Από το 1908 έως το 1923 συντελέστηκε ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, παρόμοιο με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων από τους ναζί, ενώ οι ιστορίες που έρχονται από εκείνη τη ζοφερή περίοδο των αρχών του 20ού αιώνα είναι συγκλονιστικές, γεμάτες, πόνο, δάκρυα και σπαραγμό.
Το Sport-Retro.gr παρουσιάζει μία αθλητική ιστορία για τη Γενοκτονία των Ποντίων, συγκεκριμένα τον Ελληνικό Αθλητικό Σύλλογο «Πόντος» Μερζιφούντας, του οποίου τα μέλη απαγχονίστηκαν στην Αμάσεια το 1921, αφού ο σύλλογος κατηγορήθηκε ως «επαναστατικός».
Η ίδρυση και οι σκοποί του
O Γιώργος Λυσαρίδης, ο οποίος υπήρξε καθηγητής του Κολλεγίου Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη επί 27 συνεχόμενα χρόνια (1985-2012) παραθέτει στο Sport-Retro.gr πολύτιμα ιστορικά στοιχεία.
O «Ελληνικός Σύλλογος Πόντος» ιδρύθηκε το 1909 και πρόδρομός του υπήρξε ο αθλητικός σύλλογος Πόντος που λειτουργούσε ήδη από το 1903.
Όπως αναφέρεται στο άρθρο 1 του καταστατικού του, το οποίο εγκρίθηκε και τέθηκε σε εφαρμογή στις 21 Ιανουαρίου 1909, «Ιδρύεται σύλλογος υπό την επωνυμίαν «Ελληνικός Σύλλογος Πόντος», διά της ενώσεως των εν τω Ανατολικώ Κολλεγίω Μερζιφούντος δύο συλλόγων των Ελλήνων μαθητών: του αθλητικού συλλόγου «Πόντος» και της «Φιλεκπαιδευτικής Λέσχης» μετά του μουσικού παραρτήματός της «Ορφεύς».
Στο άρθρο 2 του καταστατικού προσδιορίζεται ο σκοπός του νέου Συλλόγου: «Σκοπός του Συλλόγου είναι η, εν αδελφική συνενώσει όλων των εν τη σχολή ταύτη Ελλήνων σπουδαστών, α) διανοητική, β) σωματική και γ) καλαισθητική των μελών αυτού ανάπτυξις».
Στο βιβλίο «Ο Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος «Πόντος» Μερζιφούντας – Από το γήπεδο στην αγχόνη» ο Θεοφάνης Μαλκίδης, διδάκτωρ Κοινωνικών Επιστημών και μέλος της Διεθνούς Ένωσης Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών, παραθέτει πληροφορίες
Για την ακρίβεια αναφέρει: «Στη διοίκησή του συμμετείχαν τόσο οι μαθητές όσο και οι δάσκαλοι του κολλεγίου, ενώ η δραστηριότητά του αφορούσε στους τομείς του αθλητισμού, του πνεύματος, της τέχνης. Ο σύλλογος διοργάνωνε ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις, δημιούργησε εξαιρετική βιβλιοθήκη, ενώ το 1910 ανέλαβε στην έκδοση του περιοδικού «Πόντος, Μηνιαίον δημοσίευμα φιλολογικόν, επιστημονικόν και παιδαγωγικόν».
Συμμετείχε ο σύλλογος Πόντος σε τοπικά πρωταθλήματα; «Ο αθλητικός σύλλογος δεν έδινε επίσημους αθλητικούς αγώνες. Έδινε φιλικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες στο πλαίσιο αθλητικών επιδείξεων που γίνονταν στο εσωτερικό της σχολής. Δεν συμμετείχε σε κάποιο πρωτάθλημα (σ.σ. δεν υπήρχε εκείνη την εποχή οργανωμένο τουρκικό πρωτάθλημα).
Επιπλέον ο σύλλογος είχε άλλα τμήματα αθλοπεδιών, όπως ο στίβος. Στο περιοδικό καταγράφονταν τα αποτελέσματα αγώνων, οι αθλητικές δραστηριότητες και οι επιδόσεις των αθλητών», αναφέρει ο Γιώργος Λυσαρίδης.
