Οι διώξεις και οι σφαγές των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης από τους σταλινικούς (1937 – 1938)
Πότε και πώς ξεκίνησαν οι διώξεις; – Συλλήψεις, φυλακίσεις και βασανιστήρια – Τα στρατόπεδα κράτησης – Ποια ήταν η τύχη των Ελλήνων που συνελήφθησαν από το σταλινικό καθεστώς;- Οι εκτελέσεις 40 στελεχών του Κ.Κ.Ε. από τους σταλινικούς
Μία σειρά από «εκκαθαριστικές επιχειρήσεις από το σταλινικό καθεστώς στην τέως Σοβιετική Ένωση έγινε το 1937 – 1938
Επρόκειτο για μαζικές συλλήψεις περισσότερων από 260.000 ατόμων προερχομένων από διάφορες μειονότητες που ζούσαν στην αχανή ΕΣΣΔ. Οι πιο πολλοί από αυτούς εκτελέστηκαν, ενώ χιλιάδες άλλοι στάλθηκαν σε στρατόπεδα για 8 – 10 χρόνια, όπου βέβαια ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες. Ανάμεσά τους ήταν και χιλιάδες Έλληνες που ζούσαν στην ΕΣΣΔ τότε. Πολλοί από αυτούς μάλιστα είχαν την ελληνική υπηκοότητα. Με τις διώξεις των Ελλήνων της ΕΣΣΔ έχει ασχοληθεί ο ομογενής Ιβάν Τζουχά, Επίκουρος Καθηγητής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της πόλης Βόλογκντα της Ρωσίας. Από σχετικό κείμενο του στο βιβλίο «ΟΥΚΡΑΝΙΑ. Η εισβολή και η προπαγάνδα» των ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ αντλήσαμε στοιχεία για το σημερινό άρθρο.
Πώς ξεκίνησαν οι διώξεις;
Το καλοκαίρι του 1937 η πολιτική ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ έλαβε απόφαση για την δίωξη των μειονοτήτων που ζούσαν στη χώρα. Με το έγγραφο «Περί αντισοβιετικών στοιχείων», στις 2 Ιουλίου 1937 η NKVD διέταξε να καταγραφούν όλα τα «αντισοβιετικά στοιχεία» έτσι ώστε «οι πιο εχθρικοί από αυτούς» να συλληφθούν αμέσως και να εκτελεστούν ενώ οι υπόλοιποι να σταλούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τι ήταν η NKVD (Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων);
Ένα παντοδύναμο Υπουργείο που είχε αρμοδιότητες Υπουργείων Εσωτερικών, Δημόσιας Τάξης και Εθνικής Ασφάλειας. Ιδρύθηκε το 1934 από τον Στάλιν και αποτέλεσε βασικό «εργαλείο» του για τη διακυβέρνηση της ΕΣΣΔ ως το 1946. «Ανέλαβε» τις «εκκαθαρίσεις» αρχικά μεταξύ 1937- 1939 και στη συνέχεια στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα γκουλάγκ (G.U.L.A.G) , τα διαβόητα σοβιετικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, γνωστά κυρίως από το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» του νομπελίστα Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, «τροφοδοτήθηκαν» με εκατομμύρια πολίτες από τη NKVD. Το αρχικό πλάνο προέβλεπε τη σύλληψη περίπου 260.000 ατόμων. Από αυτούς περίπου 73.000 επρόκειτο να εκτελεστούν, ενώ οι υπόλοιποι θα στέλνονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης για 8 – 10 χρόνια. Στην πράξη, οι αριθμοί αυτοί ξεπεράστηκαν κατά πολύ!
Στο πλαίσιο των διώξεων έγιναν 14 επιχειρήσεις «εθνικής εκκαθάρισης» σε βάρος ισάριθμων μειονοτήτων. Οι διώξεις ξεκίνησαν από την πολωνική μειονότητα. Ακολούθησαν η γερμανική, η ιαπωνική, η τσεχική, η λετονική, η εσθονική, η φιλανδική, η ιρανική, η κινεζική, η ιρανική και άλλες.
