Στις 7/19 Απριλίου του 1824, Δευτέρα του Πάσχα, η Μεσολογγίτικη εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά» ανήγγειλε τον θάνατο του George Gordon Byron, του αγαπημένου «Λόρδου Βύρωνα» της Ελληνικής Eπανάστασης.
«Νιώθω πως θα πεθάνω. Δεν λυπάμαι γι’ αυτό. Ήρθα εδώ για να δώσω τέλος σε μια ζωή γεμάτη πόνο. Πρόσφερα στην Ελλάδα τα χρήματά μου, την υγεία μου και τον χρόνο μου. Τώρα προσφέρω και τη ζωή μου». Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του Μπάιρον που έζησε μόνο 36 χρόνια.
Για το πρόσωπό του έχουν γραφτεί πολλά. Παρουσιάζεται συχνά ως ένας απλός δανδής ή ως ένας δολερός τυχοδιώκτης με τον μανδύα του φιλέλληνα και με κακές προθέσεις. Τι να ήταν αυτό που έκανε έναν καλομαθημένο αστό να εγκαταλείψει την άνεση της αγγλικής αριστοκρατίας και να έρθει με ζεστό χρήμα στην επαναστατημένη Ελλάδα; Ήταν ένας κοινός Άγγλος τοκογλύφος ο Μπάιρον;
Η εμπλοκή του στην επανάσταση φαίνεται πως ήταν στοίχημα για τον ίδιον. Η περιοδεία στη Μεσόγειο και στα μικρασιατικά παράλια, στην καρδιά του ελληνορωμαϊκού κόσμου, τού πρόσφερε εμπειρίες σπουδαίες και συναισθήματα συγκλονιστικά. Η θλιβερή εικόνα των υποδούλων Eλλήνων, οι πρωτογονισμοί, οι θηριωδίες, οι βαρβαρικές συνήθειες, τα ρημαγμένα αρχαία μνημεία από τους αρχαιοκάπηλους και η λησμονιά της βαριάς κληρονομιάς λύπησαν αφάνταστα και μεταμόρφωσαν δραματικά αυτόν τον Άγγλο ποιητή με την κλασική παιδεία. Η ελληνική επανάσταση έγινε και δική του επανάσταση, όχι μόνο εναντίον της οθωμανικής δυνάστευσης αλλά και εναντίον της σηπτικής «καλής» κοινωνίας της εποχής του.
Επιστολές, συνομιλίες και ημερολόγια αποκαλύπτουν πώς συνέβη αυτή η στροφή και πώς η ελληνική επανάσταση έγινε ευκαιρία για έναν αμοραλιστή να δώσει νόημα στη ζωή του και να μεταμορφωθεί σε πολιτικό ηγέτη. Δείχνουν όμως και το πώς έβλεπε τους Έλληνες του 19ου αιώνα. Αναμφίβολα, η διασημότητά του, με το κύρος και τις γνωριμίες της, συνέβαλε στην αναγνώριση και στη διεθνοποίηση του ελληνικού αγώνα για εθνική ανεξαρτησία. Ως παρατηρητής και λάτρης όμως ενός ιερού τόπου έβλεπε ίσως πιο μακριά από τους εξεγερμένους. Είναι χαρακτηριστικά δύο αποσπάσματα από τις επιστολές του στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο:
«Η Ελλάδα είναι τώρα αντιμέτωπη με τρεις λύσεις: να κατακτήσει την ελευθερία της ή να γίνει κτήση των ηγεμόνων της Ευρώπης ή τουρκική επαρχία. Τώρα μπορεί να διαλέξει ανάμεσα στις τρεις. Αλλά ο εμφύλιος πόλεμος δεν μπορεί παρά να την οδηγήσει στις δυο τελευταίες. Αν η Ελλάδα ζηλεύει την τύχη της Βλαχίας και της Κριμαίας, μπορεί να την έχει αύριο. Αν της Ιταλίας, μεθαύριο. Αν όμως θέλει να γίνει για πάντα ελεύθερη, αληθινή και ανεξάρτητη, καλά θα κάνει ν’ αποφασίσει τώρα, αλλιώς δεν θα έχει ποτέ πια αυτή την ευκαιρία» (2.12.1823)
«Σε έναν πόλεμο στον οποίο οι Έλληνες δεν μάχονται για πολιτικές θεωρίες ούτε μόνο για την ανεξαρτησία τους, αλλά για την ίδια την ύπαρξή τους, θα μπορούσαν να αποτρέψουν τα μεγάλα δεινά που συνοδεύουν πάντα όλες τις επαναστάσεις. Η διαψευσμένη ελπίδα μου μετατρέπεται σε τρόμο, όταν σκέφτομαι τις συνέπειες που μπορεί να επιφέρει αυτή η διχόνοια...» (1.10.1823)
Αποκαλυπτικό είναι και το «Ημερολόγιο της Κεφαλονιάς»:
«Καθώς ήρθα εδώ για να υποστηρίξω όχι μία φατρία, αλλά ένα έθνος, και για να συνεργαστώ με τίμιους ανθρώπους και όχι με κερδοσκόπους ή καταχραστές (κατηγορίες που ανταλλάσσονται καθημερινά ανάμεσα στους Έλληνες), θα χρειαστεί πολλή περίσκεψη για ν’ αποφύγω τη μομφή ότι μεροληπτώ, και αντιλαμβάνομαι ότι αυτό θα είναι πολύ δύσκολο, γιατί έχω ήδη λάβει προσκλήσεις από περισσότερα από ένα αλληλοσπαρασσόμενα κόμματα, πάντα με τη δικαιολογία ότι αυτοί είναι οι γνήσιοι εκπρόσωποι του Έθνους».
Ενδιαφέρον έχουν όμως και οι παραινέσεις προς τους Έλληνες στην ημιτελή σάτιρά του «Δον Ζουάν»:
«Εις των Φράγκων υποσχέσεις μη στηρίζετε ελπίδας·
έμπορος ο βασιλεύς των αγοράζει και πωλεί·
εις των τέκνων σας τας λόγχας και ασπίδας και κοπίδας,
εις αυτά, αυτά και μόνον η ελπίς ας στηριχθεί.
Από τους αγρίους Τούρκους και τους πονηρούς Λατίνους,
όσον δυνατοί κι αν είσθε, δεινούς τρέχετε κινδύνους»
(μετάφραση Κων/νου Δόσιου)
🔸Οι επιστολές και τα ημερολόγια του ποιητή αξιοποιούνται στο βιβλίο του Άγγλου ακαδημαϊκού Roderick Beaton «Ο πόλεμος του Μπάιρον: Ρομαντική εξέγερση, Ελληνική Επανάσταση» (Cambridge University Press, 2013) https://www.politeianet.gr/books/9789601658148-beaton-roderick-patakis-o-polemos-tou-mpairon-253263
🔸Στην εικόνα είναι το πασίγνωστο πορτρέτο του ποιητή με την αρβανίτικη φορεσιά. Πρόκειται για αντίγραφο πίνακα του 1813 φιλοτεχνημένο από τον Thomas Phillips (National Portrait Gallery, London).