Το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ», γνωστό κυρίως ως Θ/Κ «ΑΒΕΡΩΦ», το πλοίο θρύλος του Πολεμικού μας Ναυτικού, το συνδεδεμένο με την ιστορία του έθνους μας, το πολεμικό πλοίο με υψωμένη την ελληνική σημαία πάνω από ένα αιώνα, το μοναδικό πλοίο στον κόσμο που πήρε μέρος σε δυο παγκόσμιους πολέμους και συνεχίζει να γράφει ιστορία, το πλοίο που συμβολίζει την εθνική μας αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια, το πλοίο που μας εμπνέει αισιοδοξία, δύναμη και αποφασιστικότητα, το πλοίο που το 1984 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το διατηρήσει ως εθνικό σύμβολο ώστε να συνεχίζει να προσφέρει στην Πατρίδα ως Πλωτό Ναυτικό Μουσείο, μπορούμε και το καμαρώνουμε σήμερα αφού νεκραναστήθηκε τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1941.
Ογδόντα (80) χρόνια μετά, ας θυμηθούμε όσα διαδραματίστηκαν εκείνες τις Άγιες και ιστορικές μέρες.
***
Η κήρυξη του πολέμου του 1940, βρήκε το Θ/Κ Αβέρωφ στο Ναύσταθμο με περιορισμένη επιχειρησιακή ικανότητα να λειτουργεί ως Αρχηγείο Στόλου. Μετά το βομβαρδισμό του Ναύσταθμου, την 1η Νοεμβρίου 1940, για την καλύτερη δυνατή αξιοποίησή του, μεθόρμισε στον κόλπο της Ελευσίνας και παρείχε με επιτυχία αντιαεροπορική προστασία στο Ναύσταθμο και στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας.
Τις δύσκολες μέρες του Απριλίου του 1941, με την εισβολή των Γερμανών και την κατάληψη της Αθήνας το Ναυτικό μας υπέστη μεγάλες απώλειες (χτυπήθηκαν ή βυθίστηκαν 25 πλοία) και αποφασίστηκε ο υπόλοιπος στόλος να καταφύγει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Για το Θ/Κ «ΑΒΕΡΩΦ», κυκλοφορούσαν φήμες περί εγκατάλειψής του ή αυτοβύθισής του, για να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών. Οι αλληλοαναιρούμενες διαταγές του Υπουργείο Ναυτικών, λίγο πριν μπουν οι Γερμανοί στην Αθήνα, ειδικά για το «ΑΒΕΡΩΦ», δημιούργησαν ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση.
Το Σάββατο του Λαζάρου, δόθηκε διαταγή να εκκενωθεί. Το απόγευμα της ίδιας μέρας (12 Απριλίου 1941) του αφαιρέθηκαν τα ΑΑ ταχυβόλα και το πλήρωμα με τους σάκους επ’ ώμου πήγε να φιλοξενηθεί στη Σχολή Πυροβολικού όπου μεταφέρθηκε και η έδρα του Αρχηγείου Στόλου. Τα κειμήλια του στάλθηκαν στο Εθνολογικό Μουσείο ενώ στο πλοίο παρέμεινε μόνο μικρή φρουρά και οι ΑΑ ομοχειρίες του.
Την επομένη μέρα, Κυριακή των Βαΐων, αποφασίστηκε η εκ νέου λειτουργία του. Το πλήρωμά του επέστρεψε, τα υλικά και τα τρόφιμα επανατοποθετήθηκαν στις αποθήκες, τα ΑΑ ταχυβόλα μπήκαν και πάλι στις θέσεις τους και ήταν όλα και πάλι έτοιμα, το απόγευμα της Μεγάλης Δευτέρας.
