Γενικότερα οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ θεωρούνται απάνθρωπες. Εκτός από τον υπερπληθυσμό και τις άθλιες συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονται.
Τα βασανιστήρια στις τουρκικές φυλακές δεν είναι καινοφανής πραγματικότητα. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια αναδεικνύονται εντονότερα, ενώ φαίνεται πως το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016 συνέτεινε στην εντατικοποίησή τους. Ενδεικτικά αναφέρουμε την έκθεση του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος [CHP], βάσεις της οποίας, μεταξύ 2002 (έτος ανάληψης της εξουσίας από το AKP) και 2020, 27.493 άτομα υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια και κακομεταχείριση, ενώ 86 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Καταδεικνύοντας δε την αύξηση του φαινομένου στη διάρκεια διακυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην έκθεση του CHP σημειώνεται ότι από τα 988 καταγεγραμμένα περιστατικά το 2022, ο αριθμός τους ανήλθε σε 3.534 το 2020 (Stockholm Center for Freedom, 20 Μαΐου 2021).
Από τους πλέον διαβόητους χώρους βασανιστηρίων στην Τουρκία, είναι οι φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ [Diyarbakır]. Το Ντιγιάρμπακιρ βρίσκεται στη νοτιοανατολική Τουρκία και είναι η μεγαλύτερη πόλη του τουρκικού Κουρδιστάν, όπου κατοικούν κατά πλειοψηφίαν Κούρδοι. Οι φυλακές της πόλης κατασκευάστηκαν το 1980 και λειτουργούσαν κυρίως ως χώρος εγκλεισμού πολιτικών κρατουμένων. Γενικότερα οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ θεωρούνται απάνθρωπες. «Σύμφωνα με τον κατάλογο με τις “πλέον διαβόητες φυλακές παγκοσμίως” [“The Most Notorious Prisons in the World”], τον οποίον ετοίμασε το περιοδικό Time το 2008, οι στρατιωτικές φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ κατατάσσονταν ως οι τέταρτες πλέον διαβόητες φυλακές στον κόσμο» (memorializeturkey.com). Εκτός από τον υπερπληθυσμό και τις άθλιες συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονται.
Στις συγκεκριμένες φυλακές οδηγήθηκαν χιλιάδες Κούρδοι (άντρες και γυναίκες), κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 (περίοδος που ονομάστηκε «η κόλαση του Ντιγιάρμπακιρ») έγινε γνωστό ότι οι κρατούμενοι υποβάλλονταν σε συστηματικά βασανιστήρια, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν ο ξυλοδαρμός, το ξεγύμνωμα, η στέρηση ύπνου, νερού και φαγητού, το κάψιμο με τσιγάρα, η εξαγωγή νυχιών και δοντιών, το βασανιστήριο της φάλαγγας, κτυπήματα στα γεννητικά όργανα, ασφυξία, ηλεκτροσόκ, ακόμα και βιασμοί. Τη συγκεκριμένη περίοδο, μάλιστα, πάνω από τριάντα άτομα πέθαναν στους συγκεκριμένους χώρους κράτησης, είτε εξαιτίας των βασανιστηρίων είτε λόγω απεργίας πείνας και άλλων διαβημάτων διαμαρτυρίας (όπως αυτοπυρπόληση) για την κακομεταχείριση που υφίσταντο. «Πέραν της βάναυσης καταστολής, στη φυλακή εφαρμόζονταν επίσης πρακτικές εκτουρκισμού [των κρατουμένων κατά την περίοδο αυτή]». (memorializeturkey.com). Είναι χαρακτηριστικό πως οι συνθήκες κράτησης στο Ντιγιάρμπακιρ θεωρήθηκαν ως ένας εκ των παραγόντων που ενίσχυσαν το κίνημα του PKK (The Guardian, 18 Ιουλίου 2021).
Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του πρώην δημάρχου του Ντιγιάρμπακιρ, Κούρδου συγγραφέα και πολιτικού Μεχντί Ζανά [Mehdi Zana]. Έχοντας περάσει περίπου 11 χρόνια στις εν λόγω φυλακές, ο τελευταίος διηγείται ότι κάθε φορά που εισερχόταν νέος κρατούμενος «συνοδευόταν από περίπου είκοσι φρουρούς. Δεχόταν έναν καλό ξυλοδαρμό ως καλωσόρισμα και ακολούθως συρόταν αναίσθητος στο “μπάνιο”, μια μπανιέρα γεμάτη κόπρανα, στην οποία τον εγκατέλειπαν για μερικές ώρες».
