Ο Πόντος στο BBC

BBC NEWS Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 2010

Μουσική και πολιτική. Ελληνικό χρώμα στο προσκύνημα στην Τραπεζούντα

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πατρίδα πολλών εθνικοτήτων και θρησκειών , ένα πολιτιστικό μωσαϊκό που ήταν κατακερματισμένη από τον εθνικισμό και τον πόλεμο κατά τον 20ο αιώνα.

Αλλά ένα νέο πνεύμα της ανοχής μπορεί να αναδύονται στην σύγχρονη Τουρκία, έστω και αργά και ασταθώς, αναφέρει ο Thomas de Waal.

Για σχεδόν 90 χρόνια, το μοναστήρι της Σουμελά, που βρίσκεται σε μία χαράδρα στην ανατολική Τουρκία, ήταν ερείπιο.

Η λατρεία τελείωσε εδώ το 1923, όταν η Ελλάδα και η Τουρκία αντάλλαξαν τους χριστιανικούς και τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς.

Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία, οι Έλληνες προσκυνητές, αποκαλώντας τους εαυτούς τους τουρίστες, έχουν αρχίσει να επιστρέφουν εδώ για την ημέρα γιορτής της Παναγίας.

Τον περασμένο Αύγουστο ήμουν στο μοναστήρι, επισήμως μουσείο, και μια ελληνική Ορθόδοξη λειτουργία ήχησε και πάλι έξω από τους τοίχους του - αλλά διήρκεσε μόλις 30 δευτερόλεπτα.

Ένας μοναχός άρχισε να ψέλνει τη Λειτουργία πριν από την παρέμβαση της έφορου μουσείου η οποία διέλυσε την λειτουργία. Μία διαμάχη απείλησε να ξεσπάσει , η συγκέντρωση διαλύθηκε με αντεγκλήσεις και ομιλίες.

Παλιά πατρίδα

Ένα βήμα μπροστά, ένα βήμα πίσω. Η ιστορία της Σουμελά είναι μία βυζαντινή ιστορία που Τούρκοι, Έλληνες και Ρώσοι έχουν διάφορες φατρίες μεταξύ τους.
Το ιστορικό της είναι ότι η κυβέρνηση του Ισλαμικού Κόμματος (ΑΚ) αμφισβητεί δόγματα του σύγχρονου κοσμικού τουρκικού κράτους αναβιώνοντας μνήμες της πολυεθνικής Οθωμανικής εποχής.

Η νέα εξωτερική πολιτική των "μηδενικών προβλήματα με τους γείτονες" χτίζει γέφυρες με παλιούς εχθρούς, συμπεριλαμβανομένων των Αρμενίων και των Ελλήνων και έχει αποτελέσματα για τους Έλληνες πιστούς θαυμαστές του Ευξείνου Πόντου που θέλουν να επανεξετάσουν την παλιά πατρίδα που αποκαλούν Πόντο.

Τόσο οι Μαυροθαλασσίτες Τούρκοι όσο και οι Έλληνες Πόντιοι παίζουν ένα μέσο που αποκαλούν kemenje ή λύρα και στα αγγλικά μπορείτε να αποκαλέσετε την λύρα.
Είναι μικρό, ελαφρύ με τρεις χορδές, κατασκευασμένα από ξύλο κερασιάς, που παίζεται με τόξο και στέκεται στο γόνατο. Η μουσική της λύρας καθορίζει το ρυθμό για το χορούς, τους οποίους τόσο οι Έλληνες και οι Τούρκοι φαίνεται να γνωρίζουν ενστικτωδώς.
Δύο μουσικοί, ο ανθρωπολόγος Ν. Μιχαηλίδης και ο Adem Erdem, έφτιαξαν ένα άλμπουμ.

Το άλμπουμ καταγράφει στην ελληνική ποντιακή διάλεκτο τα τραγούδια και έχει γίνει τεράστια επιτυχία μεταξύ Ποντίων από τη Θεσσαλονίκη μέχρι την Τασκένδη. Αν και δεν είναι για πώληση στην Τουρκία, έχει αναπαραχθεί στην Τραπεζούντα με χιλιάδες πειρατικά αντίγραφα.

