Άγιος Ευγένιος Τραπεζούντας και Ρωμανίας

Θ. Μαλκίδης 

Άγιος Ευγένιος Τραπεζούντας και Ρωμανίας 

Ο Άγιος Ευγένιος στην Τραπεζούντα ως πολιούχος της αλλά και σε ολόκληρο τον Πόντο, τη Ρωμανίας, τιμούνταν δύο φορές κάθε έτος. Η πρώτη ήταν η 21η Ιανουαρίου, η ημέρα δηλαδή που μαρτύρησε, μαζί με τους συναθλητές του Ουαλλεριανό, Κάνδιδο και Ακύλα. 

Η δεύτερη ήταν στις 24 Ιουνίου, όταν τιμούνταν η ημέρα γέννησής του, όταν συγκεντρωνόταν στην πρωτεύουσα του Πόντου, Έλληνες και Ελληνίδες και πολλοί άλλοι λαοί από όλη την περιοχή. 

Ο ελληνικός πολιτισμός, η Ορθοδοξία, ο Πόντος, η Ρωμανία της φιλοκαλίας, πανηγύριζε τον Άγιο Ευγένιο, μέχρι που ο πολιτισμός και η Ορθοδοξία συνάντησαν τη βαρβαρότητα και η φιλοκαλία την καταστροφή, η ζωή την ιδεολογία του θανάτου και ο Άγιος Ευγένιος, έμεινε μόνος του στην Τραπεζούντα της Ρωμανίας... 

Αυτά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ο Άγιος Ευγένιος ξαναέγινε σύμβολο στον τόπο που κατέφυγαν πολλοί διασωθέντες της Γενοκτονίας, της βαρβαρότητας και ειδικότερα στη Θράκη και τη νέα πόλη, τη Ρωμανία. 



Στην εορτή του Αγίου Ευγενίου, το καλοκαίρι του 1995 βρεθήκαμε σε μία ιστορική στιγμή όταν εδώ δίπλα στην αρχαία Μαρώνεια, θεμελιώθηκε η εκκλησία του Αγίου Ευγενίου και ξεκίνησε η υλοποίηση της ιδέας του Μιχ. Χαραλαμπίδη για την οικοδόμηση της Ρωμανίας. Μετά ήρθε η σημαντική πρωτοβουλία, ιστορική μπορεί να χαρακτηριστεί, των 204 τότε μελών του Ελληνικού Κοινοβουλίου που υπέγραψαν την πρόταση νόμου για τη δημιουργία του οργανισμού για την υλοποίηση του εγχειρήματος, εγχείρημα όμως το οποίο υπονομεύτηκε από μηχανισμούς που οδήγησαν τον Ελληνισμό στην πνευματική και οικονομική χρεοκοπία. Αρκετοί από τους υπονομευτές, υπάλληλοι του κράτους που έφτασε ακόμη και στην άρνηση της Γενοκτονίας, παραμένουν και σήμερα ενεργοί στην παρά φύσιν αυτή υπηρεσία.......

Σήμερα με τη βοήθεια του Αγίου Ευγενίου βρισκόμαστε μπροστά σε μία σχεδόν ολοκληρωμένη εκκλησία, όχι όμως και σε μία πόλη -πρότυπο για την πατρίδα μας, η οποία έχει καταστραφεί από το μπετόν και τώρα ξανακαστρέφεται από την κρίση, τον πνευματικό μαρασμό και την πτώχευση.

Η ολοκλήρωση του ναού και η έναρξη εργασιών της Ρωμανίας, θα πρέπει να είναι η υπόσχεση στον άγιο Ευγένιο, στις ψυχές των ανθρώπων μας που χάθηκαν στη Γενοκτονία, που χαίρονται όμως γιατί τους θυμόμαστε, στους Έλληνες και στις Ελληνίδες, που θέλουν να ξανανιώσουν την Ελληνικότητα, ως ευγενική έκφραση βίου και όχι ως ζούγκλα. 

Οι άνθρωποι που βρίσκονται στη Ρωμανία και τον Άγιο Ευγένιο και πολλοί άλλοι που έχουμε τη σκέψη τους μαζί μας, είναι αυτοί που συνεχίζουν τη ιστορική και διαρκή σχέση εκκλησίας και λαού, λαού και εκκλησίας. Αυτοί που αγωνίζονται για τη Ρωμανία και τον πολιούχο της Άγιο Ευγένιο, για να ξανακάνουν την Ελλάδα, Ελλάδα. 
Σήμερα οφείλουμε, για πολλούς και εύλογους λόγους, να παρακαλέσουμε τον Άγιο Ευγένιο, παραφράζοντας τα λόγια του ιερέα από το Σοχούμι, την αρχαία Διοσκούρια, όταν πρόσφυγας αντίκρισε το 1919 τις ελληνικές ακτές- το αναφέρει ο Καζαντζάκης στο “ταξίδι τον Καύκασο”: 
«Άγιε Ευγένιε βοήθησέ μας να κάνουμε τις πέτρες και τα ξύλα, εκκλησιές και σχολειά».

