Νικόλαος Τοπαλίδης: Από τον Πόντο μελισσοκόμος στην Αλεξανδρούπολη, ο οραματιστής της "Μελισσοκομικής Ελλάδος"

 

Από τη Σάντα του Πόντου, πρόσφυγας στο Αετοχώρι Αλεξανδρούπολης, ο Νικόλαος Τοπαλίδης ήταν ο εκδότης του περιοδικού "ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗ ΕΛΛΑΣ" που για 36 περίπου χρόνια στάθηκε πολύτιμος αρωγός δίπλα στους μελισσοκόμους.

“Το φρέσκο μέλι των γκρεμών
Της πέτρας τη σιωπή
Εκοίμισα τις μέλισσες
Με τη δική σου ευχή…”
(Στίχοι: Θοδωρής Γκόνης, Μουσική - τραγούδι: Νίκος Ξυδάκης)

Με αφορμή την Γιορτή Μελισσοκόμων που πραγματοποιήθηκε στην Αλεξανδρούπολη, σκέφτηκα να κάνω αυτό το μικρό αφιέρωμα - ταξίδι στον κόσμο τους, ξεφυλλίζοντας παλιά τεύχη του συνδρομητικού περιοδικού "ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗ ΕΛΛΑΣ" του εκδότη Νικόλαου Τοπαλίδη, από τη Σάντα του Πόντου (πρόσφυγας στο Αετοχώρι Αλεξανδρούπολης).

Για τον Νικόλαο Τοπαλίδη είχα διαβάσει για πρώτη φορά στο βιβλίο του Μιχάλη Χαραλαμπίδη "Η Μικρά Ασία ενώνει, το Τουρκία εκβαρβαρίζει" όπου τον χαρακτηρίζει πατέρα της Ελληνικής μελισσοκομίας.

Αργότερα, τη δεκαετία του 1970 ο Τοπαλίδης θα μετακομίσει στη Θεσσαλονίκη απ΄ όπου και θα συνεχίσει να εκδίδει το περιοδικό.

Θα ξεκινήσω με το ίδιο το περιοδικό, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1950. Θα σταχυολογήσω κυρίως κείμενα που έχουν σχέση με την πόλη μας την Αλεξανδρούπολη, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1960 (καθώς το παλαιότερο τεύχος που έχω βρει - μέχρι τώρα - είναι του 1959).

Το 1960, ο εκδότης Νικόλαος Τοπαλίδης φαίνεται ότι ακόμη κατοικεί στην πόλη μας. Στο τεύχος της παραπάνω φωτογραφίας υπάρχουν αναφορές και ευχές για τα δεκάχρονα της κυκλοφορίας του περιοδικού, όπως το παρακάτω ποίημα:

“Κι από το μέλι το γλυκό ποτίζεσαι
κι απ΄ το κερί αναμμένη είσαι λαμπάδα.
Κι όλο φωτίζεις κι οδηγείς στο δρόμο σου
"Μελισσοκομική Ελλάδα".
Τα δέκα σου τα χρόνια χαιρετίζουμε
κι από καρδιάς ευχόμαστε να ζήσεις.
Πάντα μπροστά, πάντα ψηλά κι αλύγιστη,
να τα εκατοστήσεις.”
(στίχοι από το ποίημα της ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ ΖΥΤΣΑΙΑ)

Στο ίδιο τεύχος μαθαίνουμε επίσης ότι στις 5/12/1959 είχε γίνει πρόταση από την Αλεξανδρούπολη προς τις δυο κοινοπραξίες Νοτίου και Βορείου Ελλάδος, με σκοπό την καθιέρωση "Ημέρας της Μελισσοκομίας". Μάλιστα στην επιστολή εκείνη προτείνεται η 13η Δεκεμβρίου, καθώς την ίδια ημέρα υπάρχει η Παγκόσμια Ημέρα Μελισσοκομίας "APIMONDIA" (πρόταση Νικ. Τοπαλίδη).

