Η μάχη της Πέτρας
Η Μάχη της Πέτρας υπήρξε η τελευταία μάχη του Αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία. Έλαβε χώρα στις 12 Σεπτεμβρίου 1829 στην Πέτρα της Βοιωτίας, μεταξύ Θήβας και Λιβαδειάς. Την εποχή εκείνη ήταν μία στενή δίοδος, που σχημάτιζαν οι όχθες της Λίμνης Κωπαΐδας και το βουνό Ζαγαρά (Ελικών). Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης, που κατά περίεργη συγκυρία έθεσε τέρμα στον Αγώνα, τον οποίον είχε αρχίσει ο αδελφός του, Αλέξανδρος, με τη διάβαση του Προύθου στις 24 Φεβρουαρίου 1821.
Το καλοκαίρι του 1829, η Πελοπόννησος με τα νησιά και μεγάλο μέρος της Στερεάς Ελλάδας είχαν απελευθερωθεί. Τη διακυβέρνηση των περιοχών αυτών είχε αναλάβει με απόφαση της Εθνοσυνέλευσης ο Ιωάννης Καποδίστριας. Πρώτο μέλημα του Κυβερνήτη ήταν η δημιουργία τακτικού στρατού και η εκκαθάριση της Στερεάς Ελλάδας από τα υπολείμματα των Οθωμανών. Ο Καποδίστριας είχε πληροφορίες ότι στο μελλοντικό ελληνικό κράτος θα συμπεριλαμβάνονταν όσες περιοχές θα είχαν απελευθερωθεί δι' ιδίων δυνάμεων.
Οι Έλληνες ήταν απογοητευμένοι με τη Συνθήκη του Λονδίνου (10/3/1829), που προέβλεπε ελληνικό κράτος με σύνορα τη γραμμή Παγασητικού - Αμβρακικού, υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου. Όμως, το ξέσπασμα του ρωσοτουρκικού πολέμου τούς αναπτέρωσε το ηθικό, καθώς πίστευαν ότι η φορά των πραγμάτων θα ήταν διαφορετική και η εθνική ανεξαρτησία δεν θα αργούσε.
Τον Αύγουστο του 1829 ο τουρκαλβανός πολέμαρχος Ασλάν Μπέης Μουχουρδάρης, σταλμένος από τη Λάρισα με 4.000 άνδρες, προήλασε ανενόχλητος και διαμέσου Λαμίας και Θήβας έφθασε στην Αθήνα. Στόχος του, να ανεφοδιάσει τη φρουρά της Ακροπόλεως και στη συνέχεια να οδηγήσει στη Θράκη όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις για την αντιμετώπιση του ρωσικού κινδύνου. Αφού συγκέντρωσε περί τους 7.000 άνδρες, άρχισε την προς βορρά πορεία του. Μαζί του ήταν και ο Οσμάναγας Ουτσιάκαγας, επικεφαλής των τουρκικών δυνάμεων της Αττικής.
Ο Υψηλάντης είχε πληροφορηθεί έγκαιρα τις προθέσεις των Τούρκων και επέλεξε τη στενή δίοδο της Πέτρας για να εμποδίσει το πέρασμα του εχθρού, που διέθετε πυροβολικό και ισχυρές δυνάμεις πεζικού και ιππικού. Η ελληνική δύναμη εμφανίσθηκε στην περιοχή στις 28 Αυγούστου. Ανερχόταν σε περίπου 3.000 άνδρες και ήταν χωρισμένη σε 4 χιλιαρχίες. Για πρώτη, ίσως, φορά οι Έλληνες παρουσίασαν τακτικό στρατό, που οφείλεται στις στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του Καποδίστρια, με τη δημιουργία το 1828 του Λόχου των Ευελπίδων. Ο Υψηλάντης είχε σχέδιο για τη μάχη, προχωρώντας σε πρώτη φάση στην κατασκευή οχυρωματικών έργων. Το απόγευμα της 10ης Σεπτεμβρίου φάνηκε, επιτέλους, ο τουρκικός στρατός, που στρατοπέδευσε σε μικρή απόσταση από τις ελληνικές δυνάμεις. Τα χαράματα της 12ης Σεπτεμβρίου το σύνολο των τουρκικών δυνάμεων κινήθηκε εναντίον των ελληνικών οχυρωματικών θέσεων. Ένα βήμα πριν από την υπέρβαση των οχυρωμάτων, οι Τούρκοι δέχτηκαν καταιγισμό πυρών από τους Έλληνες, οι οποίοι στη συνέχεια βγήκαν από τα χαρακώματα και με τα ξίφη τους επέπεσαν επί των επιτιθεμένων. Οι τουρκαλβανοί άτακτοι γρήγορα υποχώρησαν, παρασύροντας και τους υπόλοιπους Τούρκους, που κινδύνευαν να περικυκλωθούν.
Η Μάχη της Πέτρας, παρότι δεν επέφερε την τελειωτική ήττα του εχθρού, αποτελεί οπωσδήποτε λαμπρή νίκη των ελληνικών όπλων. Το ηθικό των Τούρκων καταρρακώθηκε, ενώ δεν πέτυχαν και τον στόχο τους να διαβούν το στενά. Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλες. Οι Έλληνες είχαν 3 νεκρούς και 12 τραυματίες, ενώ οι Τούρκοι άφησαν στο πεδίο της μάχης περίπου 100 νεκρούς και 4 σημαίες.