Άγιος Ευγένιος, ο Τραπεζούντιος

Το κείμενο αποτελεί ενημέρωση
στον προαύλιο ναό
του αγίου Ευγενίου
από τον Χρόνη Αμανατίδη.

Στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ., μία εποχή, όπου ο χριστιανισμός εμφανίστηκε κι άρχισε να εξαπλώνεται στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου υπό την αυτοκρατορία των Διοκλητιανου και Μαξιμιανού, ο Άγιος Ευγένιος έζησε και μαρτύρησε στην Τραπεζούντα. Σε μία περίοδο σκληρών, ίσως και των σκληροτέρων, διωγμών απέναντι στους Χριστιανούς, όταν οι έπαρχοι της Καππαδοκίας και Αρμενίας, Λυσίας και Αγρικόλαος, έκαναν πράξη το απάνθρωπο διάταγμα να θανατώνουν κάθε πιστό της νέας θρησκείας, ο Άγιος Ευγένιος έζησε και μαρτύρησε, μαχόμενος κάθε στιγμή υπέρ της παρρησίας της βαθιάς του πίστης στον Ιησού Χριστό και το κήρυγμά του.


Κατά τον Ιανουάριο του 290 μ.Χ., ξεκινά το μαρτύριο του Ευγενίου και των συναθλητών του (Κανιδίου, Ουαλεριανου και Ακύλα). Εθνικοί της Τραπεζούντας καταγγέλλουν στο Λυσία τους τέσσερεις συναθλητές με την κατηγορία ότι διδάσκουν το λόγο του Εσταυρωμένου και κρύβονται σε δασώδη περιοχή. Οι διώκτες οδηγούνται στη σύλληψη του Κανιδίου, αρχικά, κι έπειτα του Ουαλεριανου καθ’ υπόδειξη του Ακύλα, ο οποίος είχε ήδη ομολογήσει την πίστη του στο Χριστό. Οι τρεις συναθλητές περνούν όλη τη νύχτα στη φυλακή προσευχόμενοι και ψάλλοντας ύμνους στο Θεό. Το πρωί της επομένης ημέρας καλούνται να εμφανισθούν μπροστά στο Λυσία, που έχει φτάσει στην Τραπεζούντα, ανακρίνονται και για μία ακόμη φορά, ομολογούν την πίστη τους. Η παραδοχή της πίστης τους φέρνει αναπόφευκτα το μαστίγωμά τους κι αφού υποβάλλονται σε φριχτότερα βασανιστήρια, επιστρέφουν στη φυλακή.
Εν τω μεταξύ, στον Άγιο Ευγένιο, ο οποίος ολόκληρο το διάστημα αυτό κρυβόταν σε μία σπηλιά μέσα στο δάσος, παρουσιάζεται ο ίδιος ο Χριστός. Τότε, τον παροτρύνει να φανερωθεί και να αναγγείλει την πίστη του. Και πράγματι, ο Άγιος ψάλλει και υμνει το Θεό. Οι προσευχές του ακούγονται και προδίδουν την παρουσία του σε μία γυναίκα που περνά, τυχαία, από εκεί για να μαζέψει ξύλα. Στο άκουσμα των προσευχών του τρέχει ταραγμένη στην πόλη και τον καταδίδει. Σε μικρό χρονικό διάστημα, ο Άγιος συλλαμβάνεται και κακοποιημένος οδηγείται στη φυλακή, όπου περνά τη νύχτα δοξάζοντας το Θεό. Την επομένη άγεται στο Δούκα Λυσία ενώπιον του οποίου ομολογεί την πίστη του. Ωστόσο, ο ίδιος ο Λυσίας τον προτρέπει να προσφέρει θυσία στους θεούς των ειδωλολατρών με αντάλλαγμα τη ζωή του.