Στο ίδιο πάντα τεύχος θα βρούμε ότι από την Αλεξανδρούπολη είχε υποβληθεί για πρώτη φορά πρόταση προς την Κοινοπραξία των Αθηνών στις 5/2/1959 και υπόμνημα στο Υπουργείο Γεωργίας για τη δημιουργία ειδικού εργοστασίου παραγωγής κυψελών. Και ενώ φαίνεται πως τα πράγματα πήγαιναν καλά και θετικές αποφάσεις είχαν ληφθεί και μελέτες προχωρούσαν, η κοινοπραξία των Αθηνών «ανέκρουσε πρύμναν», κοινώς άλλαξε στάση, οπότε και η πρόταση εκείνη δεν υλοποιήθηκε (πρόταση Νικ. Τοπαλίδη).

Ο Νικόλαος Τοπαλίδης ήταν αυτός που είχε επίσης ζητήσει να δημιουργηθεί Μελισσοκομικός Σταθμός στην Αλεξανδρούπολη.

Ο Ιανουάριος του 1960 φαίνεται πως δεν είχε καλές ειδήσεις για τη "Μελισσοκομική Ελλάδος" και τους ανθρώπους της, καθώς μαθαίνουμε ότι ο εκδότης και διευθυντής του περιοδικού Νικ. Τοπαλίδης στις 5 Δεκεμβρίου 1959 κινδύνεψε να χάσει τη ζωή του. Συγκεκριμένα έξω από το χωριό Έβρενος Σαπών Ροδόπης το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε «ετούμπαρε δυο φορές και ο διευθυντής ανατινάχθηκε και κτύπησε τόσο άσχημα, ώστε σχεδόν εν αφασία μεταφέρθηκε σε κλινική Αλεξανδρουπόλεως, όπου επί ολόκληρη εβδομάδα επάλευε μεταξύ ζωής και θανάτου και τελευταία, χάρις στην Θεία Πρόνοια, τις προσευχές των προσφιλών του οικείων που προσέτρεξαν απ΄ όλα τα μέρη γύρω από την κλίνη του πόνου του και ακόμη και τις ευχές των πολυπληθών φίλων της "Μελισσοκομικής Ελλάδος" κατόρθωσε να σωθεί ως εκ θαύματος…».

Τη δεκαετία του 1970 ο Νικ. Τοπαλίδης με το περιοδικό του ζει πλέον στη Θεσσαλονίκη.

Νικόλαος Τοπαλίδης (Σάντα Πόντου 1890 - Θεσσαλονίκη 1987)

Στο τεύχος του Φεβρουαρίου 1977 κάνει ειδική μνεία στην απόφαση της Κυβέρνησης να υλοποιήσει πρόγραμμα δενδροφύτευσης εκατομμυρίων δέντρων για την εξυγίανση του περιβάλλοντος του λεκανοπεδίου της Αττικής. Ίδια κίνηση παρατηρείται σε όλη την επικράτεια. Οπότε ο Ν. Τοπαλίδης δια μέσω του περιοδικού του κάνει πρόταση, πολλά από εκείνα τα δέντρα να είναι μελισσοτροφικά για την ανάπτυξη της μελισσοτροφίας, όπως έχουν κάνει και οι γειτονικές χώρες, με αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση της παραγωγής μελιού.

Από το Υπουργείο Γεωργίας μαθαίνουμε ότι με την εγκύκλιο 142785/12-3-1984 είχε δοθεί τελικά η εντολή κατά την γενόμενη αναδάσωση να φυτευθούν και τα πολυπόθητα μελισσοτροφικά δέντρα. Και όπως θα γράψει ο τότε γεωπόνος Γεώργιος Μαυρογένης, οι προσπάθειες του Τοπαλίδη και οι πιέσεις του μέσω του περιοδικού του, έστω και καθυστερημένα θα φέρουν το αποτέλεσμα που περίμεναν 40.000 και πλέον μελισσοκόμοι.