Ένα από τα μυστικά του μέρους αυτού της Τουρκίας είναι ότι δεκάδες χιλιάδες των μουσουλμάνων, των οποίων οι πρόγονοι ήταν κάποτε χριστιανοί, εξακολουθούν να μιλούν και να κατανοούν αυτήν την αρχαϊκή μορφή της ελληνικής γλώσσας.

Εορταστική φρενίτιδα

Η Τραπεζούντα είναι περισσότερο γνωστή στην αγγλική ως Τραπεζούντα, την πόλη του μυθιστορήματος της Rose Macaulay «Ο Πύργοι της Τραπεζούντας.
. Σήμερα η μαγευτική πόλη είναι ένα λειτουργικό τουρκικό λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας.

Όμως, τον περασμένο Αύγουστο το παρελθόν της αναδείχθηκε και πάλι. Η ημέρα πριν από την ημέρα γιορτής της 15ης Αυγούστου, το ήμισυ της κοιλάδας φαινόταν να μιλάει ελληνικά.
Σε ένα τουρκικό πανηγύρι -γάμο είδαμε μία μεσήλικα ξανθιά γυναίκα με μια σειρά από μαργαριτάρια γύρω βήμα λαιμό ομαλά στο χορό. Αποδείχθηκε ότι ήταν καθηγητής της νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το επόμενο πρωί ανέβηκε στην κοιλάδα για να προσκυνήσει τη Σουμελά.

Ήταν μια μεθυστική ημέρα για καλοκαίρι. Από μια απόσταση θα μπορούσε να είναι ένα θιβετιανό μοναστήρι, μία κίτρινη κυψέλη ψηλά πάνω από το φαράγγι. Εκατοντάδες άνθρωποι μέχρι το δρόμο για το μονοστήρι.
Η ατμόσφαιρα ήταν τόσο ενθουσιασμένη και τεταμένη, με άγρυπνους Τούρκους αστυνομικούς σε κάθε γωνιά.

Έξω από την πύλη της μονής, ένας Έλληνας λυράρης έπαιζε και το πλήθος των χορευτών ήταν σε ένα εορταστικό παροξυσμό.
Η Σωτηρία Liliopoulos είχε έρθει από Earlwood, New South Wales της Αυστραλίας - ο πατέρας της, σήμερα 98 ετών, γεννήθηκε στην Maçka (Ματσούκα) και ήρθε εδώ ως ένα παιδί. Με μια προφορά που ήταν ανάμεσα στην ελληνική στην Αυστραλιανή, η Σωτηρία είπε, "Αυτή είναι η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου."

Αλλά η πολιτική βρυχάται στο παρασκήνιο.
Ένα πλούσιος μέλος του ρωσικού κοινοβουλίου, ελληνικής καταγωγής, ο Ιβάν Σαββίδης, ο οποίος είναι ο ηγέτης των Ποντίων, είχε ναυλώσει ένα πλοίο με Έλληνες από τη Ρωσία.
Οι εθνικιστικές τοπικές αρχές στην Τραπεζούντα ήταν νευρικές με τις προθέσεις του. Η ομάδα των Ελλήνων από τη Ρωσία ήταν ένα μείγμα από νέες γυναίκες με κίτρινα μπλουζάκια και καπελάκια του μπέιζμπολ με βυζαντινούς αετούς τους, και ένας γενειοφόρος άνδρας ντυμένος στα λευκά έφερε μία μεγάλη εικόνα, που οι Έλληνες σταμάτησαν να προσκυνήσουν και να φιλήσουν.

Ριζοσπάστες

Ο ίδιος ο πολιτικός, ο Ιβάν Σαββίδης, προσπαθούσε να πείσει έναν Έλληνα ιερέα για να ξεκινήσει λειτουργία.
Ο ιερέας άρχισε να ψέλνει, αλλά η έφορος μουσείου είχε διαταγές να σταματήσει κάθε θρησκευτική τελετή στην επικράτειά της. Έχει βγει έξω από περίπτερό της και φωνάζοντας στα τουρκικά, και προσπάθησε να αποσπάσει ένα αναμμένο κερί από το χέρι του Σαββίδη.
Η διχόνοια μεταξύ των Ελλήνων ήρθαν στην επιφάνεια. Ορισμένοι από αυτούς, ξεκίνησαν να ψέλνουν τον ελληνικό εθνικό ύμνο.

