κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας ως πολίτες έχουμε την ελπίδα να διαδραματίσουμε έναν πιο ενεργό ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας»
Ποια είναι η ταυτότητα και το προφίλ του Συλλόγου «Σαμοθράκη εν δράσει»;
Ο Σύλλογος «Σαμοθράκη Εν Δράσει» είναι μη κερδοσκοπικός, ιδρύθηκε το 2006 και αποτελείται από ανθρώπους που πιστεύουμε ότι όλοι έχουμε μερίδιο ευθύνης σε αυτά που συμβαίνουν, και ότι έχει έρθει πια ο καιρός που οι πολίτες πρέπει να αντιδρούν σε πράγματα και καταστάσεις που δεν τους ικανοποιούν. Η φράση που μας χαρακτηρίζει είναι: «Είναι ωραίο να ονειρεύεσαι το μέλλον, αλλά πιο ωραίο να συμμετέχεις σε αυτό».
Γιατί επιμένετε να αναδεικνύεται το θέμα της ελλιπούς στελέχωσης του Κέντρου Υγείας;
Για δύο λόγους: Πρώτον διότι είναι ζήτημα ζωής. Αν καταφέρουμε να μείνουμε υγιείς, θα μπορέσουμε να ονειρευόμαστε το μέλλον. Δεύτερον, όσο οι αρμόδιοι επιμένουν να μας αγνοούν, τόσο εμείς θα επιμένουμε. λλωστε το δικαίωμα στην υγεία είναι ύψιστο δικαίωμα κάθε πολίτη και καθήκον της πολιτείας.
Τι ζητάτε για τη σωστή ιατρική περίθαλψη και φροντίδα των κατοίκων;
Τίποτα λιγότερο από αυτό που δικαιούμαστε. Όπως έχουμε δηλώσει, δεν αξιώνουμε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αλλά είναι απαράδεκτο 500 παιδιά να μην έχουν παιδίατρο. Το Κέντρο Υγείας εξακολουθεί να μην έχει μικροβιολόγο και ακτινολόγο γιατί μετά την τελευταία κινητοποίησή μας, με την διαμαρτυρία μας έξω από το Κέντρο Υγείας Σαμοθράκης, το Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης έστειλε με μετακίνηση μόνο για 10 μέρες τις δύο αυτές ειδικότητες. (σημείωση: δεν έστειλε καν παιδίατρο). Και τελικά ο χρόνος έχει δείξει ότι εννιάμηνες συμβάσεις γιατρών, με τις οποίες έρχονται κάποιες ειδικότητες, αποτελούν ημίμετρο, και κάνουν το νησί κάθε χρόνο μετά το καλοκαίρι να αντιμετωπίζει τις ίδιες ελλείψεις σε προσωπικό.
Πώς είναι να μένει κανείς σε ένα νησί, όπως αυτό της Σαμοθράκης;
Σε μια τηλεοπτική συνάντηση φορέων με βουλευτές του νομού τον περασμένο Νοέμβριο, όπου εκθέταμε τα προβλήματα διαβίωσης στο νησί, μας κατηγόρησαν ότι δημοσιοποιώντας τα, βγάζουμε έναν μίζερο χαρακτήρα και μια κακή εικόνα της Σαμοθράκης. Αυτός βέβαια που το είπε, αλλά και οι βουλευτές που συμμερίστηκαν την άποψή του, δεν κατοικούν στη Σαμοθράκη. Το να μένει κάποιος σε νησί από μόνο του είναι πολύ ωραίο. Αλλά αν σκεφτεί κανείς την έλλειψη βασικών υποδομών, η αλήθεια είναι ότι αισθάνεται απομονωμένος. Η υγεία, η συγκοινωνία, η έλλειψη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, κάνει τον χειμώνα να μοιάζει μακρύτερος. λλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι τα νησιά ερημώνουν από μόνιμους κατοίκους, και αποτελούν πλέον μόνο τουριστικούς προορισμούς. Όσο για το νησί της Σαμοθράκης, επειδή ο τουρισμός περιορίζεται μόνο σε ένα με ενάμιση μήνα, αυτό κάνει το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων ιδιαίτερα χαμηλό.
Τι νομίζετε ότι θα πρέπει να γίνει στο νησί τη νέα χρονιά;
Το τι πρέπει να γίνει το γνωρίζουν καλύτερα οι αρμόδιοι που πολιτεύονται. Εμείς αυτό που ευχόμαστε για το 2008, είναι να έχουμε καλύτερη περίθαλψη, καλύτερη εκπαίδευση για μικρούς και μεγάλους, περισσότερο πράσινο, καθαρότερο περιβάλλον, περισσότερα ενδιαφέροντα για τα παιδιά μας, πιο πολύ πολιτισμό και περισσότερο τουρισμό.