Επίσης, παρατηρεί ότι: «Ο σύλλογος Πόντος παρακολουθεί τη ζωή του Ανατόλια και επηρεάζεται. Η κοινή τους πορεία, ασφαλώς, επηρεάζεται και από το γενικότερο κλίμα που επικρατεί στην περιοχή, τις σχέσεις μεταξύ των πληθυσμών, τις πολεμικές εχθροπραξίες στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, την εσωτερική «εντροπία» στην οθωμανική επικράτεια, τη ρευστότητα στις σχέσεις μεταξύ των γειτονικών κρατών και τις ανακατατάξεις που προκαλούν οι διεκδικήσεις και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής».
Η ακμή πριν από το δεύτερο κύμα διώξεων
Βάσει των στοιχείων που δίνει ο Γιώργος Λυσαρίδης: «Η κορύφωση της ακμής του Κολλεγίου Ανατόλια στη Μερζιφούντα σημειώθηκε το 1913-1914, όταν το δυναμικό του αριθμούσε 425 μαθητές (200 Έλληνες, 160 Αρμένιοι, 40 Ρώσοι, 25 Τούρκοι) και 33 καθηγητές (10 Αμερικανοί, 11 Αρμένιοι, 9 Έλληνες, 2 Ρώσοι, 1 Ελβετός).
Με επίκεντρο την περίοδο αυτή σημειώνεται η άνθηση και ακμή του συλλόγου Πόντος που φθάνει να έχει 180 μέλη και πλουσιότατη δράση.
Το κίνημα των Νεοτούρκων (1908) δεν φάνηκε αρχικά να επηρεάζει αρνητικά τη ζωή των Ελλήνων στη Μερζιφούντα – τουναντίον οι επικεφαλής του κινήματος «Ενότητα και Πρόοδος» Ενβέρ και Νιγιαζί Πασάς διαβεβαίωναν τον πληθυσμό ότι εγκαινιάζεται πλέον μια νέα εποχή, με χαρακτηριστικά τη δημοκρατία, την ισονομία, την ελεύθερη έκφραση και την ειρηνική συνύπαρξη των πληθυσμών με τις διαφορετικές εθνικότητες και θρησκείες.
Όμως, δεν άργησε να εκδηλωθεί το σκοτεινό σχέδιο αφανισμού του χριστιανικού και του ελληνικού στοιχείου από την ευρύτερη περιοχή του Πόντου.
Οι διωγμοί των Αρμενίων (1914-1915) με το 1.500.000 περίπου εκατομμύριο θύματα, αποτελούσαν το προανάκρουσμα για την παρόμοια τύχη και των Ελλήνων.
Το 1916 εξαπολύεται η πρώτη μεγάλη οργανωμένη επίθεση των Νεοτούρκων στο ελληνικό στοιχείο (θανατώσεις, εξορίες, καταναγκαστικά έργα στα «τάγματα εργασίας», δημεύσεις περιουσιών κ.τ.λ.).
Το Κολλέγιο Ανατόλια αναστέλλει τη λειτουργία του. Το ίδιο και ο σύλλογος Πόντος. Το Σχολείο επαναλειτουργεί το 1919 με 175 μαθητές, οπότε δραστηριοποιείται ξανά και ο σύλλογος. Το 1920 οι μαθητές γίνονται 218, όμως, υπό τον Κεμάλ, έχει ήδη αρχίσει το δεύτερο κύμα διώξεων, πολύ πιο βίαιο και απάνθρωπο από το πρώτο».
Φιλοδοξίες πριν από τη θηλειά…
Σημαντικό μέλος και αθλητής του συλλόγου ήταν ο Συμεών Ανανιάδης που γεννήθηκε στη Σαμψούντα, εισήχθη στο Ανατόλια το 1919 και ήταν πολύ καλός αθλητής του στίβου.
Ο συμμαθητής και φίλος του Ευθύμιος Κουζινός έγραψε βιβλίο με τη μαρτυρία του από το ολοκαύτωμα (Couzinos E., Twenty three years in Asia Minor [1899-1922], New York, Vantage Press 1969) και το 1920 έβλεπε ρόδινο το μέλλον του.
«Είχαμε επιβιώσει από σφαγές τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια και είχε βάλει τρεις στόχους: να πιάσει και εάν είναι δυνατόν να ‘σπάσει’ το παγκόσμιο ρεκόρ στα 100 μέτρα, να φοιτήσει στην αμερικανική ιατρική σχολή στη Βηρυτό, να συνεχίσει σπουδές στη Βιέννη και να παντρευτεί μια όμορφη συμπατριώτισσά του από την περιοχή του Αλαχάμ», ανέφερε ο Κουζινός.
