29 Οκτωβρίου: Η εθνική εορτή της Τουρκίας και του Κεμάλ πάνω στη Γενοκτονία του Ελληνισμού.....
του Etienne Coppeaux
Στη Τουρκία υπάρχουν δύο εθνικές εορτές (στις 30 Αυγούστου και στις 29 Οκτωβρίου), δύο εορτασμοί επετείων που είναι αργίες (23 Απριλίου και 19 Μαΐου) και ένας εορτασμός επετείου που δεν είναι αργία (10 Νοεμβρίου). Ολες αυτές οι εορτές έχουν άμεση σχέση με τη ζωή του Κεμάλ, του ιδρυτή της δημοκρατίας, ο οποίος τιμάται ταυτοχρόνως με το πολίτευμα.
Για τον λόγο αυτόν καθεμία από αυτές τις ημέρες τα μέσα ενημέρωσης, οι τοίχοι των δημόσιων κτιρίων, οι δρόμοι γεμίζουν εικόνες του Κεμάλ.
Η 19η Μαΐου
Στις 19 Μαΐου, εορτή αργία, είναι η επέτειος της άφιξης του Μουσταφά Κεμάλ, στη Σαμψούντα, στις ακτές του Ευξείνου Πόντου. Πρόκειται για την ιδρυτική πράξη της εποποιίας του Ατατούρκ, την πράξη της ρήξης με την οθωμανική εξουσία, η οποία κατηγορείται το 1919 από τους τούρκους εθνικιστές ως υπεύθυνη της ήττας. Ενώ η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται υπό την κατοχή των συμμαχικών στρατευμάτων, ο στρατηγός Μουσταφά Κεμάλ εκτιμά ότι μια εθνική και στρατιωτική αντεπίθεση είναι δυνατή από την Ανατολία. Πηγαίνει λοιπόν στη Σαμψούντα ως αντάρτης και όχι ως αξιωματικός του οθωμανικού στρατού. Κατά τη διάρκεια του θαλάσσιου ταξιδιού του από την Κωνσταντινούπολη στη Σαμψούντα ο ελληνικός στρατός φθάνει στη Σμύρνη. Η άφιξη στη Σαμψούντα, μέσα σε κλίμα απελπισίας για την Τουρκία, εορτάζεται λοιπόν ως «το πρώτο βήμα» του απελευθερωτικού πολέμου.
Η 19η Μαΐου θεωρείται επίσης ημέρα των γενεθλίων του Κεμάλ, καθώς η ακριβής ημερομηνία της γεννήσεώς του στη Θεσσαλονίκη δεν είναι γνωστή. Είναι όμως και η γιορτή της νεολαίας και των αθλημάτων. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια γιορτή της γυμναστικής που υπήρχε από το 1916 και επισημοποιήθηκε το 1939. Μόλις όμως το 1981 πήρε το όνομα και τη σημερινή της μορφή. Οι νεαροί μαθητές και σπουδαστές πρέπει να κάνουν αυτή την ημέρα στα στάδια μεγάλες ομαδικές γυμναστικές επιδείξεις με έντονο χρώμα. Στις κερκίδες των σταδίων οι νεαροί θεατές σχηματίζουν, με τα χρώματα των ρούχων τους, γιγαντιαίες μορφές και συνθήματα («Ατατούρκ, βαδίζουμε στα χνάρια σου») που θυμίζουν τις μεγάλες συλλογικές εκδηλώσεις του μαοϊσμού!