Μετά το πραξικόπημα του Κενάν Εβρέν [Kenan Evren] τη 12η Σεπτεμβρίου 1980 και τις συνεπακόλουθες διώξεις κατά των Αριστερών και των Κούρδων, ανάμεσα στους φυλακισθέντες ήταν και ο Φελάτ Τζεμίλογλου [Felat Cemiloğlu], επιχειρηματίας που κατηγορήθηκε για διασυνδέσεις με κουρδικές οργανώσεις. Φυλακίστηκε στο Ντιγιάρμπακιρ το 1982 για περίοδο οκτώ μηνών και θυμάται την κράτησή του ως μια τραυματική εμπειρία. Περιγράφει ότι οι φρουροί τούς έβριζαν συνεχώς και έκαναν τα πάντα προκειμένου να καταρρακώσουν ψυχολογικά τους κρατουμένους. Ο ίδιος, μάλιστα, εξαναγκάστηκε σε βρώση κοπράνων (όπως και άλλοι φυλακισμένοι) ως τιμωρητική ποινή για ανυπακοή (t24.com.tr, 8 Απριλίου 2012).
«Δεν υπάρχουν Κούρδοι, δεν υπάρχουν οικογένειες [Κούρδων] που δεν έχουν αναμνήσεις σχετικές με αυτό το κτήριο [φυλακών]», εξήγησε ο συγγραφέας και πολιτικός Αλτάν Ταν [Altan Tan]. Ο πατέρας του τελευταίου οδηγήθηκε στις φυλακές μετά το πραξικόπημα του 1980. Κρατήθηκε για μερικές βδομάδες και πέθανε εξαιτίας των βασανιστηρίων (The Guardian, 18 Ιουλίου 2021).
Τα βασανιστήρια των φυλακισμένων Κούρδων, πάντως, δεν αφορούν μόνο στο παρελθόν. Είναι μέρος της εθνικής δίωξης που ακόμα υφίστανται από το τουρκικό κράτος. Αναφέρουμε, για παράδειγμα, την περίπτωση του κρατουμένου Μεχμέτ Σιντίκ Μεσιέ [Mehmet Sıdık Meşe], ο οποίος τον Δεκέμβριο του 2020 κατάγγειλε ξυλοδαρμό και βασανιστήρια από τους δεσμοφύλακες. Σύμφωνα με τις αναφορές του αδελφού του, ο Μεχμέτ Σιντίκ Μεσιέ μεταφέρθηκε από την πτέρυγα όπου κρατείτο σε άλλο χώρο, όπου υποβλήθηκε σε ξυλοδαρμό. Αποτέλεσμα του βασανισμού, ήταν η απώλεια της ακοής του. Ο Δικηγορικός Σύλλογος του Ντιγιάρμπακιρ δε, κατήγγειλε πως, παρ’ ότι διατάχθηκε έρευνα για το περιστατικό, η Διεύθυνση των φυλακών δεν φρόντισε για τη μεταφορά του κρατουμένου στο νοσοκομείο προκειμένου να εξεταστεί: «Το γεγονός αυτό μας κάνει να πιστεύουμε ότι περιμένουν να εξαφανιστούν οι μώλωπες και τα άλλα τραύματα, ώστε να μην διακρίνονται σημάδια βασανισμού». (Stockholm Center for Freedom, 8 Δεκεμβρίου 2020).
Τον Μάιο του 2021 ήρθε στην επιφάνεια η κακοποίηση του Κούρδου Κουρμπανί Οζτζάν [Kurbani Özcan]. Ο τελευταίος ξυλοφορτώθηκε από τους φρουρούς του Ντιγιάρμπακιρ, με αποτέλεσμα να σπάσουν τα δάκτυλά του. Στη διάρκεια τηλεφωνικής επικοινωνίας με τη μητέρα του, προσπάθησε να της εξηγήσει όσα είχαν διαδραματιστεί στη διάρκεια του βασανισμού του. Ωστόσο η κλήση διακόπηκε, ενώ οι Αρχές των φυλακών δεν επέτρεψαν την επίσκεψη των δικηγόρων του, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι η διαδικασία των επισκέψεων αναστελλόταν στο πλαίσιο των εορτών (επρόκειτο για την περίοδο της μουσουλμανικής εορτής Ιντ αλ-φιτρ). Τον ισχυρισμό αυτό αντέκρουσαν οι δικηγόροι του, χωρίς να πετύχουν άρση της απαγόρευσης (Stockholm Center for Freedom, 20 Μαΐου 2021).
Στις αρχές Φεβρουαρίου 2022, ο πολιτικός κρατούμενος Αμπντουλαζίζ Τεκτάς [Abdülaziz Tektaş] κατάφερε να ενημερώσει συγγενικό του πρόσωπο για τις συνθήκες κράτησής του στο Ντιγιάρμπακιρ. Εξήγησε ότι, κατόπιν διαμαρτυρίας μερίδας φυλακισμένων για τη μεταφορά συγκρατούμενού τους σε άλλες εγκαταστάσεις (πρακτική που, σύμφωνα με τις καταγγελίες των Κούρδων αποσκοπεί στην απομόνωση, μακριά από τις οικογένειές τους), φρουροί επέδραμαν στον χώρο την 31η Ιανουαρίου 2022, υποβάλλοντας τους κρατούμενους σε βασανιστήρια, αφού πρώτα τους είχαν δέσει και τους είχαν μεταφέρει σε χώρο που δεν ελέγχεται από το κύκλωμα παρακολούθησης (kedistan.net, 6 Φεβρουαρίου 2022). Οι καταγγελίες του, μάλιστα, γνωστοποιήθηκαν στη βουλή από τη βουλευτή του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών [HDP], Γκιουλουστάν Κιλίτς Κοτσιγίτ [Gülüştan Kılıç Koçyiğit] (gazetedavul.com, 3 και 4 Φεβρουαρίου 2022).