Στις 12 Φεβρουαρίου 1921, οι Τούρκοι περικύκλωσαν το Ανατόλια, με σκοπό να αναζητήσουν όπλα και εκρηκτικά.
Στη συνέχεια, αφού δεν βρήκαν τίποτα, κατευθύνθηκαν στο γραφείο του προέδρου του Κολλεγίου, ονόματι Τζορτζ Γουάιτ, όπου εντόπισαν δύο χάρτες, οι οποίοι απεικόνιζαν την περιοχή του Πόντου, σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους.
Η εύρεση των χαρτών οδήγησε τους Τούρκους να ζητήσουν να δουν τη βιβλιοθήκη του συλλόγου Πόντος, όπου υπήρχαν εκατοντάδες βιβλία στην ελληνική και ειδικότερα στην αρχαιοελληνική γλώσσα, έργα κλασικών συγγραφέων, τυπωμένα τα περισσότερα στην Αθήνα.
Ανάμεσά τους βρήκαν και ένα σημειωματάριο με τις δραστηριότητες του συλλόγου, το οποίο θεωρήθηκε συνωμοτικό και επαναστατικό.
Η φωτογραφία του ποδοσφαιρικού τμήματος ερέθισε ακόμα περισσότερο τους Τούρκους, αφού οι αθλητές έφεραν μπλε-άσπρες οριζόντιες ρίγες και το γράμμα «Π» στο στήθος.
«Αυτό είναι το τέλος…»
Το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο Συμεών Ανανιάδης, ο οποίος ήταν παρών κατά τη διάρκεια της εφόδου των κεμαλικών στη βιβλιοθήκη του συλλόγου, μίλησε με τον Κουζινό, του επεσήμανε πόσο δύσκολη είναι η κατάσταση και είπε τη χαρακτηριστική φράση «αυτό είναι το τέλος».
Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του συλλόγου κατευθύνθηκαν στο γραφείο του προέδρου του Κολλεγίου, όπου έγινε η σύλληψή τους από τους Τούρκους.
Το Σχολείο έκλεισε οριστικά τον Μάρτιο του 1921 και, παράλληλα, τερματίστηκε η δράση που είχε ο σύλλογος Πόντος, επί της ουσίας, από το 1903.
Ονομαστά στελέχη του, όπως οι καθηγητές Θεοχαρίδης (πρόεδρος), Ευσταθιάδης, οι μαθητές Συμεών Ανανιάδης (ταμίας) και αδελφοί Παυλίδη, οδηγούνται στα «δικαστήρια ανεξαρτησίας» και απαγχονίζονται στην πλατεία της Αμάσειας, μαζί με άλλους επιφανείς Έλληνες (Μητροπολίτες, επιστήμονες, εμπόρους, τραπεζίτες, εκδότες εφημερίδων), στις 21 Ιουνίου 1921.
Οι παράλληλοι βίοι του Σχολείου Ανατόλια και του συλλόγου Πόντος έκλεισαν ταυτόχρονα με τον πλέον τραγικό τρόπο.
Ένα σχολείο που επί 35 χρόνια προσέφερε εξαιρετική εκπαίδευση/παιδεία και ένας σύλλογος δραστήριος, o οποίος είχε σκοπό αποκλειστικά αυτόν που περιγράφεται στο άρθρο 2 του καταστατικού του, χωρίς βέβαια να απεμπολεί την ελληνική καταγωγή των μελών του.
Όπως με πολλή ενάργεια αναφέρει σε ομιλία του στην τελετή αποφοίτησης του 1915 ο τελειόφοιτος Γρηγόριος Σκράμης: «Ημείς, οι ενταύθα Έλληνες μαθηταί, προσδράμοντας εις σχολήν ξένην, δεν σημαίνει, καθώς δυστυχώς πολλοί νομίζουν, ότι λησμονήσαμεν την εκπλήρωσιν καθηκόντων Έλλησι μαθηταίς επιβαλλομένων, δεν σημαίνει ότι προσηλυτίσθημεν είτε εξεφυλλίσθημεν.
Παραμένομεν μετ’ ακραδάντων πεποιθήσεων εις τα πατροπαράδοτα. Είμεθα ό,τι και πας ομόφυλος ώφειλε να είναι, οίον ορθόδοξοι, εν όσω εξακολουθούμεν να είμεθα πιστά της ορθοδοξίας τέκνα, Έλληνες εν όσω είμεθα και θα είμεθα ένθερμοι υποστηρικταί και ζηλωταί της γλώσσης μας».