Όμως, τη Μεγάλη Τέταρτη ανακοινώθηκε η αναβολή του απόπλου της νηοπομπής στην οποία θα συμμετείχε και το «ΑΒΕΡΩΦ». Ο Κυβερνήτης του, Πλοίαρχος Βλαχόπουλος Ιωάννης, πήγε στο Υπουργείο Ναυτικών, όπου συνάντησε τον Α/ΓΕΝ και τον Αρχηγό Στόλου, αλλά στη γενική σύγχυση που επικρατούσε τότε, δεν κατόρθωσε να λάβει διαταγές σχετικώς με τον Αβέρωφ. Ο Ύπαρχος, Αντιπλοίαρχος Παπαβασιλείου, δήλωσε ότι οι προθέσεις του ήσαν να ακολουθήσει το πλοίο, αλλά οικογενειακοί λόγοι τον ανάγκαζαν τώρα να παραμείνει στην Αθήνα, όπως και έκανε.
Ορισμένοι αξιωματικοί και μέλη του πληρώματος δεν μπορούσαν να ανεχτούν να το βυθίσουν ή να το εγκαταλείψουν και αποφάσισαν ανεξάρτητα από διαταγή του ΓΕΝ να αποπλεύσουν για την Κρήτη. Αν παρέμενε, το πιο πιθανό ήταν, να είχε την τύχη του Α/Τ ΨΑΡΑ που μαχόμενο ανήμερα το Πάσχα του 41, βομβαρδίστηκε και βυθίστηκε από Γερμανικά Στούκας στον κόλπο των Μεγάρων με απώλεια 37 ανδρών του. Έτσι, ξέσπασε βίαιη κίνηση του πληρώματος με αίτημα τον άμεσο απόπλου του «ΑΒΕΡΩΦ».
Το γεγονός αυτό είναι γνωστό ως η ''Βασιλική Ανταρσία του Αβέρωφ''.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στην «ανταρσία» έπαιξαν ο - τελευταίος - ιερέας του, Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Παπανικολόπουλος (Σαλμενίκο Αχαΐας 1888 – Έδεσσα 1968), ο Σημαιοφόρος Ηλιομαρκάκης και ο αρχαιότερος των Αξιωματικών, Πλωτάρχης Δαμηλάτης.
Ο Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Παπανικολόπουλος μετέπειτα διετέλεσε Μητροπολίτης Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου (1944-1951) και Μητροπολίτης Εδέσσης και Πέλλης (25-9-1951 έως 24-01-1967).
Ήταν ο ίδιος στρατιωτικός ιερέας που ως νεαρός κληρικός, είχε πρωταγωνιστήσει και στην εξύψωση του πατριωτικού φρονήματος των ανδρών του ηρωικού 9ου Συντάγματος Καλαμάτας, της Δ’ Μεραρχίας Πελοποννήσου, στη μάχη των Γιαννιτσών (19 και 20-10-1912) που άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Ήταν ο ίδιος στρατιωτικός ιερέας που και στο Β’ Βαλκανικό πόλεμο είχε αξιοζήλευτη δράση στις μάχες του Μπέλες, Κρέσνας, Τζουμαγιάς και την πολύνεκρη μάχη του Κιλκίς, όπου τραυματίστηκε από θραύσμα οβίδας στο κεφάλι.