Τον Απρίλιο του 1977 ο εκδότης Νικόλαος Τοπαλίδης (ζει πλέον στη Θεσσαλονίκη) κάνει αναφορά στην Αλεξανδρούπολη, γράφοντας ότι όταν παλαιότερα διέμενε στην πόλη (μήνα Απρίλιο χωρίς να προσδιορίζει έτος), στον κήπο του σπιτιού του είχε εγκαταστήσει ένα κυψελίδιο. Και εξηγεί ότι με τη λέξη κυψελίδιο εννοεί μελισσάκι με 2 πλαίσια (για τους γνώστες μελισσοκόμους).

Ήθελε να το συντηρήσει με ζάχαρη - κατά παράκληση της γυναίκας του για να στολίζει τον μπαχτσέ της, τον οποίο είχε γεμίσει με καλλωπιστικά άνθη.

Συνεχίζοντας δε γράφει: «Η Αλεξανδρούπολη, όπως γνωρίζετε, είναι πόλις παραθαλάσσια κι επομένως η μισή βοσκή των μελισσών κόβεται από τη θάλασσα και η άλλη μισή, στη βόρεια πλευρά της καλλιεργείται με σιτηρά κι επομένως είναι ολότελα ακατάλληλη για μελισσοκομική παραγωγή. Και όμως τη χρονιά εκείνη έγινε κάτι το πρωτοφανές, που θεωρείται σαν θαύμα…».

Και όπως εξηγεί, τα λιγοστά σχετικά άνθη της Αλεξανδρούπολης είχαν τέτοια παραγωγή νέκταρος εκείνη τη χρονιά, με αποτέλεσμα να γεμίσει η κυψέλη Λάγκστροθ που χρησιμοποίησε, ενώ χρειάσθηκε να προσθέσει και άλλο πάτωμα. Αντίθετα το μελισσοκομείο του που είχε μεταφέρει με πολλές δυσκολίες, λόγω ελλείψεως καλής συγκοινωνίας, σε ένα απομακρυσμένο χωριό του Έβρου με πλούσια βλάστηση, είχε ασήμαντη απόδοση.

Το πρόβλημα της βαρρόας στον Έβρο

Το ακάρι βαρρόα, η μάστιγα των μελισσών

Το 1978 έχουμε ένα πολύ δυσάρεστο γεγονός στον Έβρο. Η πολύ σοβαρή ασθένεια της βαρροάζης χτύπησε την περιοχή μας, με πρώτη την κοινότητα των Δικαίων Ορεστιάδας (στη μεθόριο Ελλάδας - Βουλγαρίας - Τουρκίας). Από εκεί εξαπλώθηκε σε όλη τη Θράκη και τη Μακεδονία ενώ αναφέρθηκαν κρούσματα και στη Θεσσαλία. Ο Έβρος χάνει το 60 με 90% του μελισσοκομικού του κεφαλαίου. Ζητείται η οικονομική ενίσχυση από το Υπουργείο Γεωργίας.

Το 1986 θα βρει τον Νικ. Τοπαλίδη σε μεγάλη πια ηλικία. Κρατά τη διεύθυνση του περιοδικού όμως έχει παραχωρήσει τα οικονομικά στη Δήμητρα Τοπάλη (την κόρη του). Γράφει στο editorial του περιοδικού «Μετά από 36 χρόνια δε θα εγκαταλείψουμε τον αγώνα, ακόμη και με τρεμάμενο χέρι θα συνεχίσουμε γιατί γλυκύτερος θάνατος είναι ν΄ αφήσουμε την τελευταία πνοή με το μολύβι στο χέρι…».

Με μεγάλη δε χαρά θα ανακοινώσει στους αναγνώστες μελισσοκόμους την ίδρυση –επιτέλους– Μελισσοκομικού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η συμβολή της "Μελισσοκομικής Ελλάδος", η πένα, η οξυδέρκεια και η επιμονή και υπομονή του εκδότη της θα συμβάλλουν στην ίδρυσή του. Μάλιστα ο Τοπαλίδης διενήργησε και έρανο για την ενίσχυση του προσωπικού του μελισσοκομικού ινστιτούτου.