Το Ανατόλια αναγεννιέται από τις στάχτες του
Το 1924 το Ανατόλια ξανάνοιξε τις πύλες του σε νοικιασμένες εγκαταστάσεις στην περιοχή Χαριλάου της Θεσσαλονίκης με 13 μαθητές, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν πρόσφυγες (οι εγγραφές έφτασαν σύντομα τις 157).
Τρία χρόνια αργότερα, το Ιεραποστολικό Παρθεναγωγείο έγινε τμήμα του Κολλεγίου, ενώ το 1934 μετακόμισε σε νεόκτιστες εγκαταστάσεις έξω από την πόλη, κοντά στο χωριό της Πυλαίας, στους πρόποδες του όρους Χορτιάτη.
Το 1986 γιόρτασε τα 100 χρόνια λειτουργίας του και συνέχισε να αναπτύσσεται, ενώ ήταν ξεκάθαρο πως δεν θα μπορούσε να μην δοθεί βάση στον αθλητισμό.
Το 2005 εγκαινιάστηκε το νέο γήπεδο ποδοσφαίρου, το οποίο αποτέλεσε δωρεά αποφοίτων, ενώ έπειτα από τρία χρόνια ανακαινίστηκε το γυμναστήριό του και το 2011 εκσυγχρονίστηκε το γήπεδο ποδοσφαίρου του 1ου Γυμνασίου-Λυκείου, ύστερα από δωρεά.
Ο Γιώργος Λυσαρίδης ερωτάται πώς το Κολλέγιο τιμά σήμερα τα 35 χρόνια που βρισκόταν στη Μερζιφούντα, καθώς και τον σύλλογο Πόντος.
Η απάντησή του: «Έχει αναρτημένες φωτογραφίες στις εγκαταστάσεις και στα γραφεία. Στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ευόσμου Θεσσαλονίκης, τον Ιανουάριο του 2019, είχε διοργανώσει ιστορική ομιλία με θέμα τη ζωή του Κολλεγίου στη Μερζιφούντα.
Όπως αναφέρουν και τα στοιχεία που σας παρέθεσα, είναι κοινοί οι βίοι των δύο οργανισμών. Τον Νοέμβριο του 2019 το Κολλέγιο συνδιοργάνωσε εκδήλωση με την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης υπό τον τίτλο «Το Κολλέγιο Ανατόλια στη Μερζιφούντα και ο Αθλητικός Σύλλογος Πόντος».
Αγώνες μνήμης προς τιμήν των θυμάτων
Ο Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος «Πόντος» Μερζιφούντας αποτέλεσε ένα θεσμικό δημιούργημα των Ελλήνων και συνέβαλε αποφασιστικά στην πνευματική, πολιτισμική, αθλητική, κοινωνική ανύψωση.
Η συμβολή του συλλόγου είναι τεράστια και αποτελεί πραγματικά μια εξαιρετική στιγμή, όταν Έλληνες που ζουν σε όλο τον κόσμο τιμούν τα μέλη του, θύματα της Γενοκτονίας.
Τον Δεκέμβριο του 2008 η ποντιακή αδελφότητα Αδελαΐδας Αυστραλίας και η ποδοσφαιρική του ομάδα «Ποντιακοί Αετοί» διοργάνωσαν αγώνα με επίλεκτους άσους της Μελβούρνης, προς τιμήν των θυμάτων του συλλόγου (σ.σ. οι «Ποντιακοί Αετοί» φορούσαν πιστά αντίγραφα της στολής).
Αντίστοιχο ποδοσφαιρικό παιχνίδι έγινε στις 12 Μαΐου 2009, με αντιπάλους τους βετεράνους διεθνείς ποδοσφαιριστές του ΠΣΑΠ και της Καβάλας.
Τον Μάιο του 2013 υπήρξε αγώνας μεταξύ των πρωταθλητών Ευρώπης του 2004 και παλαιμάχων Ποντίων ποδοσφαιριστών, οι οποίοι μάλιστα φορούσαν τις φανέλες του Πόντου Μερζιφούντας (σ.σ. στο α’ ημίχρονο έπαιξαν με γαλανόλευκη εμφάνιση και στο β’ με πορτοκαλί).