Το κολαστήριο του Ντιγιάρμπακιρ, λοιπόν, όχι μόνο δεν αποτελεί παρελθόν, αλλά η συνέχιση των ίδιων πρακτικών στον 21ο αιώνα προκάλεσε την κινητοποίηση πολλών οργανώσεων προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στη βάση αυτή, το 2021 ο Σύνδεσμος Δικηγόρων για την Ελευθερία [Özgürlük için Hukukçular Derneği] και ο Σύνδεσμος Συνδρομής Οικογενειών Φυλακισμένων και Καταδικασθέντων [Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Dayanışma Derneği] ετοίμασαν έκθεση για τις φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ. Στα πορίσματα της έκθεσης γίνεται λόγος για ξυλοδαρμό των κρατουμένων σε περίπτωση που αρνηθούν να γυμνωθούν για να υποβληθούν σε έρευνα. Σημειώνονται, ακόμα, η προσβλητική και προκλητική γλώσσα που χρησιμοποιεί το προσωπικό των φυλακών απευθυνόμενο στους κρατουμένους, καθώς οι κακές υγειονομικές συνθήκες. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι οι εγκαταστάσεις είναι μολυσμένες με έντομα, χωρίς να λαμβάνονται μέτρα για τον καθαρισμό τους (Stockholm Center for Freedom, 26 Αυγούστου 2021).
Η συμβολική σημασία του χώρου για τους Κούρδους
Η τουρκική Κυβέρνηση εξέφρασε πρόθεση να μετατρέψει τις φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ σε πολιτιστικό κέντρο. Αντιθέτως οι Κούρδοι, για τους οποίους ο συγκεκριμένος χώρος απέκτησε μεγάλη συμβολική αξία και είναι πλέον κομμάτι της ιστορίας τους, ζητούν να μετατραπεί σε μνημείο. Υποστηρίζουν, μάλιστα, ότι το κίνητρο πίσω από την εξαγγελία της τουρκικής Κυβέρνησης είναι το «ξέπλυμα» των εγκλημάτων που διέπραξε και η αλλοίωση της ιστορικής μνήμης. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η σύσταση (2007) της «Επιτροπής Δικαιοσύνης για τη Διερεύνηση της Αλήθειας στις Φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ» [«Justice Commission to Research the Truth about the Diyarbakir Prison»]. Η Επιτροπή, αποτελούμενη κυρίως από ακαδημαϊκούς που ειδικεύονται στους τομείς της νομικής, της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας, διεξήγε πάνω από 460 συνεντεύξεις με πρώην κρατουμένους, συγκεντρώνοντας μαρτυρίες και εκπονώντας σχετικές εκθέσεις. Διοργάνωσε, επίσης, συνέδρια, ενώ τον Νοέμβριο του 2010 κίνησε νομικές διαδικασίες αναφορικά με το εν λόγω θέμα, ζητώντας να εξεταστεί υπό τη σκοπιά των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας (memorializeturkey.com).
Η πολεοδόμος Ντιλάν Καγιά Τασντελέν [Dilan Kaya Taşdelen] εξήγησε την ανάγκη για κατανόηση του παρελθόντος από τις νέες γενιές. Φέρνοντας ως παράδειγμα το Συνταγματικό Δικαστήριο της Νοτίου Αφρικής (που παλαιότερα λειτουργούσε ως φυλακή) υποστήριξε: «Όταν επισκέπτεσαι το συγκεκριμένο μουσείο, η πόρτα του οδηγεί στο δικαστήριο, όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνονται σεβαστά. Δημιουργείται έτσι ένα αίσθημα ελπίδας. Δεν βλέπω γιατί να μην κάνουμε το ίδιο και εδώ. Ωστόσο η διαδικασία πρέπει να είναι συλλογική και να εμπλακεί σ’ αυτήν η κουρδική κοινότητα» (The Guardian, 18 Ιουλίου 2021).
>>> Δείτε επίσης: Garibe Gezer: «Ενδιαφέρονται για τα δικαιώματά μας μόνο αφού πεθάνουμε». https://simerini.sigmalive.com/article/2021/12/22/garibe-gezer-endiapherontai-gia-ta-dikaiomata-mas-mono-aphou-pethanoume/
Του Μιχάλη Σταυρή από την Σημερινή