Βενιαμίν ο Λέσβιος -Πολύτιμος και εθνωφελής
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Ο ιερομόναχος Βενιαμίν ο Λέσβιος ( 1759-1824) προσέφερε τα τάλαντά του, τις πολλές γνώσεις του και τελικά την ίδια του τη ζωή στην Πατρίδα, κατά την Επανάσταση του 1821. Δικαίως ονομάστηκε «πολύτιμος και εθνωφελής» από τον Μ. Χουρμούζη και «είς των μεγάλων ευεργετών της Πατρίδος» από τον Νικ. Σπηλιάδη. («Απομνημονεύματα», τ. Β΄, σελ. 141). Αν και γνωστός σε χώρες της Ευρώπης για τις διδακτικές του ικανότητες ήρθε στην επαναστατημένη και υπό δεινή δοκιμασία Ελλάδα για να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Σε αυτήν τον Σεπτέμβριο του 1824 απεβίωσε, κατά τη διάρκεια επιδημίας τύφου, σε ηλικία 65 ετών. Ο μαθητής του στις Κυδωνίες και ως ιατρός υπηρετήσας τον Αγώνα Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός χαρακτήρισε τον Βενιαμίν « ταπεινό, ακτήμονα, φιλόκαλο, με φυσική αγαθότητα και με ζήλο περί του φωτισμού του έθνους» (Ρωξάνης Δ. Αργυροπούλου «Ο Βενιαμίν ο Λέσβιος και η Ευρωπαϊκή Σκέψη του 18ου Αιώνα», Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών ΕΙΕ, Αθήνα, 2003, σελ. 67).
Ο Βενιαμίν γεννήθηκε στην περιοχή Πλωμαρίου Λέσβου και το κοσμικό του όνομα ήταν Βασίλειος. Στα 17 του χρόνια πήγε στο Άγιον Όρος και στη Μονή Παντοκράτορος, όπου μόναζε ο αδελφός της μητέρας του Βενιαμίν, που είχε διατελέσει ηγούμενος του Μετοχίου της Μονής στις Κυδωνίες (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας. Στο Άγιον Όρος εκάρη μοναχός και έλαβε το όνομα του θείου του. Αργότερα χειροτονήθηκε διάκονος και μετά ιερομόναχος. Συνόδευσε τον θείο του όταν επέστρεψε στις Κυδωνίες, όπου πλούτισε τις γνώσεις του παρακολουθώντας τα μαθήματα του ιερέα και δασκάλου με πολλές γνωριμίες Ιωάννη Οικονόμου. Αυτός βλέποντας τις δυνατότητες του Βενιαμίν τον έστειλε για περισσότερη μάθηση στις σχολές της Πάτμου και της Χίου. Με υποτροφία Κυδωνιατών συνέχισε τις σπουδές του στη Δυτική Ευρώπη, πρώτα στην Πίζα και μετά στο Παρίσι. Ο Βενιαμίν δέχθηκε επηρεασμό από την κουλτούρα των Γάλλων επαναστατών, όμως ουδέποτε αρνήθηκε την Ορθοδοξία και την Ελληνική του ταυτότητα.
Απόδειξη της διατηρήσεως του ελληνορθοδόξου φρονήματος από τον Βενιαμίν είναι πρώτον η υπεροχή της ελληνικής γλώσσας που αισθανόταν έναντι των γαλλικών και των άλλων «Εσπερίων διαλέκτων» και η αυστηρή κριτική των Γάλλων επαναστατών στην οποία προέβη μετά την καρατόμηση του πατέρα της σύγχρονης Χημείας Αντουάν Λαβουαζιέ. Για την υπεροχή της ελληνικής γλώσσας ο π. Βενιαμίν εξηγεί ότι οφείλεται στο ότι «διανέμει φυσικώς τας ιδέας εις τον νουν του ανθρώπου, όπερ ελλείπει εκ των λοιπών διαλέκτων» (Σημ. Η σκέψη του περιέχεται εις την περίφημη «Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών από της Αλώσεως μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων» του καθηγητού Στεφάνου Κουμανούδη. Ως προς το κακούργημα που επιτέλεσαν οι Γάλλοι επαναστάτες στον Λαβουαζιέ ο π. Βενιαμίν έγραψε: « Η φύσις ως φαίνεται χρειάζεται αιώνας ολοκλήρους δια να πλάση έναν υπεράνθρωπον και τοιούτος τω όντι υπήρξε ο Λαοϊσέρος... Θάνατος όμως υπήρξεν εις αυτόν η αμοιβή της αχαρίστου ανθρωπότητος. Το μόνο έγκλημα υπήρξεν εις αυτόν το μέγα πνεύμα...Ώστε ήθελεν είναι δύσκολον να διορισθή αν η Γαλλία πρέπει να εναβρύνηται (Σημ. γρ. περηφανεύεται) πλέον διότι εγέννησε τοιούτον άνδρα, ή να ταπεινούται διότι τον εθανάτωσεν» (Βεν. Λεσβίου «Στοιχεία Φυσικής», τ. Β΄, παρ. 11 και Ρωξ. Αργυροπούλου «Ο Βενιαμίν Λέσβιος», σελ. 63).
Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του επέστρεψε στις Κυδωνίες, όπου δίδαξε στην περίφημη Ακαδημία της πόλης φιλοσοφία (μεταφυσική και ηθική), μαθηματικά (αριθμητική, γεωμετρία, τριγωνομετρία και άλγεβρα) και φυσιογνωστικές επιστήμες (μετεωρολογία, αστρονομία και φυσική). (Βλ. όπ. βιβλ. Ρωξ. Αργυροπούλου, σελ. 66). Στα «Στοιχεία Μεταφυσικής» περιλάμβανε τη φυσική θεολογία. Σε αυτήν δίδαξε την αθανασία της ψυχής και αντέκρουσε τις υλιστικές και αθεϊστικές απόψεις της εποχής του. Μεταξύ των επιχειρημάτων του ήταν και το ακόλουθο: «Αν ο άνθρωπος δεν ήτο αθάνατος, κατά τί ήθελε διαφέρει των θηρίων; Ώστε είναι εναντίον της θείας σοφίας το να είναι θνητός ο άνθρωπος...». (Αυτ. σελ. 175).
Ο π. Βενιαμίν ήρθε σε αντίθεση με συντηρητικούς εκκλησιαστικούς κύκλους, όχι τόσο για τις θεολογικές του απόψεις, όσο για την εκ μέρους του υποστήριξη της άποψης του Κοπερνίκου ότι η Γη κινείται και όχι ο Ήλιος. Στην άποψή του στους εκκλησιαστικούς και φαναριώτικους κύκλους είχε αντιπάλους, αλλά και υποστηρικτές. Μεταξύ των υποστηρικτών του ήσαν οι μετέπειτα εθνοϊερομάρτυρες Μητροπολίτες Αδριανουπόλεως Δωρόθεος Πρώιος και Νικομηδείας Αθανάσιος ο του Καρύδη και ο λόγιος Μητροπολίτης Κυζίκου Ιωακείμ, καθώς και οι Μουρούζηδες. Μετά τις εξηγήσεις του και την τυπική «ομολογία πίστεως», που υπέβαλε στο Οικ. Πατριαρχείο ελεύθερα συνέχισε το διδακτικό και συγγραφικό του έργο (Βλ.σχ. Χρ. Γιανναρά «Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα», Εκδ. «Δόμος», Αθήνα, 2006, σελ. 211).
Ήρθε στην Ελλάδα από τις Κυδωνίες τον Ιούνιο του 1821, όταν είχε αρχίσει στη Μικρά Ασία η σφαγή των Ελλήνων. Μαζί με χιλιάδες προσφύγων διέμεινε προσωρινά στα Ψαρά και κατέληξε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Κατά τη σφαγή έσωσε και πήρε μαζί του την τρελαμένη από την τραγωδία της αρχόντισσα Πανώρια Αϊβαλιώτη, που στις Κυδωνίες και μπροστά στα μάτια της οι Τούρκοι έσφαξαν τον σύζυγό της Κωνσταντίνο και τα τέσσερα παιδιά της. Είναι η γνωστή «Ψωροκώσταινα», Μετά τον θάνατο του π. Βενιαμίν η Πανώρια επένετο, όμως όταν διενεργήθηκε στο Ναύπλιο έρανος για το πολιορκούμενο Μεσολόγγι, έδωσε όλα όσα διέθετε, ένα ασημένιο δαχτυλίδι και ένα γρόσι. Με την πράξη της θύμισε τον οβολό της χήρας του Ευαγγελίου....
Στην επαναστατημένη Ελλάδα ο π. Βενιαμίν ασχολήθηκε και με την πολιτική. Συμμετέσχε στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και το 1822 εξελέγη μέλος του Βουλευτικού Σώματος στην Κόρινθο. Το 1823 έλαβε μέρος στη Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους. Κατά τη διάρκεια του 1822 ανέλαβε αρμοστής με υπεύθυνο τον Κεφαλλονίτη Κων. Μεταξά, ο οποίος στα «Απομνημονεύματά» γράφει γι’ αυτόν: « Επρόκειτο δια ιερέα σεβάσμιον και πεπαιδευμένον, όστις ουκ ολίγον με ευκόλυνε δια της υπολήψεως ην έχαιρε εις το Αιγαίον Πέλαγος, προς εκπλήρωσιν της αποστολής μου» (Εκδ. Εμμ. Πρωτοψάλτη, Αθήνα, 1956, σελ. 49).
Ενδεικτικός των εθνικών υπηρεσιών, που προσέφερε ο π. Βενιαμίν ως Αρμοστής ήταν ο λόγος του στη Σάμο, όπως τον περιγράφει ο Μ. Χουρμούζης: «Μίαν Κυριακήν, ιερουργήσαντος του αρχιερέως, ανέβη εις τον άμβωνα ο αείμνηστος Βενιαμίν και επί μίαν ώραν ωμίλησε περί ομονοίας και περί των προς την κοινήν πατρίδα καθηκόντων ενός εκάστου και όλων ομού. Ουδείς έμεινεν αδάκρυτος και όταν κατέβη του άμβωνος όλοι έσπευδον να ασπασθώσιν την δεξιά του. Η ομιλία του εγένετο καταληπτή εις πάντας, η δε απαγγελία του και το παρουσιαστικόν του επέβαλε σέβας». (Ρωξάνης Αργυροπούλου «Ο Βενιαμίν Λέσβιος», σελ. 114). -