Ο Ευγένιος δέχεται και με πλήθος κόσμου να τον ακολουθεί, εισέρχεται σε έναν ειδωλολατρικό ναό. Καθ’όσο ο Άγιος προσεύχεται στο Χριστό, το συγκεντρωμένο πλήθος παρακολουθεί έκπληκτο τρία ειδωλολατρικά αγάλματα να θρυμματίζονται και την ίδια στιγμή τα δαιμόνια να παρακαλούν τον Άγιο να μην τα εκδιώξει. Παρά το άξιον θαυμασμού γεγονός, ο Λυσίας προτείνει και πάλι στον Ευγένιο να προσφέρει θυσία στους ειδωλολατρικούς θεούς. Ο Άγιος όμως ειρωνευόμενος, αρνείται την πρόταση αυτή. Υπομένοντας τα φριχτά βασανιστήρια που ακλουθούν, ο Ευγένιος δεν υποκύπτει, παραμένει προσηλωμένος στην πίστη του. Έξαλλος, τότε ο Δούκας διατάζει να ετοιμασθεί μια μεγάλη κάμινος και να ριχθούν μέσα και οι τέσσερεις συναθλητές. Άγγελος Κυρίου αφαιρει εξαίφνης τη δύναμη της φωτιάς κι’ έτσι, οι δήμιοι που καταφθάνουν τρεις ημέρες αργότερα στον τόπο του μαρτυρίου αντικρίζουν τους τέσσερεις πιστούς σώους και αβλαβείς. Συνειδητοποιώντας αυτό το αληθινά μεγάλο θαύμα, οι τρεις δήμιοι αλλάζουν πίστη και προσέρχονται στο Χριστιανισμό.


Αποφασισμένος ο Λυσίας να εκτελέσει την εντολή που του είχε δοθεί, διατάζει τον αποκεφαλισμό των τριών συναθλητών και τη σταύρωση του Ευγενίου. Τα σώματα των τριών μαρτύρων κλέπτονται από ευσεβείς χριστιανούς, οι οποίοι, όμως, λόγω της έντονης κακοποίησής τους, αδυνατούν να τα αναγνωρίσουν. Και, ω του θαύματος!, τα σώματα των συναθλητών βρίσκονται στον τόπο της καταγωγής του καθενός, όπου θάβονται με ιδιαίτερες τιμές. Εν αντιθέσει, ο Ευγένιος, που βρίσκεται κρεμασμένος στο σταυρό μέσα στη φυλακή, ελευθερώνεται και με τη βοήθεια Αγγέλου θεραπεύονται οι πληγές του. Οι συγκρατούμενοί του, άφωνοι από το μεγαλείο του θαύματος, προσέρχονται και αυτοί στο Χριστιανισμό.
Εξοργισμένος, πλέον, ο Λυσίας καλεί και πάλι τον Ευγένιο να παρουσιαστεί μπροστά του, αποδίδει τη θεραπεία των οπών του σε «μαγικές ιδιότητες» του Αγίου και διατάζει τον αποκεφαλισμό του. Ο τόσο φριχτός και συγκλονιστικός θάνατός του ηλθε την 21η Ιανουαρίου του 290μ.Χ. Το σκήνωμά του κλάπηκε και τάφηκε πλησίον του τόπου του μαρτυρίου του, όπου και χτίστηκε ο ναός των Ποντίων «Άγιος Ευγένιος» προς τιμήν του!
Τα πρώτα κείμενα που βρέθηκαν να αναφέρονται στο ασύλληπτο αυτό μαρτύριο ανήκουν στον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Ξιφιλινό. Χρονολογούνται δε από το 1042, ενώ με νέα δεδομένα τα θαύματα του Αγίου καταγράφηκαν (και πάλι από τον Ιωάννη Ξιφιλινό) στον κώδικα της μονής Διονυσίου (έκδοση 154).


Εκτενής αναφορά στο μαρτύριο το δικό του και των συναθλητων του γίνεται και στο Αρχείο του Πόντου (1953/τόμος 18/σελ.163). Ενώ, το αρχαιότερο συναξαρικόν κείμενο της Κωνσταντινουπόλεως χρονολογείται τον 11ο αιώνα μ.Χ.
Παρά το μέγεθος των ανωτέρω γεγονότων, η σημερινή θέση του μεγαλομάρτυρος αγίου των Ποντίων στην Ορθοδοξία δεν είναι εκείνη που αξίζει στον σημαίνοντα βίο του και την αξιομνημόνευτη προσφορά του στο Χριστιανισμό, μέσω του μαρτυρίου του. Η μνήμη του προστάτη αγίου τιμάται στη Μονή του Αγίου Διονυσίου στο Άγιο Όρος, αδιάλειπτα, από το 1375 μ.Χ. .έως και σήμερα, τόσο στις 21 Ιανουαρίου, ημέρα του μαρτυρίου του, όσο και στις 24 Ιουνίου, ημέρα των γενεθλίων του, ενώ τα τελευταία χρόνια τιμάται και από το σύλλογο της Καλλιθέας, Αργοναύται – Κομνηνοί, στις 21 Ιανουαρίου.