Οι Έλληνες της ΕΣΣΔ το 1937 και η έναρξη των εκκαθαρίσεων σε βάρος τους
Ανάμεσα σε όσους διώχθηκαν τότε από το σταλινικό καθεστώς ήταν και ο ελληνικός πληθυσμός της ΕΣΣΔ. Ο Ιβάν Τζουχά υπολογίζει ότι τότε ζούσαν στη Σοβιετική Ένωση περίπου 300.000 άτομα ελληνικής καταγωγής, 40 – 50 χιλιάδες από τους οποίους είχαν ελληνική υπηκοότητα. Οι περισσότεροι από αυτούς διέμεναν στη δυτική ακτή της Αζοφικής Θάλασσας, στη Γεωργία, στην περιοχή του Κρασνοντάρ και την Κριμαία. Μεγάλες κοινότητες Ελλήνων υπήρχαν στην Μόσχα και σε μεγάλες πόλεις του νότου (Οδησσός, Ροστόφ, Ταγκαρόγκ κ.ά.)
Η επιχείρηση εναντίον των Ελλήνων ήταν η 13η κατά σειρά. Ξεκίνησε με τη μυστική οδηγία. Νο 50215 της NKVD όπου αναφέρονταν ότι: «…τα υλικά της έρευνας αποδεικνύουν ότι οι ελληνικές μυστικές υπηρεσίες ενεργά πραγματοποιούν κατασκοπεία, δολιοφθορά και δράσεις εξέγερσης στην ΕΣΣΔ, εκτελώντας αναθέσεις των βρετανικών, γερμανικών και ιαπωνικών υπηρεσιών κατασκοπείας». Έτσι στις 11 Δεκεμβρίου 1937, διατάχθηκε να ξεκινήσουν ταυτόχρονα στις 15/12/1937 σε όλες τις Δημοκρατίες τις κοινότητες και τις περιοχές ,συλλήψεις όλων των Ελλήνων (πολιτών της ΕΣΣΔ και Ελλήνων υπηκόων) υπόπτων για κατασκοπεία, δολιοφθορά, εξεγερτικό και εθνικιστικό αντισοβιετικό λόγο.
Συλλήψεις, φυλακίσεις και βασανιστήρια
Όπως αναφέραμε οι συλλήψεις άρχισαν στις 15 Δεκεμβρίου 1937. Στις πόλεις ξεκινούσαν γύρω στα μεσάνυχτα και διαρκούσαν ως τις 2 – 3 π.μ. Κατά τη διάρκεια των ερευνών κατάσχονταν φωτογραφικές μηχανές, προσωπικά έγγραφα, βιβλία στα ελληνικά, ελληνικές εφημερίδες, αλληλογραφία από την Ελλάδα κ.ά. Στα χωριά η διαδικασία ήταν διαφορετική. Οι άνθρωποι του καθεστώτος πήγαιναν σε κάθε σπίτι και καλούσαν όλους τους άντρες στο συμβούλιο του χωριού. Όταν όμως όσοι συγκεντρώνονταν οδηγούνταν στις κοντινές φυλακές, κάποιοι άντρες άρχισαν να κρύβονται και έτσι γλίτωσαν.
