Του Ishaan Tharoor*
Οι μάχες που μαίνονται εδώ και τρεις ημέρες στο Σουδάν έχουν όλα τα χαρακτηριστικά ενός πιθανού εμφυλίου πολέμου. Οι αντιμαχόμενες ένοπλες παρατάξεις –o στρατός της χώρας, υπό τον Σουδανό πρόεδρο και ανώτατο διοικητή, αντιστράτηγο Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, και μια μεγάλη παραστρατιωτική δύναμη γνωστή ως Δυνάμεις Tαχείας Yποστήριξης (RSF), υπό τον αντιπρόεδρο Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο– συγκρούονται στην πρωτεύουσα Χαρτούμ και σε άλλες πόλεις.
Οι συγκρούσεις, που προκλήθηκαν προφανώς από διαφωνίες σχετικά με τον τρόπο ενσωμάτωσης της RSF στο στρατό, περιλάμβαναν ακόμη και αεροπορικές επιδρομές εναντίον αντίπαλων στόχων και έπληξαν πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές, οδηγώντας στον θάνατο περισσότερους από 180 ανθρώπους, σύμφωνα με αξιωματούχο του ΟΗΕ, ενώ τα θύματα αναμένεται να αυξηθούν. Έχει επίσης στοιχίσει τη ζωή σε τρεις Σουδανούς που εργάζονταν για το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, ενώ υπήρξαν αναφορές το βράδυ της Δευτέρας για επιθέσεις εναντίον δυτικών διπλωματών.
Οι δύο αντιμαχόμενοι στρατηγοί έχουν αφήσει επί μακρόν το αποτύπωμά τους στην πολιτική του Σουδάν. Αμφότεροι έχτισαν τις καριέρες τους αντιμετωπίζοντας μια εξέγερση στην περιοχή του Νταρφούρ, στα δυτικά, που ξεκίνησε το 2003 –ενώ οι φρικαλεότητες που διέπραξαν κατά την αντιμετώπισή της θεωρούνται πράξεις γενοκτονίας. Ο Χαμντάν, γνωστός παγκοσμίως ως Χεμεντί, ήρθε στο προσκήνιο ως ηγέτης μιας διαβόητης αραβικής φιλοκυβερνητικής πολιτοφυλακής, γνωστής ως Janjaweed, η οποία αργότερα θα μετεξελιχθεί στις RSF.
Κομμάτι του στρατιωτικού κατεστημένου που το 2019 αποφάσισε να ανατρέψει τον επί μακρόν κυβερνώντα δικτάτορα Ομάρ Χασάν αλ Μπασίρ, οι Μπουρχάν και Χεμέντι συνεργάστηκαν αργότερα για την πτώση της εύθραυστης κυβέρνησης πολιτικών το 2021. Όλο αυτό το διάστημα, οι δυνάμεις τους εκφόβιζαν και κακοποιούσαν Σουδανούς ακτιβιστές και αντιφρονούντες υπέρ της δημοκρατίας και ένας αστερισμός ξένων δυνάμεων τους ενθάρρυνε επιδιώκοντας να τους χρησιμοποιήσει ως πιόνια στα δικά τους παιχνίδια περιφερειακής ισχύος.
Οι δύο πολέμαρχοι –σε μια χώρα που επί μακρόν κυριαρχείται από πολιτοφυλακές και εξεγέρσεις– εμπλέκονται τώρα σε μια κλασική εσωτερική σύγκρουση. «Και οι δύο πλευρές έχουν βάσεις σε όλη τη χώρα», δήλωσε στους Financial Times ο Άλαν Μπόσγουελ, επικεφαλής αναλυτής για το Κέρας της Αφρικής στο ινστιτούτο International Crisis Group. «Και οι δύο βλέπουν αυτή τη μάχη με υπαρξιακούς όρους. Πρόκειται για έναν καθαρό αγώνα εξουσίας για το ποιος θα ελέγξει το Σουδάν».
Ο Μπουρχάν και ο Χεμεντί υποτίθεται ότι θα ήταν διαχειριστές μιας πολιτικής μετάβασης προς τη δημοκρατία, αλλά φαίνεται ότι για τους δικούς τους λόγους έχουν αποτραβηχτεί από αυτή τη διαδικασία. «Η αποτυχία σχηματισμού κυβέρνησης και η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης και της ασφαλείας στη χώρα, ώθησαν τα διάφορα στρατιωτικά και πολιτικά κόμματα να υπογράψουν μια συμφωνία-πλαίσιο τον Δεκέμβριο του 2022, η οποία έγινε ευρέως αποδεκτή από τους πολίτες και τα σημαντικά και σημαίνοντα μέρη της διεθνούς και περιφερειακής κοινότητας», εξηγεί ένα άρθρο στην Asharq Al-Awsat, έγκυρη αραβόφωνη εφημερίδα.