Από ποιες υποδομές έχει ανάγκη το νησί;
Από μια καθημερινή και γρήγορη ακτοπλοϊκή σύνδεση, γιατρούς όλων των ειδικοτήτων, πολιτιστικές δραστηριότητες, τουρισμό για πάνω από δύο μήνες και, γιατί όχι, και χειμερινό τουρισμό, σύστημα σωστής διαχείρισης απορριμμάτων και ανακύκλωσης, πρόσβαση μικρών και μεγάλων σε προγράμματα εκμάθησης και εκπαίδευσης, και τέλος υποδομές για μείωση της ανεργίας, ώστε οι νέοι να μην αναγκάζονται να εγκαταλείπουν το νησί.
Δεν σας αγχώνει το γεγονός ότι είστε «δέσμιοι» μιας ακτοπλοϊκής σύνδεσης που όταν γίνεται – γίνεται μετ’ εμποδίων;
Το να μην έχει κάποιος επιλογές πράγματι αγχώνει. Φαντάζεστε τη ζωή σας, όπου κάποιος να σας απαγορεύει την Δευτέρα πχ. να πάτε κάπου; Το αναφέρουμε αυτό γιατί δεν είχαμε δρομολόγιο τις Δευτέρες. Τη ζωή μας τη ρυθμίζει το δρομολόγιο του καραβιού, ενώ κανονικά θα έπρεπε το δρομολόγιο του καραβιού να ρυθμίζεται από την ζωή των κατοίκων. Εκτός αυτού, αν μιλήσετε με έναν τουριστικό πράκτορα της Αλεξανδρούπολης, θα σας εξηγήσει γιατί λόγω των δρομολογίων, επιλέγει να μην φέρει group ξένων ταξιδιωτών στη Σαμοθράκη. Αν μιλήσουμε και για την παλαιότητα του καραβιού, νομίζω χαρακτηριστικό είναι ότι κάνουμε πρώτα τον σταυρό μας και μετά υπομένουμε καρτερικά τις 3 ώρες ταξίδι για Αλεξανδρούπολη. Σας θυμίζει κάτι από Ευρώπη αυτό;
Ποιο μήνυμα θα στέλνατε στον Πρωθυπουργό της χώρας που επισκέφτηκε το νησί με τη σύζυγό του;
Τον προσκαλούμε να έρθει χειμώνα για μία εβδομάδα να κάνει διακοπές στη Σαμοθράκη με τα δύο του παιδιά και τα έξοδα πληρωμένα από εμάς. Ξέρετε, το λέμε αυτό γιατί οι φίλοι μας με παιδιά δεν μας επισκέπτονται τον χειμώνα, γιατί ξέρουν ότι δεν έχουμε παιδίατρο. Αν πιάσει και απαγορευτικό λόγω καιρού… καταλαβαίνετε…
Και στους κατοίκους της υπόλοιπης Θράκης τι θα λέγατε;
Κατά πρώτον ότι ζούμε στο ίδιο πανέμορφο γεωγραφικό διαμέρισμα. Θα τους στέλναμε τα αισθήματα συμπάθειας που έχουμε για αυτούς μιας και μοιραζόμαστε μαζί τους το ρόλο του ξεχασμένου Ακρίτα. Πιστεύουμε ότι, αν κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας ως πολίτες, έχουμε την ελπίδα όλοι οι κάτοικοι της Θράκης (ηπειρωτικής και νησιωτικής) να διαδραματίσουμε έναν πιο ενεργό ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας
Ποια είναι τα άμεσα σχέδια του Συλλόγου σας;
Στα σχέδιά μας είναι να προχωρήσουμε στην έκδοση εφημερίδας που θα διατίθεται δωρεάν στους κατοίκους, μια και ο τοπικός τύπος της Θράκης δεν φτάνει στο νησί. Αν προσθέσετε ότι με δυσκολία πιάνουμε και τηλεοπτικούς σταθμούς του Έβρου, θα συμπεράνετε ότι πολύ λίγο ενημερωνόμαστε για το τι συμβαίνει στη γειτονιά μας που λέγεται Θράκη.