Οι ανακρίσεις που γίνονταν στις φυλακές συνήθως συνοδεύονταν από ξυλοδαρμούς και εκβιασμούς. Με την απειλή σε όσους είχαν συλληφθεί ότι θα συλλάμβαναν τη σύζυγο και τους κοντινούς συγγενείς τους, πολλοί αναγκάζονταν να ομολογήσουν ότι κατασκόπευαν υπέρ της Ελλάδας (χωρίς να συμβαίνει κάτι τέτοιο). Οι ανακρίσεις ήταν συνήθως πολύωρες. Οι ανακρινόμενοι δεν επιτρεπόταν να φάνε, να πιούν ή να καθίσουν. Οι ανακρίσεις συνεχίζονταν συχνά όλη τη νύχτα. Οι ανακριτές άλλαζαν. Όχι βέβαια και όσοι ανακρίνονταν. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα που αναφέρει ο Ιβάν Τζουφά. Ο Ιβάν Πασχαλίδης από τις 28 Δεκεμβρίου 1937 ως τις 2 Ιανουαρίου ανακρίθηκε 12 φορές. Τελικά σύρθηκε βαριά χτυπημένος σε ένα κελί. Στο Μπακού, την πρωτεύουσα του σημερινού Αζερμπαϊτζάν, που τότε ήταν μία από τις Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ, ένας ανακριτής κάρφωσε στον λαιμό του Γρηγόρη Παναγιωτίδη ένα μολύβι, το οποίο διαπέρασε τον λαιμό και τραυμάτισε τη γλώσσα του, επειδή δεν παραδεχόταν ότι ήταν Έλληνας κατάσκοπος. Στη φυλακή του Κρασνοντάρ σε κάθε τετραγωνικό μέτρο συνωστίζονταν τέσσερα άτομα. Από τον συνωστισμό και ξυλοδαρμό πέθαναν 71 Έλληνες. Πολλοί μην αντέχοντας τις απάνθρωπες ανακρίσεις υπέγραφαν το πρωτόκολλο, όπου παραδέχονταν ότι ήταν Έλληνες κατάσκοποι ή μέλη αντεπαναστατικής, εθνικιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης κατασκοπείας και δολιοφθοράς. Τίποτε από αυτά δεν ίσχυε, ούτε υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία. Πάντως η ετυμηγορία για το αν κάποιος θα οδηγούνταν για εκτέλεση ή στη φυλακή, δεν εξαρτιόταν πάντα από το αν είχε υπογράψει το πρωτόκολλο ή όχι.
Οι καταδίκες- Το «αχτύπητο δίδυμο» του θανάτου…
Οι καταστάσεις με τα ονόματα των συλληφθέντων από διάφορες περιοχές στέλνονταν στη Μόσχα. Με βάση αυτές ο επικεφαλής της NKVD Νικολάι Γέζοφ και ο Γενικός Εισαγγελέας Αντρέι Βισίνσκι συνέτασσαν το ειδικό «Ελληνικό Πρωτόκολλο». Συνολικά συνέταξαν 133 πρωτόκολλα, καθένα από τα οποία περιείχε 100-300 ονόματα. Χαρακτηριστικά, στις 2 Φεβρουαρίου 1938, οι Γέζοφ και Βισίνσκι υπέγραψαν, μόνο για την περιοχή του Κρασνοντάρ, οχτώ «Ελληνικά Πρωτόκολλα», καταδικάζοντας με τις δύο υπογραφές τους σε θάνατο 1.300 Έλληνες. Συνολικά στην ΕΣΣΔ το 1938 καταδικάστηκαν σε θάνατο πάνω από 700 χιλιάδες άτομα! Εκτός από Ρώσους πολίτες, υπήρχαν Ουκρανοί, Πολωνοί κ.ά.
Και φυσικά πολλοί Έλληνες. Όλοι φυλακίζονταν και κρατούνταν στο Κρασνοντάρ, στο Σουχούμι, στο Βατούμ ή στη Μαριούπολη, ενώ οι καταδίκες γίνονταν στη Μόσχα. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις οι Γέζοφ και Βισίνσκι άλλαζαν τις καταδίκες που πρότειναν οι ανακριτές. Η Σεραφίμα Μπατσάτη από το Ροστόφ είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Όμως η καταδίκη της μετατράπηκε σε 10 χρόνια εγκλεισμού σε στρατόπεδο. Ο λόγος ήταν ότι από τις φυλακές του Ροστόφ στάλθηκε βεβαίωση στη Μόσχα ότι η Σεραφίμα ήταν εφτά μηνών έγκυος.
Ποιοι ήταν όμως οι Γέζοφ και Βισίνσκι που έστειλαν στον θάνατο χιλιάδες ανθρώπους; Ο Νικολάι Γέζοφ γεννήθηκε το 1895 και υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό ως το 1922. Έπειτα μπήκε στον κομματικό μηχανισμό, όπου έδειξε απόλυτη υποταγή. Υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις στο Υπουργείο Γεωργίας, στη βιομηχανία, που ήταν κεντρικά σχεδιασμένη από το κόμμα του και αλλού. Το 1936 ανέλαβε την ηγεσία της NKVD και έφερε εις πέρας την αποστολή του, με την «υλοποίηση» του σχεδίου των σταλινικών διώξεων το 1937-1938. Επειδή όμως γνώριζε πολλά, σύντομα ήρθε και η δική του σειρά. Συνελήφθη το 1939 και εκτελέστηκε το 1940.