Αντ’ αυτού, μη μπορώντας να συμβιβαστούν με την ιδέα οικοδόμησης ενός ουδέτερου στρατού, οι δύο ηγέτες ήλθαν σε αντιπαράθεση μεταξύ τους. Ο Μπόσγουελ λέει πως «αυτός ο πόλεμος έχει ήδη διαλύσει κάθε ελπίδα για τη γρήγορη αποκατάσταση της πολιτικής διακυβέρνησης» και πρόσθεσε ότι «κινδυνεύει, αν δεν ελεγχθεί σύντομα, να εμπλέξει πολλούς εξωτερικούς παράγοντες και να ξεφύγει πέραν των σουδανικών συνόρων».
«Οι μάχες θα μπορούσαν να εκτραπούν σε μια παρατεταμένη σύγκρουση, με πολλούς να φοβούνται ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να εμπλέξει περιφερειακούς προστάτες και γείτονες όπως το Τσαντ, η Αίγυπτος, η Ερυθραία και η Αιθιοπία. Στο τέλος, κανείς δεν ξέρει αν η RSF ή ο στρατός θα νικήσει, αλλά η προσπάθειά τους θα μπορούσε να ανατρέψει τις ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή», γράφει ο Mat Nashed στο περιοδικό New Lines.
Το χάος στο Σουδάν τροφοδοτείται, εν μέρει, και από εξωτερικούς παράγοντες. Το προσωρινό καθεστώς στο οποίο κυριαρχούν οι Μπουρχάν και Χεμεντί έχει στηριχθεί με δισεκατομμύρια δολάρια από τα Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία. Η Αίγυπτος έχει εντείνει την υποστήριξή της προς τις δυνάμεις του Μπουρχάν, ενώ η Ρωσία, και ιδίως οι μισθοφόροι της ομάδας Βάγκνερ, έχουν αναπτύξει εμφανείς δεσμούς και επαφές με τις δυνάμεις του Χεμεντί. Σουδανοί μαχητές, ιδίως από το Νταρφούρ, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των μαχών, τόσο στην Υεμένη, όσο και στη Λιβύη, όπου συμμετέχει δι’ αντιπροσώπων ένα πλέγμα περιφερειακών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων των ΗΑΕ, του Κατάρ, της Λιβύης και της Ρωσίας.
Διάφορες περιφερειακές δυνάμεις εποφθαλμιούν τις ακτές του Σουδάν στην Ερυθρά Θάλασσα, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, η οποία φέρεται να έχει προχωρήσει σε συμφωνία για τη δημιουργία μιας ναυτικής βάσης στο Σουδάν που θα έδινε στη Μόσχα μια διέξοδο στον Ινδικό Ωκεανό. Το ίδιο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία «ελπίζουν να προστατεύσουν τα μακροπρόθεσμα στρατηγικά τους συμφέροντα στο Σουδάν, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας να προβάλλουν στρατιωτική και οικονομική ισχύ στην Υεμένη και στο Κέρας της Αφρικής από τα λιμάνια και άλλες εγκαταστάσεις εκεί», σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ενημερωτικό δελτίο του Κέντρου Σουφάν, ενός think tank για την παγκόσμια ασφάλεια. «Τον Δεκέμβριο του 2022, ταυτόχρονα με τη συμφωνία-πλαίσιο για το Σουδάν, τα ΗΑΕ και το Σουδάν υπέγραψαν συμφωνία ύψους 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων για δύο εταιρείες των ΗΑΕ που θα κατασκευάσουν ένα νέο λιμάνι στις σουδανικές ακτές της Ερυθράς Θάλασσας».
Η RSF του Χεμεντί φέρεται να ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος των επικερδών ορυχείων χρυσού του Σουδάν, κάτι που της έχει δώσει μια ανεξάρτητη γραμμή χρηματοδότησης η οποία τροφοδοτείται από το λαθρεμπόριο χρυσού. Σύμφωνα με τους αναλυτές, η διακίνηση εξελίσσεται μέσω των ΗΑΕ, και καταλήγει σε ρωσικά χέρια. Οι δυτικοί αναλυτές φοβούνται την επέκταση της παρουσίας της Βάγκνερ, η οποία έχει καλλιεργήσει δεσμούς με δικτατορικά καθεστώτα στο Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο και έχει πραγματοποιήσει επιχειρήσεις στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Γάλλοι αξιωματούχοι, ειδικότερα, έχουν προειδοποιήσει για την αυξανόμενη επιρροή του Κρεμλίνου στο ταραγμένο Σαχέλ.