Αυτές είναι οι μόνες εκδηλώσεις μνήμης ενός Αγίου, του δικού μας Αγίου, τον οποίο λόγοι πολιτικοί μας επιβάλλουν να εξορίσουμε από τη μνήμη μας. Στη διατήρηση της ακεραιότητας της Τουρκίας πάση θυσία βρίσκεται η υπαιτιότητα του γεγονότος αυτού. Κάθε αναφορά στην Τραπεζούντα και τον Άγιο Ευγένιο επαναφέρει ζητήματα ιστορικά δέουσας σημασίας. Ωστόσο, δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια από το Οικουμενικό Πατριαρχείο να αναγερθεί νέος ναός του Αγίου Ευγενίου, καθώς ο πρώτος έχει μετατραπεί από το 1461 μ.Χ. σε τζαμί (γενί τζαμί τζουμασί), όταν έγινε η άλωση της Τραπεζούντας από το Μωάμεθ, τον κατακτητή, ενώ ενδεικτική είναι και η χηρεία της θέσης του μητροπολίτη Τραπεζούντος από το 1922 μ.Χ. μέχρι σήμερα. 

Chronis Amanatidis
Trabzonlu Aziz (Agios) Evgenios,

Aziz Evgenios, Hristiyanlığın ortaya çıktığı ve, Diocletian ve Maximiano hükümdarlıkları esnasında Pontus bölgesinde yayılmaya başladığı bir dönemde, Millattan Sonra üçüncü yüzyılın sonlarında, Trabzon'da yaşamış ve şehit oldu. Bu dönemde, Kapadokya ve Ermenistan valileri, Lysias ve Agrikolaos, yeni dine mensup olan herkesin öldürülmesini öngören, insanlık dışı kararnameyi uygulamaya koydular. Aziz Evgenios bu zor, belki de Hristiyanlara karşı zulmün en zoru olan bu dönemde yaşamış ve İsa’ya olan inancının cesurca mücadelesini vererek şehit olmuştur.

Aziz Evgenios ve mücadele arkadaşlarının (Kanidios, Oualerianos ve Akylas) işkenceleri M.S. Ocak 290’da başlar. Trabzon’un putperestleri, Lysias’a dört arkadaşın, İsa’nın sözlerini yaydıklarını şikayet ederler ve ormanlık alanda gizlenirler. Öncelikle Kanidios, ardından, Akylas ve Oualerianos tutuklanırlar ve İsa’ya olan inançlarını itiraf ederler. Üç arkadaş geceyi Tanrı'ya dua ve ilahiler söyleyerek hapiste geçirirler. Ertesi sabah, Trabzon’a varan Lysias’ın huzuruna çıkmaları istenir, sorgulanırlar ve bir kez daha İsa’ya olan inançlarını dile getirirler. İnançlarına olan itirafları işkenceyi kaçınılmaz kılar ve acımasız uygulamalardan sonra hapishaneye geri dönerler.

Bu arada, bütün bu olanlar esnasında ormanda bir mağarada saklanan Aziz Evgenios’a, İsa’nın kendisi belirir ve ortaya çıkıp inancını itiraf etmesi için onu teşvik eder.
Nitekim, Aziz Evgenios Tanrı’ya dua etmeye ve ilahiler söylemeye başlar. Yakacak odun toplamak için oradan geçen bir kadın duaları duyar ve hemen şehre koşup Aziz’in yerini itiraf eder. Kısa sürede, Aziz tutuklanır ve hırpalanmış vaziyette hapishaneye getirilir ve geceyi Tanrı’ya şükran duaları ederek geçirir. Sabah dük Lysias’ın huzuruna çıkar ve inancını itiraf eder.
Ancak, Lysias Aziz Evgenios’a pagan tanrılarına hayatı karşılığında kurban sunmayı teklif eder. Evgenios teklifi kabul eder ve büyük bir kalabalık eşliğinde bir pagan tapınağına girer.
Aziz, İsa’ya dua etmeye başlar başlamaz, kalabalığın şaşkın bakışları altında üç pagan heykeli parçalanır ve aynı zamanda iblisler, kendilerini yok etmemesi için ona yalvarmaya başlarlar. Bu hayranlık uyandıran olaya rağmen, Lysias tekrar Evgenios’a pagan tanrılarına kurban sunmasını teklif eder. Aziz bu sefer alaylı bir tarzla önerisini rededer. Evgenios korkunç işkencelere maruz kalır, ama inancından geri dönmez. Öfkeli Dük, dört arkadaşın ateşte yakılmasını emreder. Bir melek aniden ateşin gücü keser, ve üç gün sonra şehit mahalline gelen cellatlar, dört arkadaşın da sağ salim olduklarını görürler. Bu mucizevi olay karşışında üç cellat dinlerini değiştirerek Hristiyanlığa geçerler.

