Θεοφάνης
Μαλκίδης
Το αιώνιο σύμβολο της Ορθοδοξίας
και του Ελληνισμού
Οι
εκδηλώσεις προς τιμήν της Παναγίας και ειδικότερα της Παναγίας στο όρος Μελά του Πόντου αποτελούσαν πάντοτε σημαντικό
κομμάτι της κοινωνικής ζωής του Ελληνισμού για χιλιάδες χρόνια. Η Παναγία των Ποντίων,
αυτή που είναι έγινε γνωστή ως Παναγία Σουμελά, ήταν στην πατρίδα η αρχή και το
τέλος της ζωής, η πίστη, η αγάπη και η στήριξη.
Σύμφωνα με
την παράδοση, το 386 οι Αθηναίοι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος οδηγήθηκαν βουνοκορφές του Πόντου μετά από αποκάλυψη της
Παναγίας, με σκοπό να ιδρύσουν μονή, ακολουθώντας τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά εικονογραφήθηκε
από τον Ευαγγελιστή Λουκά.
Μετά το
θάνατο του Απόστολου και Ευαγγελιστή, ο μαθητής του Ανανίας φέρνει την εικόνα
στην Αθήνα και την τοποθετεί στον περικαλλή ναό της Θεοτόκου, όπου η εικόνα ονομάζεται Παναγία η Αθηνιώτισσα.
Οι μοναχοί
Βαρνάβας και Σωφρόνιος έκτισαν με τη συμπαράσταση της γειτονικής μονής Βαζελώνα
κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα στη σπηλιά, στην οποία είχε μεταφερθεί
θαυματουργικά η εικόνα.
Κοντά στο
σπήλαιο κτίστηκε το 1860 ένας πανοραμικός τετραώροφος ξενώνας 72 δωματίων και
άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη.
Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν ναοί
αφιερωμένοι στον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη , αλλά και στην Αγία Βαρβάρα, στο οποίον οι μοναχοί το 1922
έκρυψαν την εικόνα της Παναγίας, τον σταυρό του αυτοκράτορα Μανουήλ Γ΄ του
Κομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου.
Το αγίασμα
του μοναστηριού και οι θεραπευτικές του ιδιότητες έκαναν πασίγνωστη τη μονή όχι
μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους μουσουλμάνους που ακόμη συνεχίζουν να το
επισκέπτονται και να ζητούν τη χάρη της Παναγίας. Η θέση που είχαν δώσει οι
Κομνηνοί και η αυτοκρατορία τους στην Παναγία Σουμελά, φανερώνει τη σημασία
της, ενώ ακόμη και οι σουλτάνοι είχαν προσωπικές εμπειρίες των θαυμάτων που
επιτελούσε η Παναγία Σουμελά, αφού αναφέρεται η περίπτωση του σουλτάνου Σελήμ
A΄ που θεραπεύτηκε από σοβαρή ασθένεια με τη βοήθεια του αγιάσματος της μονής.
Παράλληλα το μοναστήρι αποτελούσε και χώρο διαφύλαξης της παράδοσης και της
ελληνικότητας. Πολύτιμα έγγραφα και πολλά αρχαία χειρόγραφα φυλάγονταν στη
βιβλιοθήκη του μοναστηριού, μέχρι το 1922, ενώ μέσα στη βιβλιοθήκη της μονής
βρήκε το 1868 ο ερευνητής Σάββας Iωαννίδης το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του
Διγενή Aκρίτα.
Η
καταστροφή, το μαζικό έγκλημα, η γενοκτονία, στέρησε τη συνέχεια αυτής της
μεγάλης θρησκευτικής παράδοσης για πολλά χρόνια. Tο 1922 οι κεμαλικοί κατέστρεψαν
ολοσχερώς το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά και αφού πρώτα λήστεψαν όλα τα
πολύτιμα αντικείμενα, μετά έβαλαν φωτιά, για να σβήσουν τα ίχνη της Γενοκτονίας.
Ένα έγκλημα, το οποίο έμεινε μαζί με την
εικόνα της Παναγίας για πολλά χρόνια στο σκοτάδι. Η Παναγία Σουμελά, μαζί με το
ευαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου και τον σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας
Mανουήλ Kομνηνού, θα περιμένουν τριάντα περίπου χρόνια στον Πόντο, μέχρι να
έλθουν στον ελλαδικό χώρο. Δυστυχώς όλα τα άλλα μνημεία του Πόντου έχουν
καταστραφεί και ο Πόντος από χώρος όμορφος και γεμάτος παλάτια, σχολεία και
εκκλησίες, έχει γίνει τόπος ερειπίων.