Τώρα, ως ιερέας του “ΑΒΕΡΩΦ”, αισθάνθηκε την καρδιά του να σπαράζει. Ένα τέτοιο τέλος για το θρυλικό καράβι ; Δεν το βαστούσε η καρδιά του…
Ήταν Μεγάλη Πέμπτη (17 Απριλίου) 1941. Λίγο πριν βραδιάσει, κάλεσε γύρω του το πλήρωμα του καραβιού. Το Εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στο κατάστρωμα του πλοίου ήταν έτοιμο για την Ιερά Ακολουθία των Παθών. Τα μάτια του ήταν βουρκωμένα. Γενική συγκίνηση σε όλο το πλήρωμα. «Παιδιά - είπε - θέλουν να μας βουλιάξουν το θρυλικό μας καράβι. Το βαστάει η ψυχή σας να έχει; τέτοιο τέλος το πιο δοξασμένο καράβι μας ; Θα μας καταριούνται από τον ουρανό οι ψυχές των ηρώων μας ναυτικών, του Μιαούλη, του Κανάρη, του Κουντουριώτη και άλλων. Τι λέτε ;». Οι ναύτες και οι αξιωματικοί, όσοι είχαν απομείνει, σκέφτηκαν λίγο και έπειτα με μια φωνή είπαν «Παπά, θα κάνουμε ότι μας πεις». Ο ιερέας συνέχισε. «Πρέπει να πάρουμε τον Αβέρωφ και να φύγουμε. Πρέπει να σώσουμε την τιμή του». «Σύμφωνοι όλοι», φώναξε το πλήρωμα. Και ο ιερέας τους αποκάλυψε τι του συνέβη. Είδα σήμερα όραμα, παιδιά !!! Ένας γέρος ασπρομάλλης παρουσιάσθηκε εμπρός μου. «Είμαι ο Άγιος Νικόλαος και ήρθα να σου πω ότι θα είμαι μαζί σας». Οι ναύτες ανατριχιασμένοι έκαναν το Σταυρό τους και φώναξαν: «Ο Θεός μαζί μας» και έτρεξαν όλοι να ετοιμάσουν το καράβι. Τελείωσε η Ακολουθία των Παθών του Κυρίου και ο ιερέας πέρασε τον Εσταυρωμένο από όλα τα διαμερίσματα του πλοίου, τις αποθήκες των πυρομαχικών, τα κανόνια, τους πύργους και τέλος τον στερέωσε στον πύργο της πρώρας φωνάζοντας με όλη του τη δύναμη: «Παιδιά μου, έχουμε κυβερνήτη τον ίδιο τον Χριστό»!
Το «Αβέρωφ» απέπλευσε με Κυβερνήτη τον ίδιο τον Χριστό, εμψυχωτή τον ιερέα του, καπετάνιο τον αξιωματικό Πυροβολικού (!!!) Πλωτάρχη Πότη Δαμηλάτη, πλήρωμα με υψηλό ηθικό και σε πλήρη συσκότιση.
Πέρασαν το δίαυλο του Ναυστάθμου, το φράγμα της Ψυτάλλειας και συνέχισαν προς τις Φλέβες. Εκεί, έφθασε μια βενζινάκατος με τον κανονικό κυβερνήτη, Πλοίαρχο Βλαχόπουλο Ιωάννη. «Με τι σκοπό έρχεσαι ;» του φώναξε το πλήρωμα. Και εκείνος με λαχτάρα απαντά : «Ήλθα παιδιά, να φύγουμε μαζί». Με αλαλαγμούς χαράς και δακρυσμένα μάτια υποδέχτηκαν τον κυβερνήτη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες στάλθηκε στο «ΑΒΕΡΩΦ» και το σήμα του Α/ΓΕΝ που έγραφε : «Ο Θεός μαζί σας. Συνεννοούμαι με συμμάχους δια πλουν σας». Το θρυλικό Αβέρωφ με όλη του την ταχύτητα έπλευσε προς την Τσακωνιά (ακτές νομού Αρκαδίας). Εκεί, για να αποφύγει το βομβαρδισμό των αεροπλάνων, ζύγωσε όσο πιο κοντά στα πανύψηλα και απότομα όρη της Κυνουρίας και πέρασε όλη την ημέρα. Δεν το ανακάλυψαν τα αεροπλάνα των Γερμανών.
Μεγάλη Παρασκευή, μόλις νύχτωσε, ξεκίνησαν για την Κρήτη. Ο ιερέας, «εν πλω», έψαλλε την Ακολουθία του Επιταφίου, τον οποίον περιέφερε σε όλο το πλοίο. Μεγάλο Σάββατο, ξημερώθηκαν στο λιμάνι της Σούδας. Παντού ερημιά, συντρίμμια και ναυάγια από τις αεροπορικές επιδρομές. Όλοι ανέμεναν την τελετή της Ανάστασης, συμβολικά και την ανάσταση της σκλαβωμένης πατρίδας.
