Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1788. Βαφτίστηκε το 1792 στο νησί, όπου είχε καταφύγει η μητέρα του για να γλιτώσει από την καταδίωξη των Τούρκων. Προς τιμή του ομηρικού ήρωα, του δόθηκε το όνομα Οδυσσέας. Ο ίδιος, όμως, πατρίδα του θεωρούσε την πατρίδα του πατέρα του, τις Λιβανάτες της Λοκρίδας.
Όταν ο πατέρας του αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους, ένας φίλος του πήρε τον Οδυσσέα στην αυλή του στα Γιάννενα. Εκεί ήταν το σπουδαιότερο στρατιωτικό σχολείο την τότε εποχή, στο οποίο μαθήτευσαν αρκετοί Έλληνες αγωνιστές του ΄21. Εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα, να μιλάει ιταλικά και αρβανίτικα. Στη συνέχεια, ο Οδυσσέας παντρεύτηκε και το 1816 τον έστειλαν για αρματολό στη Λειβαδιά. Ακολούθως, το 1818 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και έγινε ένας αρκετά ένθερμος υποστηρικτής του Αγώνα. Αφού ξέσπασε η Επανάσταση, βρέθηκε αμέσως στις πρώτες γραμμές του Αγώνα και ανέλαβε να ξεσηκώσει τους Έλληνες της Ανατολικής Ρούμελης. Στις 8 Μαΐου του 1821 καλείται με άλλους 117 πολεμιστές στο Χάνι της Γραβιάς, όπου έδωσε μια από τις πιο δοξασμένες μάχες, που τον ανέδειξε ως τον στρατιωτικό αρχηγό της Ρούμελης. Η νίκη του Ανδρούτσου στη Γραβιά έσωσε την επανάσταση από μεγάλο κίνδυνο.
Το 1822 έφθασε στην Αθήνα και ανέλαβε τη διοίκηση του κάστρου της Ακρόπολης. Μετά την καταστροφή του Δράμαλη, ο Ανδρούτσος επέστρεψε στην Αθήνα και ίδρυσε δύο σχολεία, ενώ κάλεσε τον Κοραή από την Ευρώπη και τον Βάμβα από την Κεφαλονιά να έρθουν να διδάξουν, χωρίς να εισακουσθεί. Κατόπιν, ο Οδυσσέας, αποφεύγοντας συστηματικά κάθε συμπλοκή με τα κυβερνητικά σώματα για να μη χυθεί πολύτιμο αδελφικό αίμα, αποτραβήχτηκε στις Λιβανάτες. Μετά από μερικές μικροσυμπλοκές παραδόθηκε στον Γκούρα με την υπόσχεση ότι θα τον έστελνε στην Πελοπόννησο για να δικαστεί από τη Διοίκηση. Ο Γκούρας όμως, δεν κράτησε την υπόσχεσή του και τον φυλάκισε στην Αθήνα. Τέλος, ο Γκούρας πρόσταξε να τον θανατώσουν στις 5 Ιουνίου του 1825. Για να καλύψουν το έγκλημά τους πέταξαν το πτώμα του στον λιθόστρωτο του Ναού της Απτέρου Νίκης και διέδωσαν πως ο φυλακισμένος προσπάθησε να αποδράσει και σκοτώθηκε. Αφού η αλήθεια δεν άργησε να αποκαλυφθεί, η ιστορία τον αποκατέστησε ηθικά, τοποθετώντας τον ανάμεσα στους κορυφαίους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης. Σήμερα ο τάφος του διατηρείται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.