Η ζωή των
Ποντίων προσφύγων στην Ελλάδα όπως όλοι γνωρίζουμε την πρώτη περίοδο ήταν
δύσκολη. Ωστόσο ο δυναμισμός τους κατόρθωσε να τους βοηθήσει και να
αποκατασταθούν στον ελλαδικό χώρο ή όπου αλλού έγιναν ξανά πρόσφυγες στη
συνέχεια (Ευρώπη, ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, ΕΣΣΔ). Η Παναγία τους όμως είχε μόνο
στον Πόντο, και μόνο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έγινε αυτό
κατορθωτό. Όπως έγραψε και ο Λεωνίδας Iασωνίδης: «Eν Eλλάδι υπήρχαν οι Πόντιοι,
αλλά δεν υπήρχεν ο Πόντος. Το 1951 στη Βέροια Mε την εικόνα της Παναγίας
Σουμελά ήλθε και ο Πόντος». Το 1951 ο Φίλων Kτενίδης έκανε πράξη την επιθυμία
όλων των Ποντίων, με τη θεμελίωση της μονής της Παναγίας Σουμελά στην Καστανιά
της Βέροιας, όπου και βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα την οποία, εικονογράφησε ο
Eυαγγελιστής Λουκάς. Έχει μεγάλη σημασία ότι οι Πόντιοι σε όλον τον κόσμο
τιμούν την Παναγία τους και δημιουργούν δεσμούς με αυτήν, όπου και εάν
βρίσκονται. Έτσι αντίστοιχες εκκλησίες και ιερά ιδρύματα της Παναγίας Σουμελά
έχουν δημιουργηθεί από Πόντιους των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, τιμώντας και αυτοί
την Παναγία Σουμελά, την Παναγία των Ελλήνων του Πόντου.
Η λειτουργία
στην Παναγία Σουμελά τον 15αυγουστο αποτελεί μία ιστορική στιγμή για όλους,
Έλληνες και μη. Είναι ένα γεγονός που λίγοι πριν μερικά χρόνια μπορούσαν να το
σκεφθούν και να το υλοποιήσουν και πολλοί, οι περισσότεροι, δεν το πίστευαν.
Όμως η Παναγία έκανε το θαύμα της, και μάλιστα το είδαν όλοι για να μπορέσουν
να πιστέψουν. ‘Όμως, «μακάριοι οι μη ειδόντες και μη πιστεύσαντες». Όταν
μηχανισμοί και άνθρωποι με κάθε μέσο, αρχικά στην Τουρκία προσπάθησαν να
εξαφανίσουν την ελληνική πολιτισμική, θρησκευτική παρουσία, την ανθρώπινη
παρουσία γενικά, νόμιζαν ότι μπορούσαν να εξαφανίσουν τα πάντα. Νόμιζαν ότι με
τη βιολογική καταστροφή θα έδιωχναν μία ιστορικής σημασίας δραστηριότητα των
δικών μας ανθρώπων. Αυτό δεν έγινε γιατί εκτός των ερειπίων, γιατί έτσι
κατάντησαν τα μνημεία μας, υπήρχαν και άνθρωποι, η σάρκα από τη σάρκα μας.
Αυτοί που
έμειναν εκεί, στον Πόντο, και μιλούν τη γλώσσα μας. Παράλληλα στην Ελλάδα, στα
πλαίσια μίας σχιζοφρένειας, η ελληνική παρουσία στην Ανατολή, στον Πόντο και
στη Μικρά Ασία, δέχτηκε μία πολεμική που όμοια της εμφανίζεται μόνο σε
απολυταρχικά καθεστώτα. Ωστόσο η δυναμική είναι τόση μεγάλη που δεν μπορεί να
κρυφτεί, να εξαφανιστεί. Για αυτό και το ρεύμα παρέσυρε τα σκουπίδια και τα
εμπόδια. Πριν λίγα χρόνια κανείς δεν μπορούσε να περιμένει μία τέτοια εξέλιξη.
Όπως και κανείς δεν περίμενε, μετά από ένα πόλεμο εναντίον της μνήμης, χιλιάδες
άνθρωποι να ταξιδεύουν για να βρεθούν σε ένα σημαντικότατο σταθμό της ελληνικής
και παγκόσμιας ιστορίας. Όχι για να συγκινήσουν και να συγκινηθούν, αλλά για να
νιώσουν αυτό που ένιωσαν οι πρόγονοί τους, ως ζωντανή μαρτυρία, ως συνέχεια,
φως, δημιουργία και μέλλον. Η λειτουργία στην Παναγία Σουμελά,, μετά από τη
βίαιη μαζική δολοφονία και εκδίωξη εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων αποτελεί ένα
ορόσημο στην ιστορική μας πορεία. Το άμεσο πλέον μέλλον έχει ενδιαφέρον και
κυρίως συνέχεια…..