Lysias, kendisine verilen talimatı yerine getirmenin kararlılığı içinde, üç arkadaşın kafalarının kesilmesini ve Evgenios’un çarmıha gerilmesini emreder. Üç şehidin naaşları dindar Hristiyanlar tarafından çalınır ve her biri kendi memleketlerinde özel törenlerle defnedilir.
Buna karşılık, hapishanede çarmıhta gerili olan Evgenios, mucizevi bir şekilde kurtulur ve Meleğin yardımıyla yaraları iyleşir. Hapishane arkadaşları bu mucizenin büyüklüğü karşışında sessiz sedasız kaldılar ve dinlerini değiştirerek Hristayanlığa geçtiler.

Kızgın olan Lysias, Evgenios΄u tekrar huzuruna getirmelerini ister. Aziz’in yaralarının iyileşmesinin "sihirli özelliklere" bağlı olduğunu söyleyerek, kafasının kesilmesini emreder. Bu korkunç ve şok edici ölüm M.S. 21 Ocak 290’da gerçekleşti. Naaşı çalınarak, şehit düştüğü mekana yakın yerde defnedildi. Bu yerde, Pontuslular, Aziz’in onuruna Αziz (Agios) Evgenios Kilisesini inşa ettiler.

Bu inanılmaz çileyi dile getiren ilk metinler, 1042 senesinde Constantinople Patriği, İoannis Ksifilinos tarafından yazılmıştır. Yeni verilere göre ise, Aziz’in mucizeleri Dionysios Manastırı’nın arşivinde (yine Constantinopol Patriği tarafından) bulunmaktadır (baskı154) . Kendisinin ve arkadaşlarının çilelerinin kapsamlı anlatımı Pontos Arşivi’nde de bulunmaktadır (1953/cilt 18/sayfa 163). Constatinopolis’ in en eski efsanevi metni ise M.S. 11. yüzyıla denk gelmektedir.

Yukarıda bahsedilen bu olayların büyüklüğüne rağmen, Hristiyanlık için şehit olan Pontusluların azizinin, günümüzde, Ortodokslukta mevcut olan yeri, hak ettiği değere sahip değildir. M.S. 1375 senesinden günümüze kadar, azizin anısına, Athos Dağında bulunan Aziz (Agios) Dionysios Manastırında, aralıksız olarak, hem 21 Ocak’ta -ki onun şehadet günüdür- , hem de 24 Haziran’da –ki onun doğum günüdür- ayinler yapılmaktadır. Ayrıca son yıllarda Kallithea Derneği tarafından da 21 Ocak’ta Azizin anısına kutlamalar yapılmaktadır.

Siyasi nedenlerden dolayı bizim hafızamızdan çıkarılmak istenen azizin anısına, bizim azizimizin anısına, işte sadece bu etkinlikler yapılmaktadır. Bunun sorumluluğu, her ne pahasına olursa olsun Türkiye'nin bütünlüğünü muhafaza etmekte bulunmaktadır. Trabzon’un ve Aziz (Agios) Evgenios’ un adının geçtiği her seferde, tarihi önemli konular hatırlanmaktadır. Trabzon’un «Fatih» Sultan Mehmet tarafından fethiyle, ilk Aziz Evgenios Kilisesi, 1461 senesinden beri, camiye dönüştürüldü. Oysa Ekümenik Patrik yeni bir Aziz Evgenios Kilisesi inşa etmek için hiçbir girişimde bulunmadı. Ayrıca, Trabzon Metropolitliği’nin 1922 yılından günümüze kadar boş olması dikkate değerdir. Bunun yanısıra, Aziz Evgenios’un Ortodoks Kilisesinin kutsal günler takviminde yer almaması, kabul edilemez bir tutumdur.

Biz Pontuslular, tarihi anma hakkından mahrum kaldık ve beş yüzyıl boyuncadır da , din hürriyeti hakkımızdan, Azizimize ibadet etme hakkımızdan mahrum kalıyoruz.

Yukarıdaki metin, Chronis Amanatidis’in, Aziz Evgenios Kilisesi'nin avlusunda yaptığı konuşmadır.