Η Ελλάδα που πλέον είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να φέρει τα προβλήματα των μελισσοκόμων αλλά και θέματα για την ενίσχυση τους στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο.

Η ικανοποίηση του Νικ. Τοπαλίδη εκφράζεται μέσω της "Μελισσοκομικής Ελλάδος". Μέσα από τις σελίδες του ευχαριστεί - εκ μέρους όλων των μελισσοκόμων - τον Ευρωβουλευτή Κ. Φιλίνη (Ελληνική Αριστερά) που θα φέρει το θέμα που τους αφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και θα γράψει: «Η "Μελισσοκομική Ελλάς" έχει για κομματικό φρόνημα και ιδεολογία μόνο το Μελισσοκομικό Κλάδο και επομένως θα επαινέσει και εγκωμιάσει κάθε βουλευτή που υποστηρίζει τη μελισσοκομία μας, σε οποιοδήποτε κόμμα και αν ανήκει».

Επίσης η Ελλάδα μπορεί πλέον να συμμετέχει στις μεγάλες εκθέσεις και λοιπές δράσεις της "Apimondia", όπως το ονειρεύτηκε ο Νικόλαος Τοπαλίδης.

Το 1987 ο Τοπαλίδης σε ηλικία 97 ετών θα ταξιδέψει να συναντήσει τους υπόλοιπους Σανταίους, για να περιπλανηθεί μαζί τους στα βουνά της Επτάκωμης ηρωικής Σάντας (ή Σαντά), το Σούλι του Πόντου.

Τη Σαντάς τ΄ οσπίτ, το όραμα του Ν. Τοπαλίδη

Ο Νικόλαος Τοπαλίδης δεν ξέχασε τους προγόνους του. Υπήρξε ο εμπνευστής του ξενώνα που βρίσκεται στις πλαγιές του Βερμίου, εκεί όπου είναι και η Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά, στην ανέγερση του οποίου συνέβαλαν Σανταίοι πρώτης γενιάς. Ήταν ένα όνειρο ζωής, ήθελε να έχουν το δικό τους σπίτι όπου θα ανταμώνουν οι απανταχού Σανταίοι. Το 1963 με δικές του δαπάνες θα προστεθεί και ο δεύτερος όροφος, στη μνήμη της γυναίκας του Μαρίας. Ο ξενώνας φέρει το όνομα "Τη Σαντάς τ΄ οσπίτ" (www.thetoc.gr).

Μαρία, σύζυγος Ν. Τοπαλίδη, γεννημένη το 1900

Πέρυσι είχα μιλήσει με την κόρη του Ν. Τοπαλίδη κ. Δήμητρα Τοπάλη που ζει στην Αθήνα. Κοντά 97 χρονών και η ίδια, μου μίλησε στο τηλέφωνο με υπερηφάνεια για τον πατέρα της.

Το μέλι στον Πόντο (μικρή αναφορά)

Πιθανόν κάποιοι να γνωρίζετε το μαινόμενο μέλι ή το παλαλό μέλι ή και ζαντόμελο, δηλαδή το τρελό μέλι. Μιλάμε για το μέλι που δημιούργησε προβλήματα στους Μύριους του Ξενοφώντα στον Πόντο (Κάθοδος των Μυρίων).

Όπως μας λέει η φιλόλογος κ. Γιώτα Ιωακειμίδου: «Οι στρατιώτες του Ξενοφώντα έφαγαν μέλι και "απώλεσαν τας φρένας", καταλήφτηκαν από εμετούς και διάρροια και κανένας δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος. Όσοι είχαν φάει μικρή ποσότητα έμοιαζαν με μεθυσμένους, όσοι έφαγαν πολύ έμοιαζαν με τρελούς ή πεθαμένους. Την επόμενη μέρα δεν πέθανε κανείς και ακριβώς την ίδια ώρα "ανέκτησαν τας φρένας", ενώ την τρίτη και τέταρτη μέρα συνήλθαν όλοι, σαν να είχαν πάρει ένα ισχυρό φάρμακο (www.schooltime.gr/2016/02/07/zantomelo-to-pontiako-meli-giota-ioakeimidou).

