Ο συγγραφέας παρουσίασε στη Θεσσαλονίκη το βιβλίο του με τίτλο «Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας 1919-1925. Μια μελέτη μνήμης»
Στην προσωπική του ιστορία και το οικογενειακό του μυστικό, που δεν είναι άλλο από την ποντιακή του καταγωγή, αναφέρθηκε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου με τίτλο «Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας 1919-1925. Μια μελέτη μνήμης» (εκδόσεις Κυριακίδη του στη Θεσσαλονίκη ο Mert Kaya).
Ο τούρκος υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Επιστημών Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Hacettepe που εργάζεται ως κοινωνιολόγος στο παράρτημα της UNESCO στη Σμύρνη, αφηγήθηκε μεταξύ άλλων την ιστορία της αποκάλυψης του οικογενειακού μυστικού ξεκινώντας από την ιστορία του παππού του.
Όπως είπε ο Καγιά «οι Έλληνες εκδιώχθηκαν από τον τουρκικό στρατό και έφυγαν πεζή προς τα ανατολικά. Σε έξι μήνες έφτασαν κάπου στην Τυφλίδα. Ο προπάππος μου, Ισαάκ ήταν 12 χρονών και έκανε τον υπερέτη σε μια αρμενική οικογένεια για να βοηθήσει την οικογένειά του, ενώ η μητέρα του δούλευε σε μια οικογένεια Κούρδων. Όταν η οικογένεια του Ισαάκ ετοιμάστηκε να φύγει στην Ελλάδα αυτός δεν πρόλαβε το πλοίο και έτσι έμενε με την κουρδική οικογένεια. Έγινε μουσουλμάνος, αλλά το όνομά του δεν άλλαξε. Αργότερα, παντρεύτηκε, απέκτησε έξι παιδιά και τη δεκαετία του ’60 άρχισε να ψάχνει τις ρίζες του, να λέει παντού ότι δεν είμαι Κούρδος αλλά Πόντιος».
Με αυτή την αφετηρία και μετά από έρευνες ο Καγιά συνειδητοποίησε ότι είναι δισέγγονος του Έλληνα Πόντιου Ισαάκ που δεν κατάφερε να φύγει στην Ελλάδα και μένοντας πίσω ασπάστηκε το Ισλάμ.
Ο ίδιος πρώτη φορά κρυφά κατάλαβε ότι υπάρχει κάποιο «μυστικό» στην οικογένειά του όταν ήταν 10 ετών: “Μέναμε στη Σμύρνη και μια θεία μου, που είχε γυρίσει από το πρώτο της ταξίδι στην Ελλάδα μας αφηγήθηκε για την ωραία της εμπειρία, αλλά ξαφνικά εμάς τα παιδιά μας έδιωξαν σε άλλο δωμάτιο να παίξουμε και οι μεγάλοι έβαλαν στο βίντεο μια κασέτα που έδειχνε έναν ηλικιωμένο άντρα να τους χαιρετά με δάκρυα, λέγοντας: «Μου λείπετε πολύ», λέει και συνεχίζει: «Αν ζεις και μεγαλώνεις στη Σμύρνη, ο εχθρός σου είναι οι Έλληνες για την εθνοκεντρική τους ιδεολογία. Μας δίδασκαν ότι οι Έλληνες εισέβαλαν στα εδάφη μας και είχαμε πόλεμο μαζί τους. Ότι έκαψαν τη Σμύρνη…».
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του ο Μερτ Καγιά, αναφέρεται στην προσπάθεια που έκαναν όσοι απέμειναν στην Τουρκία, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, να κρατήσουν καλά το φυλαγμένο μυστικό τους – την καταγωγή τους. Αλλά όπως είπε, μετά από πολλές δεκαετίες τα εγγόνια τους που μορφωθήκαν, πήγαν στα πανεπιστήμια, για να επιστρέψουν στο παρελθόν και να ανακαλύψουν την καταγωγή τους.
“Όταν έμαθα για το κρυμμένο οικογενειακό μυστικό είχα ασχοληθεί ήδη με τη μελέτη των εθνικών μειονοτήτων σε Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Τουρκία. Άλλωστε, δεν είναι συνηθισμένο να γεννιέσαι και να μεγαλώνεις ως Τούρκος και στη συνέχεια να μαθαίνεις ότι είσαι Έλληνας”, τονίζει.
Η μεταφράστρια του βιβλίου του Μερτ Καγιά, Μίχα Ευνίκη, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, είπε ότι γι΄ αυτήν δεν ήταν μόνο μία μετάφραση, αλλά και χρέος, μια αποκάλυψη της άγνωστης ιστορίας του Ελληνισμού. «Όπως οι περισσότεροι Έλληνες έχω κι΄ εγώ καταβολές από πρόσφυγες της Μικράς Αίας και της Ανατολικής Θράκης. Για μένα η μετάφραση του βιβλίου δεν ήταν απλά μία εργασία την περίοδο της καραντίνας, άλλα μία ανάγνωση ιστορίας του Ελληνισμού. Μεγάλη συγκίνηση προκαλεί όλο το θέμα. Οι ιστορίες ανθρώπων που χάθηκαν, που έμειναν πίσω και μεγάλωσαν σε ένα άλλο περιβάλλον ενώ άλλαξαν θρησκεία και δεν ξέχασαν τις ρίζες τους και προσπάθησαν να βρεθούν ξανά οικογενειακώς κρύβουν λυτρωτικό πόνο», υπογραμμίζει.
Με δεδομένο ότι πολλοί άνθρωποι θέλουν πλέον να πουν για τη δική τους ελληνική καταγωγή ο κύκλος των ερευνών μεγαλώνει για τον Μερτ Καγιά. “Είμαστε ακόμα εδώ”, λέει ο ίδιος, και καταλήγει: “Δεν είμαστε απλά εξισλαμισμένοι αλλά είμαστε Πόντιοι Έλληνες“.