«Στον κόσμο έτσι όπως έχει διαμορφωθεί μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η προφανής σχέση του Χεμεντί με τη ρωσική μισθοφορική ομάδα Βάγκνερ τον τοποθετεί στην καρδιά των διεθνών μηχανορραφιών που πλέκονται για το Σαχέλ» γράφει ο Kholood Khair, αναλυτής με έδρα το Χαρτούμ. «Για το Κάιρο, η προοπτική εξόντωσης του Χεμεντί είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να την αφήσει να περάσει, και η χρονική στιγμή είναι η κατάλληλη με τη δυτική προσοχή να συγκεντρώνεται γύρω από την αναχαίτιση του φαινομένου ντόμινο των πρώην γαλλικών αποικιών που γυρίζουν την πλάτη τους στο Παρίσι, για χάρη της Μόσχας».
Η Αίγυπτος, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει υποστηρίξει τις περιφερειακές πρωτοβουλίες της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων, είναι ένας πιο ένθερμος υποστηρικτής του Μπουρχάν, τον οποίο το Κάιρο θεωρεί ως προπύργιο σταθερότητας και πιθανό σύμμαχο στις γεωπολιτικές διαμάχες με την Αιθιοπία, για την κατασκευή ενός μεγάλου φράγματος στον Νείλο. Τη Δευτέρα, υπήρξαν αναφορές ότι οι δυνάμεις του Χεμέντι συνέλαβαν ένα απόσπασμα Αιγύπτιων στρατιωτών που είχαν αναπτυχθεί στο Σουδάν, μια κίνηση που κινδυνεύει να διευρύνει περαιτέρω τα όρια της σύγκρουσης.
Πολλές ξένες κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, προέτρεψαν σε παύση των εχθροπραξιών. Αλλά και οι δύο στρατηγοί έχουν ορκιστεί να συντρίψουν τον άλλον και δεν δείχνουν σημάδια υποχώρησης. «Τα δυτικά έθνη έχουν ελάχιστη επιρροή αυτή τη στιγμή. Το Σουδάν είναι σε μεγάλο βαθμό απομονωμένο από τότε που ο Χεμεντί και ο Μπουρχάν κατέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα το 2021, το οποίο έβαλε τέλος σε μια βραχύβια κυβέρνηση πολιτικών», εξηγούν. «Το υπερχρεωμένο έθνος στο Κέρας της Αφρικής χρειάζεται απεγνωσμένα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να στηρίξει την ετοιμόρροπη οικονομία του, αλλά η υλοποίηση των συμφωνιών είναι απίθανη όσο οι δύο άνδρες παραμένουν στην εξουσία και πολεμούν ο ένας τον άλλον. Η οικονομία του Σουδάν κατέρρευσε μετά την ανεξαρτητοποίηση του πλούσιου σε πετρέλαιο νότου το 2011 και ο υπερπληθωρισμός πυροδότησε συχνές διαδηλώσεις στους δρόμους».
Η απομάκρυνση του Μπασίρ οδήγησε το Σουδάν, το τρίτο μεγαλύτερο έθνος της Αφρικής, να βγει κάπως από τους παγετώνες. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ το αφαίρεσε από τον κατάλογο των κρατών που στηρίζουν την τρομοκρατία, ενώ τόσο ο Μπουρχάν όσο και ο Χεμεντί πραγματοποίησαν περιοδείες σε διάφορες πρωτεύουσες του κόσμου. Αλλά ο Khair και άλλες προσωπικότητες της κοινωνίας των πολιτών του Σουδάν υποστηρίζουν ότι, στο σημερινό πλαίσιο, κανένας από τους δύο στρατιωτικούς ηγέτες δεν θα πρέπει να υποστηριχθεί ως πρόσωπο που θα σταθεροποιήσει την κατάσταση.
«Ακτιβιστές και οι πολίτες επέμεναν όλο αυτό το διάστημα, ότι κανείς από τους δύο δεν είναι άνθρωπος εμπιστοσύνης. Είναι δολοφόνοι, σκοτώνουν εδώ και 30 χρόνια», δήλωσε σε συναδέλφους μου ο Dallia Mohamed Abdelmoniem, κάτοικος του Χαρτούμ και πρώην δημοσιογράφος. «Αυτούς εξευμενίζει η διεθνής κοινότητα».
*Από την Washington Post