Φάνηκε να υπάρχουν μόνο δύο νικητές εδώ, η έφορος της Σουμελά και το μέλος της Ρωσικής Βουλής.
Ο Σαββίδης είπε ότι οι Έλληνες θα διαμαρτυρηθούν στις Βρυξέλλες, είπε ότι είχε ενημερωθεί το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών επί των σχεδίων του, αλλά παρέλειψε να αναφέρει αν είχε άδεια από την τουρκική κυβέρνηση.
Άλλοι Έλληνες - αυτοί που έχουν περάσει χρόνια ήσυχα με τη δημιουργία γεφυρών με τους ντόπιους – έφυγαν μακριά, θυμωμένοι με τον τρόπο που είχε καταλήξει η γιορτή.
Στο κάτω μέρος της κοιλάδας, η διάθεση μου ξανασηκωθεί. Η λύρα έπαιζε και ένα ζευγάρι χόρευε σε υπερβολικό ρυθμούς. Το πλήθος χειροκροτούσε.
Η μουσική είναι ασυγκράτητη και φέρνει τους ανθρώπους κοντά, ακόμη και όταν οι πολιτικοί δεν μπορούν να διαχειριστούν.

Ο Tom de Waal παρουσίασε τραγούδια της Τραπεζούντας για το BBC Radio 3 την Κυριακή 31 Ιανουαρίου. You can listen to it on Είναι ειδικός για τον Καύκασο στο Carnegie Endowment στην Ουάσιγκτον.
Μπορείτε να τα ακούσετε εδώ iPlayer. iPlayer.
Οι φωτογραφίες είναι από τον Ε. ΚωνστανςEleftherios Kostans, φωτογράφος στο Swarthmore College, Pennsylvania, ΗΠΑ.


μετάφραση στην ελληνική γλώσσα
Φάνης Μαλκίδης

Pontus- BBC

BBC NEWS Friday 29 January 2010

Music and politics colour Greek pilgrimage to Trebizond
The Ottoman empire was home to many nationalities and religions - a cultural mosaic that was splintered by nationalism and war in the 20th Century. But a new spirit of tolerance may be emerging in modern Turkey, albeit slowly and unsteadily, reports Thomas de Waal.

For almost 90 years, the monastery of Soumela, situated at eagle-height in a gorge in eastern Turkey, has been an echoing ruin.

Worship ended here in 1923 when modern Greece and Turkey exchanged their Christian and Muslim populations and the local Christian Greeks from this region left en masse.
Musicians lead a group of pilgrims up the path to the monastery
But in the last decade, Greek pilgrims, calling themselves tourists, have started coming back here on the old feast-day of the Virgin Mary.

Last August I was at the monastery, officially a state museum, as a Greek Orthodox service sounded out again outside its walls — but it lasted just 30 seconds.
A black-cassocked monk began to sing the liturgy in deep tones before a Turkish museum curator broke up the service. A fight threatened to break out. The gathering broke up in recriminations and grandstanding speeches.

Old homeland

One step forward, one step back. The story of the-service-that-wasn't at Soumela is a suitably Byzantine tale that takes in Turks, Greeks and Russians and plenty of different factions amongst them.
The background to it is that the government of the moderately Islamic AK Party is challenging tenets of the modern secular Turkish state and reviving memories of the multi-ethnic Ottoman era.
The new foreign policy of "zero problems with neighbours" is building bridges with old enemies, including Armenians and Greeks and that has been welcome for curious Black Sea Greeks who want to revisit the old homeland which they call the Pontus.
Musicians have led the way. Both the Black Sea Turks and the Pontic Greeks play an instrument they call the kemenje or lyra and in English you might call a lyre.
Adem Erdem, a Turk, has performed and recorded in Pontic Greek
It is small, light and three-stringed, made of cherry-wood, played with a bow and held against the knee. Its visceral music sets the rhythm for the round dances that both Greeks and Turks seem to know instinctively.