Το πιο ακριβό και σπάνιο μέλι στον κόσμο εξακολουθεί και σήμερα να βρίσκεται στον Πόντο (μέλι Ανζέρ). Οι εργαστηριακές αναλύσεις έχουν δείξει ότι το συγκεκριμένο μέλι - μεταξύ άλλων - ενδείκνυται για τη θεραπεία πνευμονικών παθήσεων, εγκεφαλοπαθειών και καρδιοπαθειών, καθώς και για τη στυτική δυσλειτουργία. Για να αγοράσει κανείς ένα κιλό θα πρέπει να διαθέσει 850 λίρες Τουρκίας (ή 270 ευρώ) και να μπει σε λίστα (www.pontosnews.gr).

Υ.Γ. Στο παρόν αφιέρωμα επέλεξα να καταγράψω κάποια ελάχιστα θέματα που αφορούν τη μελισσοκομία κυρίως της περιοχής μας. Ο τόπος μας έχει παράδοση στη μελισσοκομία από παλιά. Όπως ο Θεόφιλος Νικολαΐδης από το χωριό Πεύκα της Αλεξανδρούπολης. Πρόσφυγας από την Σαντά του Πόντου και αυτός, με ειδικές βραβεύσεις από τη δεκαετία του 1930 ακόμη, για την παραγωγή και ποιότητα του μελιού του. Φαίνεται ότι οι Σανταίοι είχαν παράδοση στη μελισσοκομία.

Αξίζει να αναφερθεί ότι στους πρόσφυγες μελισσοκόμους στη Μακεδονία και στη Θράκη, από το 1926 έως το 1930 το κράτος μοίρασε δωρεάν 10.000 κυψέλες και ανάλογες τεχνικές κηρήθρες. Επίσης μοίρασε επιπλέον στις παραμεθόριες κοινότητες άλλες 5.000 κυψέλες.

Θεόφιλος Νικολαΐδης

Πλούσια και ποικίλα τα θέματα της "Μελισσοκομικής Ελλάδος" που για 36 περίπου χρόνια στάθηκε πολύτιμος αρωγός δίπλα στους μελισσοκόμους. Σπουδαίοι της εποχής και οι συνεργάτες του περιοδικού.

Αξίζει οι νεότεροι να αναζητήσουν τα παλιά τεύχη της "Μελισσοκομικής Ελλάδος" αφού πλέον κυκλοφορούν και ψηφιοποιημένα στο διαδίκτυο, χάρις στην προσπάθεια κάποιων εραστών του μελισσόκοσμου… Για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι… (www.bees.gr/melissokomiki-ellas).

Σημ.: Τις φωτογραφίες οι οποίες βρίσκονται στον ξενώνα της "Σαντάς τ΄ οσπίτ" με τον Νικόλαο Τοπαλίδη και τη γυναίκα του μου τις έστειλε η πρόεδρος του Συλλόγου Σανταίων Θεσσαλονίκης κ. Βικτωρία Σαββίδου.

Οι φωτογραφίες με τον Θεόφιλο Νικολαΐδη είναι από το βιβλίο "ΠΕΥΚΩΝ ΡΙΖΕΣ. Από την αιώνια πατρίδα μου Σαντά στα Πεύκα της Αλεξανδρούπολης" του Πολιτιστικού Συλλόγου Πεύκων "Οι Ρίζες".

Ουρανία Πανταζίδου

Πηγή: https://www.alexpolisonline.com/2019/09/nikolaos-topalidis.html#ixzz7fPgnEpkD
Alexandroupoli Online