* Η 23η Απριλίου
Μια άλλη επίσημη εορτή και αργία τιμά το επόμενο στάδιο της δημοκρατικής εποποιίας: στις 23 Απριλίου του 1920 συνερχόταν για πρώτη φορά η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση στην Αγκυρα. Η πράξη αυτή θεμελιώνει την εθνική κυριαρχία. Την εποχή εκείνη η κατάσταση στην Τουρκία, από την άποψη των εξεγερθέντων κεμαλιστών, ήταν δύσκολη. Η Κωνσταντινούπολη εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό κατοχή, ο ελληνικός στρατός είχε καταλάβει τη Δυτική Ανατολία. Στα συνέδρια του Ερζερούμ και της Σεβάστειας (Ιούλιος και Σεπτέμβριος του 1919) είχαν τεθεί οι βασικές αρχές της εθνικής κυριαρχίας και ο Μουσταφά Κεμάλ είχε γίνει πρόεδρος μιας αντιπροσωπείας που είχε αποσχιστεί ανοιχτά από την Κωνσταντινούπολη. Πρώτο έργο της νέας Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Αγκυρας ήταν το δημοκρατικό Σύνταγμα, το οποίο δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1921. Εν τω μεταξύ η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης είχε υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος του 1920), η οποία θα μοίραζε την Ανατολία μεταξύ των νικητών.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Κεμάλ «χάρισε» την εθνική κυριαρχία στα παιδιά, το μέλλον της χώρας. Η 23η Απριλίου είναι αργία και τα παιδιά φορούν τα πιο καλά τους ρούχα. Πηγαίνουν όμως στα σχολεία, από όπου ξεκινούν παρελάσεις στους δρόμους των πόλεων και των χωριών. Η Τουρκία υπερηφανεύεται ότι είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που έχει αφιερώσει μια εθνική εορτή στα παιδιά.
* Η Εορτή της Νίκης
Η Εορτή της Νίκης, στις 30 Αυγούστου, είναι ακόμη πιο επίσημη. Πρόκειται για τη νίκη του τουρκικού στρατού επί του ελληνικού, στις 30 Αυγούστου του 1922. Στις 26 Αυγούστου ο Μουσταφά Κεμάλ αυτοπροσώπως είχε ηγηθεί των στρατευμάτων του στην κοιλάδα του Αφιόν Καραχισάρ με το περιώνυμο παράγγελμα «Στόχος μας είναι η Μεσόγειος! Εφοδος». Στις 30 ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε στο Ντουμλούπιναρ και η υποχώρησή του συνεχίστηκε ως τις 9 Σεπτεμβρίου, ημέρα της άλωσης της Σμύρνης από τους Τούρκους.
Στις μέρες μας κάθε 30ή Αυγούστου χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη πατριωτική θέρμη. Οι εφημερίδες δημοσιεύουν στην πρώτη σελίδα τους μεγάλα πορτρέτα του Κεμάλ και μερικές φορές μοιράζουν σημαίες. Ολοι καλούνται να σημαιοστολίσουν, η Τουρκία σκεπάζεται από κόκκινο και άσπρο. Ο Τύπος γεμίζει επίσημες δηλώσεις.
Το 1996 η κυβέρνηση των ισλαμιστών είχε δώσει ιδιαίτερη έμφαση στη μάχη του Μαντζικέρτ, κοντά στη λίμνη Βαν, που είχε σημάνει στις 26 Αυγούστου του 1071 την ήττα του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους. Οι τούρκοι εθνικιστές και ισλαμιστές αρέσκονται να συνδέουν την 26η Αυγούστου του 1071 με την 30ή Αυγούστου του 1922, υπογραμμίζοντας τη συνέχεια εννέα αιώνων μαχών «εναντίον του ίδιου εχθρού».
Ο εορτασμός της «απώθησης του εχθρού στη θάλασσα» στη Σμύρνη, στις 9 Σεπτεμβρίου, έχει χαρακτήρα λίγο πιο ανθελληνικό. Κομπάρσοι αναπαριστούν τη σκηνή της άλωσης της πόλης, κατεβάζοντας την ελληνική σημαία και αντικαθιστώντας τη με τα τουρκικά χρώματα. Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι στις 9 Σεπτεμβρίου του 1999, ύστερα από τους σεισμούς που έπληξαν τις δύο χώρες και τις ενέργειες αλληλοβοήθειας και φιλίας, η σκηνή αυτή απεσύρθη από την τελετή.
Στις 29 Οκτωβρίου είναι η μεγάλη εθνική γιορτή, η Εορτή της Δημοκρατίας. Μετά την απώθηση του ελληνικού στρατού η Συνθήκη των Σεβρών ακυρώθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάννης, στις 24 Ιουλίου του 1923. Στις 2 Οκτωβρίου οι Σύμμαχοι εκκένωναν την Κωνσταντινούπολη. Διάφορα ξένα κράτη, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, είχαν ήδη αναγνωρίσει de facto το καθεστώς της Αγκυρας. Το βράδυ της 29ης Οκτωβρίου του 1923 ο Μουσταφά Κεμάλ αποφάσιζε να ανακηρύξει επισήμως τη Δημοκρατία της Τουρκίας.