Two musicians in particular, the Greek anthropologist and lyre-player Nikos Mikhailides and Adem Erdem, a local Turkish player, have blazed a trail.
The album they recorded together in the Pontic Greek dialect has become a smash hit with Pontic Greeks from Thessaloniki to Tashkent. Although not on sale in Turkey, it has been a hit too in Trabzon in thousands of pirate copies.
One of the secrets of this part of Turkey is that tens of thousands of local Muslims, whose ancestors were once Christian, still speak and understand this archaic version of the Greek language.

Festive frenzy

Trabzon is more famous to English ears as Trebizond, the city of Rose Macaulay's novel The Towers of Trebizond.
Nowadays Macaulay's magical city is a functional Turkish Black Sea port. But last August its past stirred into life again. The day before the feast-day of 15 August, half the valley seemed to be talking Greek.
At a Turkish wedding feast we watched a middle-aged blonde woman with a string of pearls round her neck step smoothly into the dance. It turned out she was a professor of law at Athens University. We were the strangers here, not her.

The next morning we ascended the valley to Soumela.
It was a heady Alpine summer's day. From a distance it could be a Tibetan monastery, a yellowing beehive high above the gorge. Hundreds of people toiled up the path.
The atmosphere was both excited and tense, with watchful Turkish policemen at every corner. Outside the monastery gate, a Greek lyre-player with a fine set of pointed moustaches was whipping a crowd of dancers into a festive frenzy.
The beaming Sotiria Liliopoulos had come from Earlwood, New South Wales - her father, now aged 98, was born in Maçka and came here as a child. In an accent veering from Greek to Australian, Sotiria said, "This is the happiest day of my life."
But politics was humming in the background.

Greeks stopped to venerate the icon carried by a Russian priest
A wealthy member of the Russian parliament of Greek descent named Ivan Savvidi, who is making a pitch to be the leader of the Pontic Greek community, had chartered a ferry to ship Russian Greeks here across the Black Sea.
The nationalist local authorities in Trabzon were nervous of his intentions. When Savvidi's Russian party made it to the top of the path, they were an incongruous mix - there were attractive young women in yellow T-shirts and baseball caps with Byzantine eagles on them, and a bearded man dressed in white shirtsleeves and shades (a priest ordered to remove his cassock) carrying a large icon, which Greeks stopped to venerate and kiss.
Radicals

The politician himself waved to the crowd and persuaded a Greek priest to start a service.
The priest began to sing, but the Turkish museum curator had orders to stop any religious ceremony on her territory. She pushed out of her ticket booth into the crowd, shouting in Turkish, and tried to wrest a lighted candle out of Savvidi's hands.
Ivan Savvidi, in the yellow tie, is making a pitch to be the leader of the Pontic Greek community
Greek and Turkish television cameras whirred. The divides between the Greeks came to the surface. Some of them, the radicals, started a provocative rendition of the Greek national anthem. Others shushed them.
There seemed to be only two winners here, the Turkish curator and the Russian MP, both of whom had played heroes to the cameras.
Standing on a wall, Savvidi told the Greek crowd that the Turks had offended civilisation and he would complain in Brussels.

He said that he had informed the Russian foreign ministry of his plans, but failed to mention if he had permission from the Turkish government.
As Savvidi spoke, other Greeks - ones who have spent years quietly building bridges with the locals - were drifting away, angry at the way the feast day was being taken from them.
At the bottom of the valley, my mood lifted again. The lyra-musicians were performing and a couple were dancing in extravagant rhythms. The crowd clapped and whooped.
Music is irrepressible and it draws people together, even when the politicians cannot manage it.

Tom de Waal presented Songs of Trebizond on BBC Radio 3 on Sunday, 31 January. You can listen to it on iPlayer. He is a specialist on the Caucasus with the Carnegie Endowment in Washington.

Photos by Eleftherios Kostans, staff photographer at Swarthmore College, Pennsylvania, USA.