Κυριακή του Πάσχα 20 Απριλίου 1941, όλοι μαζί, «εν όρμω», έψαλαν το «Χριστός Ανέστη», κρατώντας αναμμένο το ελπιδοφόρο κερί της Ανάστασης… Αυθημερόν, το “ΑΒΕΡΩΦ”, ανεφοδιάστηκε και εντάχθηκε σε νηοπομπή μαζί με το πλωτό συνεργείο Ήφαιστος, τα υποβρύχια Γλαύκος και Κατσώνης, το αντιτορπιλικό Κουντουριώτης και τα τορπιλοβόλα Ασπίς και Νίκη. Η νηοπομπή κατέπλευσε στην Αλεξάνδρεια την 23η Απριλίου 1941.
Το «ΑΒΕΡΩΦ» συνέχισε τον Αγώνα με περιπολίες και συνοδείες νηοπομπών στον Περσικό κόλπο και Ινδικό Ωκεανό.
Στις 17 Οκτωβρίου του 1944, επέστρεψε στη ελεύθερη Ελλάδα μεταφέροντας την Ελληνική Κυβέρνηση. Τελευταίες αποστολές του ήταν η προστασία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, στα Δεκεμβριανά του 1944 και η μεταφορά στη Ρόδο, στις 15 Μαΐου 1945, του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού με την ιδιότητα του Αντιβασιλέως στα ελεύθερα πλέον Δωδεκάνησα. Το 1956 παροπλίστηκε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας και το 1957 ρυμουλκήθηκε στον Πόρο όπου παρέμεινε μέχρι το 1983.Το 1984 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το διατηρήσει ως εθνικό σύμβολο και μετά από στοιχειώδη συντήρηση στα πλαίσια του εορτασμοί της Ναυτικής Εβδομάδας το κοινό μπορούσε να το θαυμάσει εξωτερικά στο λιμενοβραχίονα της Μαρίνας Ζέας. Από το 1985 μέχρι σήμερα, βρίσκεται σε μόνιμο αγκυροβόλιο στη Μαρίνα Φλοίσβου, συνεχίζοντας να προσφέρει στην Πατρίδα ως Πλωτό Ναυτικό Μουσείο.
Εξαίρεση ο απόπλους του, στις 5 Οκτωβρίου 2017, για Θεσσαλονίκη όπου παρέμεινε μέχρι 12-12-2017 με ρεκόρ (πλέον των 130.000) επισκεπτών. Ένα ιστορικό ταξίδι, στη νύφη του Θερμαϊκού, που επαναλήφτηκε μετά από 72 χρόνια (1-3-1945). -
Αλεξανδρούπολη Μεγάλη Εβδομάδα 2021
Υποναύαρχος ΛΣ (ε.α)
Βοηθήματα
1. Παντελεήμονος Φωστίνη, Μητροπολίτου Χίου, «Αγώνες για την πατρίδα στην ξενιτειά», Πειραιάς 1988.
2. Νίκου Α. Σταθάκη, «Θ/Κ Γ. ΑΒΕΡΩΦ, Χρονικό του θωρηκτού της νίκης», Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού. Β’ έκδοση, Αθήνα 1999.
3. Αρχιμανδρίτη (Στρατιωτικού Ιεροκήρυκα) Μελετίου Π. Κουράκλη, «Η Συμβολή των Στρατιωτικών Ιερέων στους Αγώνες του Έθνους», Τρίπολη 2000.
4 .Αρχιμανδρίτη (Στρατιωτικού Ιεροκήρυκα) Μελετίου Π. Κουράκλη, «Θρησκευτικοί λειτουργοί στο στράτευμα δια μέσου των αιώνων», Αθήνα 2010.
5. «Γ. ΑΒΕΡΩΦ 100 ΧΡΟΝΙΑ». Έκδοση Γενικού Επιτελείου Ναυτικού. Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, 2011.
6. Γεωργίου Ι. Ρήγα «Διονύσιος Παπανικολόπουλος. Ο τελευταίος ιερέας του θωρηκτού Γ ΑΒΕΡΩΦ, Ιστορικό-Βιογραφικό αφήγημα». Αθήνα 2011.
7. Ημερολόγιον 2012. Ιερά Μητρόπολις Εδέσσης Πέλλης και Αλμωπίας.
8. greekworldhistory.blogspot.com/2013/10/blog-post_15.html