Η επέτειος του θανάτου του Κεμάλ δεν είναι αργία. Είναι όμως μια ημέρα μοναδική για το τουρκικό ημερολόγιο. Ο «Νικητής» («Γαζί») πέθανε στις 10 Νοεμβρίου του 1938, στις εννέα και πέντε το πρωί. Την ημέρα αυτή, τη συγκεκριμένη ώρα, όλες οι σειρήνες ηχούν. Τα πάντα σταματούν για πέντε λεπτά.
* Η συμφιλίωση με το παρελθόν
Ενα μέρος της κοινής γνώμης δεν μπορεί πια να αρκεστεί σε γιορτές αποκλειστικά δημοκρατικές, οι οποίες αναφέρονται μόνο στο πρόσφατο παρελθόν. Από τότε που οι ισλαμιστές εξελέγησαν στη δημαρχία της Κωνσταντινούπολης (1994) γιορτάζεται η Αλωση της Πόλης το 1453 , αλλά με λιγότερο επίσημο τρόπο. Στις 29 Μαΐου μια ιστορική αναπαράσταση θυμίζει τη μεταφορά των πλοίων του σουλτάνου από ξηράς, από τον Βόσπορο στον Κεράτιο. Το γεγονός έχει έντονα ισλαμικό χαρακτήρα και το 1996 και το 1997 είχε συνδυαστεί με ένα μεγάλο συνέδριο του ισλαμικού κόμματος Ρεφά. Η κεμαλιστική εξουσία έκτοτε επεδίωξε περισσότερο να θέσει υπό έλεγχο αυτή τη γιορτή παρά να εκφράσει την αντίθεσή της σε αυτήν. Από το 1998 ο νομάρχης της Κωνσταντινούπολης και ο φρούραρχος μετέχουν στην τελετή ενώ γίνεται στρατιωτική παρέλαση στην Πύλη του Βελιγραδίου.
Τέλος η ισλαμιστική κυβέρνηση του 1996-1997 είχε την ιδέα να γιορτάσει τα 700 χρόνια της Οθωμανικής Δυναστείας (1299-1999). Με την επιστροφή των κεμαλιστών στην εξουσία η ιδέα δεν απορρίφθηκε και η γιορτή αυτή επρόκειτο να αποτελέσει τη συνέχεια των μεγαλοπρεπών δημοκρατικών εορτασμών του 1998 και να σφραγίσει τη συμφιλίωση της Τουρκίας με το οθωμανικό παρελθόν της. Ο μεγάλος σεισμός της 17ης Αυγούστου 1999 όμως προκάλεσε την αναβολή αυτής της επετείου, που θα εορταζόταν τον Σεπτέμβριο. Από αναβολή σε αναβολή, η ιδέα τελικώς ξεχάστηκε, αναμφίβολα υπό την πίεση των στρατιωτικών.
Εκτός από κάποιες τοπικές αποχρώσεις, όπως στην επέτειο της άλωσης της Σμύρνης, το τελετουργικό είναι το ίδιο σε όλη τη χώρα. Κάθε πόλη, κάθε χωριό, έχει τον τόπο εορτασμού του, την κεντρική πλατεία, η οποία δεν νοείται χωρίς ένα ή και δύο αγάλματα του Κεμάλ. Το πρωτόκολλο είναι αυστηρά καθορισμένο.
Ολες οι επίσημες εορτές γιορτάζονται με τον ίδιο τρόπο στο βόρειο τμήμα της Κύπρου, όπου δεν υπάρχει κάποια ξεχωριστή επέτειος. Το φαινόμενο αυτό όμως δεν άρχισε το 1974. Τουλάχιστον από το 1958, και σε ορισμένα μέρη από τη δεκαετία του ’30, οι μεγάλες επέτειοι γιορτάζονταν από τις τουρκικής καταγωγής κοινότητες της Κύπρου. Το κίνημα απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη θέρμη μεταξύ του 1963 και του 1974, όταν ο εθνικισμός βρισκόταν στο απόγειό του. Σήμερα οι εορτασμοί έχουν μια χροιά περισσότερο πρωτοκόλλου, χωρίς μεγάλη λαϊκή συμμετοχή.
Ο κ. Etienne Coppeaux είναι υπεύθυνος ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας στη Γαλλία.