Τι είναι η Σαμοθράκη για σας;
Είναι το μέρος που αγαπάμε και που ενάντια στις αντίξοες συνθήκες επιλέγουμε να μένουμε και τον χειμώνα. Είναι το μέρος όπου μένουμε, άλλοι από επιλογή, άλλοι από ανάγκη. Όπως και να ‘χει, όμως, και οι δυο κατηγορίες αναμφισβήτητα αγαπούν και νοιάζονται αυτόν τον τόπο και δεν ξεχνούν να το δείχνουν όχι με λόγια, αλλά με πράξεις.
Και το γεγονός ότι την ανακάλυψαν αρκετοί ξένοι και την έκαναν μόνιμο τόπο κατοικίας τους τι δείχνει;
Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την απαράμιλλη γοητεία που μπορεί να ασκήσει η Σαμοθράκη στον καθένα έτσι όπως ξεπροβάλει δωρική, αυθεντική και αφτιασίδωτη.
«Η ανάγκη να πεις, να διηγηθείς, να μεταφέρεις, να μεταδώσεις αυτό που βλέπεις, ακούς κι αισθάνεσαι γίνεται ποίημα, τραγούδι, εικόνα» δηλώνει η Σαμοθρακίτισσα, κ. Μαρία Βερβερή-Κράουζε και με αφορμή τη νέα της δισκογραφική δουλειά με τίτλο: «Μουσικές ενθυμήσεις της Σαμοθρακίτισσας» σημειώνει: «Αυτό το είδος έκφρασης είναι ένα από τα πολλά δώρα του Θεού στον άνθρωπο. Μα τι λέω άνθρωπο; Όλα τα ζωντανά «πάσα πνοή» υμνεί, παρακαλεί, ευχαριστεί». Από μικρή άκουγε τους γονείς της να τραγουδούν διάφορα τραγούδια, Σαμοθρακίτικα και άλλα που τα μάθαινε από τις «πλάκες», τους «δίσκους» του γραμμοφώνου τους. «Είναι ξεχωριστό το Σαμοθρακίτικο τραγούδι, όπως ξεχωριστό είναι και όλο το νησί», δηλώνει με αγάπη για τον τόπο της και εξηγεί: «Τα βιώματα των ανθρώπων γίνονται ποίημα, τραγούδι, χορός, κέντημα, ζωγραφική κ.λπ. Η γαλάζια θάλασσα, το αηδόνι, το θυμάρι και το λυγερό λύγισμα της λυγαριάς, όλα τούτα δίνουν χρώμα, τόνο, άρωμα και τσακίσματα μουσικά στο τραγούδι και στη συνέχεια τους χορευτές που προσπαθούν να μεταφέρουν με το σώμα τους το λύγισμα και τα τσακίσματα στις «γκάγκλες» του χορού».
Μαρία Βερβερή-Κράουζε, καλλιτέχνης:
«Τα βιώματα των ανθρώπων της Σαμοθράκης γίνονται ποίημα,
τραγούδι, χορός, κέντημα, ζωγραφική»
Πώς προέκυψαν οι «Μουσικές ενθυμήσεις της Σαμοθρακίτισσας»;
Από μικρή άκουγα τους γονείς μου να τραγουδούν διάφορα τραγούδια, Σαμοθρακίτικα και άλλα, που τα μάθαιναν από τις πλάκες «δίσκους» του γραμμοφώνου μας. Η αδελφή μου, μια βελούδινη φωνή, συμπλήρωνε, αν και ήταν μικρή, την τετραφωνία μας. Το 1966 ήρθε στη Σαμοθράκη Ιάπωνας μουσικολόγος, καθηγητής Πανεπιστημίου Αμερικής. Φιλοξενήθηκε μια εβδομάδα στο σπίτι μας. Αυτή την εβδομάδα όλη, ο πατέρας μου έκλεισε το παντοπωλείο του, αν και στεναχωριόταν που θα σάπιζαν τα λαχανικά, αλλά θεωρούσε χρέος προς την πατρίδα μας, την παράδοσή μας και χρέος προς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον να δώσουμε και εμείς όπως έλεγε ότι γνωρίζουμε σε αυτόν. Τα τραγούδια, έλεγε, έχουν φτερά. Πρέπει να πετούν, να φεύγουν μακριά. Έτσι, στον Ιάπωνα καθηγητή τραγουδήσαμε όλη η οικογένεια Σαμοθρακίτικα τραγούδια και φυσικά η φιλοξενία ήταν απλόχερη και πρωτόγνωρη σε αυτόν. Τα ζαρζαβάτια πετάχτηκαν, αλλά τα τραγούδια μας βρίσκονται στο πανεπιστήμιο της Αμερικής. Το δώρο που μας έδωσε ο καθηγητής είναι ένα μαντιλάκι τσέπης με ζωγραφιές γκέισες. Το έχω κορνιζάρει μαζί με τις φωτογραφίες που μας έβγαλε και είχε την ευγένεια να μας τις στείλει. Στην μία φωτογραφία καθόμαστε οι τέσσερις, πατέρας, μητέρα, αδελφή κι εγώ πάνω στο κρεβάτι μας. Φαίνεται ο ομορφοπλεγμένος κρεβατόγυρος, πλεγμένος από την μητέρα μου το 1936. Ετών 9 έφτιαχνε την προίκα της! Πίσω στον τοίχο φαίνεται το ταπί, «πάντα» με τον Τάσο και την Γκόλφω, κεντημένο σταυροβελονιά σε τσουβάλι.