Την επομένη της μάχης (13 Σεπτεμβρίου) ο τούρκος διοικητής Οσμάναγας Ουτσιάκαγας, που ενδιαφερόταν να εκτελέσει τις διαταγές της Πύλης και να βρεθεί στη Θράκη, προσφέρθηκε να συνθηκολογήσει με τους Έλληνες, προκειμένου να περάσει τα στενά της Πέτρας. Οι Έλληνες δέχθηκαν, υπό τον όρο να παραδώσουν την περιοχή από τη Λιβαδιά ως τις Θερμοπύλες και την Αλαμάνα. Έπειτα από διαπραγματεύσεις που κράτησαν όλη τη μέρα, η συνθήκη υπογράφηκε τη νύχτα της 13ης προς τη 14η Σεπτεμβρίου. Οι Τούρκοι θα παραχωρούσαν όλη την Ανατολική Στερεά Ελλάδα, εκτός από την Αθήνα και τη Χαλκίδα. Οι Έλληνες, από την πλευρά τους, ανέλαβαν την υποχρέωση να αφήσουν τον εχθρό να διέλθει ακωλύτως από το στενό της Πέτρας. Και εκτέλεσαν στο ακέραιο τα συμφωνηθέντα το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1829. Την ίδια ημέρα οι ηττημένοι του ρωσσοτουρκικού πολέμου, Τούρκοι, υπέγραφαν τη συνθήκη της Ανδριανουπόλεως με την οποία ουσιαστικά αναγνώριζαν την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Η Μάχη της Πέτρας έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί ήταν η πρώτη και μοναδική φορά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του '21, που μία επίλεκτη τουρκική στρατιά συνθηκολόγησε επί του πεδίου της μάχης.
Αφήγηση θεατή της μάχης
Ελληνική Πολιτεία
Προς τον εξοχώτατον Τοποτηρητήν της Κυβερνήσεως στας επαρχίας Στερεάς και στο στρατόπεδον.
Εξοχώτατε
Ταύτην την στιγμήν, ήλθεν άνθρωπος από την Πέτραν θεατής της χθεσινής μάχης και της σημαντικής νίκης των ημετέρων. Αυτός διηγείται τα ακόλουθα...
Ότι χθες ανατέλοντος του ηλίου, εσυνάχθησαν όλοι οι Τούρκοι τακτικοί και άτακτοι στην θέσιν του Σιάχου, απέχουσαν μίαν ώραν από την θέσιν της Πέτρας και μετά δύο ώρας εκινήθησαν εναντίον των ημετέρων εις την Πέτραν...
Ο Ασλάν μπέης με εξακοσίους αλβανούς, όρμησε πρώτος εναντίον του οχυρώματος του χιλιάρχου Στράτου, το οποίον κατήχετο από περίπου 150 Έλληνες. Οι εχθροί επλησίασαν έως 10 βήματα από το οχύρωμα αλλ' οι 150 ούτοι Έλληνες ευθύς μετά την πρώτην τουφεκοβολήν ευγήκαν από το οχύρωμα βοηθούμενοι και εκ των άλλν οχυρωμάτων, και καταδίωξαν τους Τούρκους έως κοντά εις το στρατόπεδό των εις το Σιάχο, και ολίγον έλειψε να ζωγρήσουν και τον Ασλάν Μπέη. Μετά ταύτα οι Τούρκοι όρμησαν εις το οχύρωμα του πεντακοσίαρχου Σκουρτανιώτου αλβανοί και τακτικοί αλλά και εκείθεν απεκρούσθησαν με μεγάλην των φθοράν. Εν τω μεταξύ τότε εκατέβη η φρουρά του Στρατάρχου προς βοήθεια, αλλά οι εχθροί ιδώντες ότι η φρουρά έστεκε χωρίς οχύρωμα, όρμησαν όλοι εναντίον της φρουράς και τότε η μάχη εστάθη πεισματώδης, καθότι έτρεξαν από όλα τα οχυρώματα προς βοήθειαν της φρουράς. Τέλος έτρεψαν τους εχθρούς εις φυγήν και τους καταδίωξαν έως εις τον κάμπον, όπου τους έσωσε το ιππικόν των. Η μάχη των προσβολών τούτων διήρκεσεν από τας τρεις ώρας της χθεσινής μέρας έως και τας επτά. Ο άνθρωπος ούτος διηγείται ότι επρόφθασε και είδε 5 κεφαλάς τας οποίας έφερον προς τον στρατάρχην, δύο σημαίας και έναν αιχμάλωτον τακτικόν, τον οποίον αμέσως έστειλεν ο στρατάρχης προς τον Νιζάμ Πασιάν με πρόβλημα τάχα του να δώσει μιαν αποζημίωσην από 50 χιλ. γρόσια και ομήρους διά να μην αφανίσει τα γεννήματα του κάμπου και τούτος να παραχωρήσει την διάβασήν του και έτσι αναχώρησε διά τα επάνω μέρη ...... όμως έγινεν υπερβολική φθορά στους εχθρούς.
Οι εν Λειβαδιά έως εξακόσιοι αριθμούμενοι Τούρκοι κατέβηκαν έως εις τον κάμπον και 150 εξ' αυτών ιππείς ανεχώρησαν διά τα επάνω μέρη.
Ο αιχμάλωτος τακτικός είχεν ομολογήσει, ότι όλοι οι τακτικοί αριθμούνται περί τας 5 χιλιάδες και οι υπό τον ασλάν μπέη έως εξακόσιοι, επειδή τους λοιπούς τους είχεν διασκορπισμένους εις τας θέσεις των Θηβών, στας Αθήνας και την Λεβαδίαν. Ότι η επίθεσις αυτή έγινεν κατά μεγάλην παρακίνησιν του ασλάν μπέη, και ότι ο Ομέρ Πασιάς δεν τους δίδη τροφάς.
εν Ράχωβα
την 13 Σεπτεμβρίου 1829
ταπεινότατος δούλος
εν απουσία του Δκτού Λειβαδιάς
ο Γραμματεύς
Γρηγόριος Κ. Πέρβας