Ανδρέας Μπαλτάς
Εκδόσεις Μπαλτά, 2021
Συμπληρώνονται τον Σεπτέμβριο εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και η επέτειος αυτή αποτελεί ευκαιρία αναστοχασμού και αποτίμησης της παρουσίας των ελληνορθόδοξων κοινοτήτων της Μ. Ασίας, καθώς και της μετέπειτα συμβολής των Μικρασιατών προσφύγων στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτισμική συγκρότηση της σύγχρονης Ελλάδας.
Ο σωματειακός αθλητισμός των προσφύγων υπήρξε βασική πτυχή της συλλογικής τους δράσης στην περίοδο του Μεσοπολέμου, η δε αθλητική δραστηριότητα των νέων κατοίκων της χώρας εκφράστηκε μέσα από την ίδρυση εκατοντάδων αθλητικών σωματείων, σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι άνθρωποι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους στη Μ. Ασία και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, παρά τις διαφορές τους ως προς την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική τους κατάσταση, έγιναν σταδιακά φορείς μιας ειδικής ταυτότητας, αυτής του πρόσφυγα. Αναπόδραστη ανάγκη για τα μέλη του προσφυγικού κόσμου υπήρξε η συγκρότηση σωματείων και η συλλογική τους εκπροσώπηση στις κατά τόπους αρχές.
Με αυτό το πεδίο δράσης του προσφυγικού κόσμου καταπιάνεται το νέο βιβλίο του Ανδρέα Μπαλτά, Προσφυγικά αθλητικά σωματεία στον Μεσοπόλεμο 1922-1940, το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μπαλτά. Πρόκειται για τη διδακτορική διατριβή του συγγραφέα, η οποία εκπονήθηκε στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και κινείται στον χώρο της κοινωνικής ιστορίας του αθλητισμού. Στο βιβλίο του, ο Α. Μπαλτάς παρουσιάζει τον αθλητισμό των προσφύγων ως κομμάτι της ευρύτερης προσφυγικής ταυτότητας, μέσα από τις συνδέσεις του με τα στερεότυπα που συνόδευαν αυτή την πληθυσμιακή ομάδα, τις πολιτικές διασυνδέσεις των μελών των διοικήσεων των προσφυγικών αθλητικών σωματείων και κυρίως μέσα από τη σύνδεση του προσφυγικού αθλητισμού με τη μνήμη της Μ. Ασίας. Ο αθλητισμός των προσφύγων εξετάζεται σε σχέση με την ευρύτερη συλλογική δράση τους, η δε ταυτότητα των σωματείων τους συναρτάται με την κοινωνική σύνθεση, την πολιτική συμπεριφορά και την ιδεολογία των μελών του προσφυγικού κόσμου. Περιγράφεται και αναλύεται η ίδρυση των εκατοντάδων προσφυγικών αθλητικών σωματείων σε όλη την Ελλάδα, καθώς και τα αθλήματα των προσφύγων. Σε παράρτημα του βιβλίου, μάλιστα, υπάρχει κατάλογος με 521 προσφυγικά αθλητικά σωματεία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη φροντίδα των ιθυνόντων των αθλητικών σωματείων της Σμύρνης, αμέσως μετά την άφιξή τους στην Αθήνα, ήταν να συγκεντρώσουν τα διασωθέντα μέλη τους και να τους εξασφαλίσουν προσωρινή στέγη. Παράλληλα, συνέλεγαν πληροφορίες για τα μέλη που αγνοούνταν. Οι πρώτοι κατάλογοι διασωθέντων και αιχμαλωτισθέντων αθλητών δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Η Νίκη. Μέσω του Τύπου γνωστοποιούνταν αφίξεις μεταναστών, με αναγγελίες όπως η παρακάτω: «Μεταξύ των τελευταίων αφιχθέντων εκ της αιχμαλωσίας συγκαταλέγονται και οι δύο πρωταθληταί του Σμυρναϊκού Γυμναστικού Συλλόγου «Απόλλων» στρατιώται Π. Πάρσαλης και Θ. Πλυτάς. Εκ τούτων, ο μεν πρώτος κατέχει το πανελλήνιον ρεκόρ εις το άλμα εις ύψος, πηδήσας εις το Αφιόν Καραχισάρ ένα μέτρον και 77,5, ο έτερος κ. Πλυτάς κατέχει ομοίως το πανελλήνιον ρεκόρ εις την λεμβοδρομίαν δικώπων μετά κινητών καθισμάτων μετά του επίσης Απολλωνιστού κ. Σγουρά, αποστάσεως ενός μιλίου. Ο κ. Πλυτάς είναι πρωταθλητής πυγμάχος».
Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου παρουσιάζεται η δραστηριότητα των αθλητικών σωματείων των Ελλήνων της Μ. Ασίας και της Κωνσταντινούπολης, η θέσπιση αθλητικών αγώνων, η ένταξη του μαθήματος της γυμναστικής στα τοπικά εκπαιδευτήρια κ.λπ. Μαθαίνουμε επίσης για τη σχέση αυτών των σωματείων με την πολιτισμική μνήμη της αρχαίας Ελλάδας και την ελληνική εθνική ιδεολογία.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, γίνεται μια αποτίμηση του ελληνικού αθλητισμού στον Μεσοπόλεμο, της ίδρυσης των νέων ομοσπονδιών, των νέων τάσεων κ.λπ. Πρόκειται για ένα απαραίτητο κεφάλαιο, η ανάγνωση του οποίου μας προετοιμάζει ώστε να κατανοήσουμε επαρκέστερα την ένταξη των προσφύγων σε αυτό το πλαίσιο, το οποίο ορίζουν πλέον έννοιες όπως η «Ελληνικότητα» και θεσμοί όπως οι Βαλκανικοί Αγώνες.
Στα επόμενα τρία κεφάλαια, αναλύεται η σωματειακή δράση των προσφύγων. Στο τέταρτο κεφάλαιο διαβάζουμε για τη συγκρότηση των πεντακοσίων και πλέον αθλητικών σωματείων τους, τη δράση των Σμυρνιών και των Κωνσταντινουπολιτών και τα αθλήματα με τα οποία ασχολούνταν οι πρόσφυγες. Ιδιαίτερη θέση στο κεφάλαιο αυτό έχει ο γυναικείος αθλητισμός και η πρωτοπορία του Πανιωνίου Γ.Σ. στην εισαγωγή του στην Ελλάδα, μέσα από τη δράση του προέδρου του Δημητρού Δάλλα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η ενότητα για τη δημιουργία των προσφυγικών γηπέδων και η αθλητική αντιπαλότητα προσφύγων και γηγενών.
Στο τέταρτο κεφάλαιο, αναλύεται η κοινωνική συγκρότηση αυτών των σωματείων και η ένταξή