Οι μουσικές σας μνήμες έχουν τη ρίζα τους στην οικογένειά σας;
κουγα από μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους, να λένε ότι ο παππούς μου, ο Θεόδωρος Βερβέρης, τραγουδούσε τα πιο όμορφα «μεντένια» ή «αμανέδες». Είχε όμορφη φωνή την οποία κληρονόμησε και ο πατέρας μου. Τα μουσικά όργανα που έπαιζε ο πατέρας μου τον βοήθησαν στο να μεταδίδει καλύτερα τα τραγούδια σε μας. Τα όργανα που έπαιζε ήταν βιολί, μαντολίνο και ούτι. Το ούτι το είχε πληρώσει 9 λίρες χρυσές το 1928 και του το έφεραν από τη Βηρυτό στην Καβάλα. Τότε ήταν εύκολο να γίνει αυτό, γιατί ταξίδευαν ψαροπούλες από την Καβάλα προς την Βηρυτό (έλεγε ο πατέρας μου). Επομένως, οι μουσικές μου ενθυμήσεις έχουν ρίζες τόσο βαθιές όσο και το γενεαλογικό μου δένδρο. Χωρίς υπερβολή.
Διασώζετε τραγούδια που ακούγονται σπάνια πια στις μέρες μας;
Γνωρίζω και τραγουδώ πολλά τραγούδια. Κάποια όμως από αυτά τα γνωρίζω μόνον εγώ και η αδελφή μου. Οι Σαμοθρακίτες αγαπούν το χορό, γι’ αυτό και σε αυτούς είναι γνωστά μόνον τραγούδια που χορεύονται. Τα άλλα κάποιοι μεγάλοι τα γνώριζαν, αλλά αυτοί πια δεν υπάρχουν. Έτσι τα τραγούδια χάθηκαν. Έχω βρει ένα του 1855 που το κατέγραψε Γερμανός συγγραφέας 25 Οκτωβρίου 1855. Το τραγούδι αυτό ήταν σε μουσείο της Λειψίας (ανατολικής Γερμανίας). νοιξα μια αλληλογραφία με το μουσείο που με πήρε 3 χρόνια. Ζητούσα να μου δώσουν αντίγραφο. Τελικά δέχτηκαν να μου το πωλήσουν. Το αγόρασα και το έχω στο βιβλίο μου «Έθιμα και παραδόσεις της Σαμοθράκης» σελίδα 170. Το τραγούδι όμως είναι μόνο οι στίχοι. Δεν υπάρχει η μουσική του. Έτσι το έχουμε μεν, αλλά να το τραγουδήσουμε δεν μπορούμε. «Λεβέντης εκατέβαινε από ψηλό παγίρι/ είχε το φέσι του στραβά/ και τα πετζά του κάτω» κ.λ.π. Μια και αναφέρθηκα στο βιβλίο μου, να πω ότι εγκρίθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και το 2006 και μπήκε στις σχολικές βιβλιοθήκες.
Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που κάνουν τη μουσική και τα τραγούδια της Σαμοθράκης να ξεχωρίζουν;
Είναι ξεχωριστό το Σαμοθρακίτικο τραγούδι, όπως ξεχωριστό είναι και όλο το νησί. Τα βιώματα των ανθρώπων γίνονται ποίημα, τραγούδι, χορός, κέντημα, ζωγραφική κ.λ.π. Η γαλάζια θάλασσα, το αηδόνι, το θυμάρι και το λυγερό λύγισμα της λυγαριάς, όλα τούτα δίνουν χρώμα, τόνο, άρωμα και τσακίσματα μουσικά στο τραγούδι και στη συνέχεια τους χορευτές που προσπαθούν να μεταφέρουν με το σώμα τους το λύγισμα και τα τσακίσματα στις «γκάγκλες» του χορού.
