Θ. Μαλκίδης
Οι σωτήρες των Ελλήνων της Πάφρας: ο Οπλαρχηγός Ιπποκράτης Δεδέογλου (Ιππόκ Αγά) και ο Τσερκέζος Χαμπίλ μπέυ
Ο Δημήτρης Ψαθάς στο βιβλίο του «Γη του Πόντου», χαρακτηρίζει ως έπος την αντίσταση των Ελλήνων στον Πόντο, προσθέτοντας ότι «δεν υπάρχει καμία υπερβολή στον χαρακτηρισμό του άνισου και πρωτόφαντου εκείνου αγώνα στα βουνά». Συνεχίζοντας ο Δ. Ψαθάς σημειώνει ότι «δεν ήταν προμελετημένη η αντίσταση, ούτε και οργανωμένη, αλλά μία αυθόρμητη κίνηση απόγνωσης, ένα πηγαίο ξέσπασμα οργής, σχεδόν πρωτόγονο, κάτι σαν λειτουργία ενός πανάρχαιου νόμου των περήφανων λαών που αντιστέκονται στους χαλασμούς των πιο τραγικών ενάντιων καιρών κι’ επιβιώνουν μέσα στους αιώνες».
Η αντίδραση των Ελλήνων στην στράτευση, στην προστασία των χωριών και των γυναικόπαιδων, ήταν τα αντάρτικα σώματα, σώματα τα οποία ο Κεμάλ υποστήριξε, προκειμένου να δικαιολογήσει τα εγκλήματά του, ότι αποτελούνταν από 20.000 έως 25.000 άνδρες. Η πρώτη περίοδος της Ποντιακής αντίστασης, αρχίζει το 1914 και κλείνει με την ανακωχή του 1918, ενώ η δεύτερη αρχίζει με την εμφάνιση του Μουσταφά Κεμάλ στον Πόντο το 1919 και κλείνει το 1923-1924.
Είναι πλέον διαπιστωμένο ότι εάν δεν υπήρχε η ένοπλη αντίσταση στο σχέδιο γενοκτονίας, τα θύματα θα ήταν περισσότερα. Μία ανάλογη περίπτωση είναι αυτή που περιγράφεται στο μοναδικής αξίας βιβλίο «Σελίδες εκ της μαύρης εθνικής συμφοράς του Πόντου» του εκ Πάφρας καπνέμπορου Αντώνιο Γαβριηλίδη, ο οποίος αναφέρει ότι ο Τσερκέζος της Πάφρας Μπεκμέζ Ζαδέ Χαμπίλ Μπέης Τζερκέζος μεγαλοκτηματίας, ήταν φίλος του Οπλαρχηγού Ιπποκράτη Δεδέογλου (Ιππόκ Αγά).
Στις αρχές του Ιουνίου 1921 ο Ιπποκράτης Δεδέογλου πληροφορήθηκε για την σφαγή 570 Ελλήνων στην τοποθεσία Κιοβτσέσου. Φοβούμενος για την ζωή των μελών της οικογενείας του, φίλων, γειτόνων και συγγενών του αποφάσισε να κατέβει στην Πάφρα και να ασφαλίσει όλους αυτούς τους ανθρώπους στο βουνό. Ο Δεδέογλου συνεργαζόμενος με τον φίλο του Χαμπίλ Μπέη και βοηθούμενος από τους δύο ανεψιούς του, Εγιούπ και Καντήρ, νύχτα παρέλαβαν από την πόλη 122 άτομα και άλλα μεν οδήγησαν στο βουνό, άλλα δε στο τσιφλίκι του Χαμπίλ Μπέη. Τέσσερις μήνες μετά ο επικηρυγμένος από το Κεμαλικό καθεστώς Ιπποκράτης Δεδέογλου με 101 εκ των 122 αμάχων, απέπλευσαν κρυφά και αποβιβάστηκαν στην Μήδεια της Ανατολικής Θράκης και μέσω Κωνσταντινούπολης ήρθαν στην Αδριανούπολη από όπου και εισήλθαν στην Ελλάδα, ενώ ο Δεδέογλου εγκαταστάθηκε στο Μακρυχώρι Καβάλας.
Λίγες ημέρες μετά την φυγή των 101 Ελλήνων, ο Χαμπίλ Μπέη νοίκιασε με έξοδά του άλλη βενζινάκατο και φυγάδευσε στην Ελλάδα τους υπόλοιπους 21. Ο διοικητής της Μπάφρας Σαμλή Κιορ Τζεμίλ Μπέη πληροφορήθηκε το γεγονός και άρχισε να αναζητά τον Χαμπίλ και εκείνος φοβούμενος για τη ζωή του, εγκατέλειψε την Πάφρα και την περιουσία του και μεταμφιεσμένος διέφυγε στην Τραπεζούντα, στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη και μαζί με τους δύο ανεψιούς του στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και στη συνέχεια στο Δύσβατο Καβάλας όπου απεβίωσε το 1926.
Στο χωριό υπάρχει ο τάφος του με μαρμάρινη πλάκα με την εξής φράση: « ΜΠΕΚΜΕΖ ΖΑΔΕ ΧΑΜΠΙΛ ΜΠΕΗΣ.
Φιλέλλην Κιρκάσιος Μεγαλοκτηματίας της Πάφρας ο οποίος διέσωσε 122 Μπαφραίους από την σφαγή των Τούρκων το 1921. Καταδιώχθηκε από την Κεμαλική εξουσία και κατέφυγε στην Αθήνα όπου αρρώστησε από φυματίωση. Ήρθε στο Δύσβατο πλησίον του φίλου του Ιπποκράτη Δεδέογλου οπλαρχηγού το 1926 και απεβίωσε. Εκ της Μπάφρας Πόντου κάτοικοι του Δύσβατου τον ενταφίασαν στο κοιμητήριο τους τιμώντας τον φιλέλληνα άνθρωπο και γενναίο Άνδρα.
Αιωνία η μνήμη του Φιλέλληνος Κιρκασίου Χαμπίλ Μπέη» .
Οι απόγονοι των διασωθέντων Παφραίων και οι φίλοι τους σε ειδική εκδήλωση θα τιμήσουν τη μνήμη του Κιρκάσιου φιλέλληνα και ανθρωπιστή Χαμπίλ μπέη, στις 22 Σεπτεμβριου 2017, στις 10 το πρωί στο Δύσβατο Καβάλας.
Ομιλητές θα είναι οι Μιχάλης Χαραλαμπίδης κοινωνιολόγος και συγγραφέας, Γιώργος Παυλίδης καθηγητής Πανεπιστημίου- εφευρέτης, Θεόδωρος Παυλίδης δικηγόρος, Σάββας Μαυρίδης καθηγητής κοινωνιολογίας και τραγούδια της Πάφρας από τον Στάθη Νικολαϊδη.