Ποια είναι η θεματολογία των τραγουδιών; Συνήθως για τι μιλούν οι στίχοι;
Ο θαυμασμός του αρσενικού προς το ωραίο φύλλο είναι σε κάθε στίχο. Π.χ. «Στις σκάλες π’ ανεβαίνεις και στα σκαλώματα/ όλο τζιολβέδες κάνεις κι όλο καμώματα » /«Αχ στρατί το μονοπάτι, βάσανα ποχει η γι’ αγάπη …» Θα βρεις επίσης στον στίχο σοφά συμπεράσματα της ζωής. π.χ. «… Ακούστε! Δεν ακούστε τί κελαλείν η κίσσα;/ ος αγαπήσει κ’αρνηθεί να λιώνει μεσ’ την πίσα;/ Ακούστε! Δεν ακούστε τί κελαηδεί τ’ αηδόνι / ος αγαπήσει’ λικρινά να ζήσει χίλιοι χρόνοι»…
Υπάρχουν παραδοσιακοί μουσικοί σήμερα στο νησί;
Ίσως απίστευτο. Όμως υπέροχο. Έχουν ξεφυτρώσει κάτι φυντάνια μουσικών, που παίζουν παραδοσιακά όργανα και σε ξετρελαίνουν με το παίξιμο τους. Οι μεγάλοι σε ηλικία οργανοπαίχτες πάνω από 60 χρονών είναι λίγοι. Αυτοί έρχονται από γονείς οργανοπαίχτες, αλλά κατάφεραν να μεταδώσουν στα παιδιά τους την αγάπη προς την μουσική παράδοση. Εγώ τους συγχαίρω όλους, γονείς και παιδιά.
Το γλέντι εξακολουθεί να ενώνει τους κατοίκους; Συγκεντρώνονται στα σπίτια, στις γιορτές;
Το «γλέντι» στη Σαμοθράκη είναι για όλους. Κανείς δεν κάθεται να φυλάει την καρέκλα του. Μόλις ακουστεί η δοξαριά όλοι, μα όλοι «στο φτερό», για να χορέψουν. Κι αυτοί που λόγω ηλικίας δεν μπορούν χορεύουν, όσο μπορούν. Μα είναι δυστυχία μεγάλη να ακούς «… και τώρα που φιλόστοη μελαχρινούλα μου και νόστιμη…» οι άλλοι να τον «παν’ στο νύχι» κι εσύ να κάθεσαι. Μα δεν μπορείς σε «πετάει ο τόπος». Όσο για τα γλέντια που γίνονταν στα σπίτια, τώρα δεν χωρούν αυτά, διότι τον χώρο έπιασε η τηλεόραση…
Το πανηγύρι, κατεξοχήν χώρος συγκέντρωσης και αφορμή για γλέντι, εξακολουθεί να έχει το χρώμα των περασμένων χρόνων; Έχασαν και τι τα πανηγύρια στις μέρες μας;
Τα πανηγύρια είχαν «σκοπό». Ένα είδος νυφοπάζαρου. Να ανταμώσουν οι νέοι. «Αποτέλεσμα». Μετά από κάθε πανηγύρι «έπαιρναν κι έδιναν τα προξενιά». Σήμερα η ανάγκη αυτή του ανταμώματος δεν υπάρχει, γι’ αυτό και τα πανηγύρια… (δεν τολμώ να πω την λέξη. Πέθαναν). Τώρα μόνο μνημόσυνο μπορείς να το πεις το πανηγύρι.
Τι είναι αυτό που σας οδηγεί να κάνετε τραγούδι τη χαρά, τη λύπη, τον πόνο, τον έρωτα;
Η ανάγκη να πεις, να διηγηθείς, να μεταφέρεις, να μεταδώσεις αυτό που βλέπεις, ακούς, αισθάνεσαι γίνεται ποίημα, τραγούδι, εικόνα. Αυτό το είδος έκφρασης είναι ένα από τα πολλά δώρα του Θεού στον άνθρωπο. Μα τι λέω άνθρωπο; Όλα τα ζωντανά «πάσα πνοή» υμνεί, παρακαλεί, ευχαριστεί. Τραγούδι έγινε η φυλακή «Στα καφάσια τα ψηλά μ’ έχουνε κλειστή /Και κλαίγω για την τύχη μου γιατ’ εκείνη/ μ’ έχει φυλακή …». Τραγούδι επίσης έγινε ο έρωτας του νέου «Για βγεες στο μπαλκονάκι… στείλε μου τα φιλιά σου μ’ ένα βασιλικό…». «Ξύπνα θεά της γειτονιάς, χρυσή μηλιά με τ’ άνθη ξύπνησε συ που μ’ έβαλες στου έρωτα τα πάθη…».