Ο Αντρέι Βισίνσκι γεννήθηκε το 1883 στην Οδησσό και ήταν γόνος αστικής οικογένειας, πολωνικής καταγωγής. Παλιός μενσεβίκος, εξορίστηκε στα χρόνια των τσάρων. Στην εξορία γνώρισε τον Στάλιν. Λέγεται ότι είχαν σφοδρές ιδεολογικές διαμάχες. Μετά την αποφυλάκισή του υπήρξε πετυχημένος δικηγόρος. Όταν επικράτησε ο κομμουνισμός, ο Βισίνσκι ήρθε ξανά σε επαφή με τον Στάλιν και εντάχθηκε στον κύκλο του. Το 1939 έγινε Γενικός Εισαγγελέας της ΕΣΣΔ και συνεργάστηκε με τον Στάλιν για να στηθεί ο μηχανισμός διώξεων κατά των παλιών του συντρόφων και των εθνικών μειονοτήτων. Ο Βισίνσκι παρέμεινε πιστός στο Στάλιν ως το θάνατό του (1954). Ο Γέζοφ και ο Βισίνσκι έμειναν γνωστοί στην ιστορία ως «αχτύπητο δίδυμο» (του θανάτου θα συμπληρώναμε…)
Εκτελέσεις Ελλήνων και εγκλεισμός σε στρατόπεδα κράτησης
Οι ποινές που είχαν επιβληθεί εκτελούνταν μετά την επιστροφή των εγγράφων (καταδίκης) από τη Μόσχα. Οι εκτελέσεις γίνονταν στα υπόγεια της NKVD γύρω στα μεσάνυχτα. Ο Ιβάν Τζουφά δεν παραθέτει λεπτομέρειες, αν και γνωρίζει, για να μην δημιουργήσει «άσχημα συναισθήματα», όπως αναφέρει. Γράφει ενδεικτικά ότι τις ώρες των εκτελέσεων, για να μην ακούγονται πυροβολισμοί σε γειτονικά σπίτια, έθεταν συνήθως σε λειτουργία μηχανές τρακτέρ ή κομπρεσέρ!
Η διαδικασία εκτέλεσης κάθε ατόμου διαρκούσε 3-4 λεπτά… Τα πτώματα μεταφέρονταν είτε σε νεκροταφεία είτε σε λάκκους που είχαν σκαφτεί εκ των προτέρων σε έρημα χωράφια ή δάση. Όλα αυτά γίνονταν πάντα στη διάρκεια της νύχτας. Οι τόποι ταφής στη Ρωσία και αλλού, δεν έχουν αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα και αποτελούν κρατικό μυστικό. Στην περιοχή του Κρασνοντάρ εκτελέστηκαν συνολικά μέσα σε τρεις μήνες 4.448 άτομα ελληνικής καταγωγής που αποτελούσαν το 94% όσων είχαν συλληφθεί συνολικά εκεί. Στην περιοχή του Ντονέτσκ το 85% όσων εκτελέστηκαν ήταν ελληνικής καταγωγής. Υπήρχαν όμως και τα στρατόπεδα κράτησης, στα οποία στάλθηκαν περίπου 2.000 Έλληνες. Πρόκειται για τα γνωστά γκουλάγκ. Δημιουργούνταν όπου υπήρχε ανάγκη για εργατικό δυναμικό. Όσοι στέλνονταν εκεί εργάζονταν αμισθί. Απασχολούνταν κυρίως στην κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών, εργοστασίων, καναλιών, σιδηροδρόμων και αυτοκινητοδρόμων, στην εξόρυξη ορυκτών και αλλού! Οι μισοί στάλθηκαν στην Κολιμά, στη βορειοανατολική Σιβηρία. Εκεί εργάστηκαν κυρίως στην εξόρυξη χρυσού. Το καλοκαίρι δούλευαν 14-16 ώρες και τον χειμώνα λιγότερες. Δεν πήγαιναν να εργαστούν μόνο όταν η θερμοκρασία έπεφτε κάτω από τους 50°C υπό το μηδέν! Δούλευαν επτά ημέρες την εβδομάδα…
Το γεύμα τους ήταν: αραιή σούπα, ρέγγα, 500 γραμμάρια ψωμί και χυλός. Κρέας δεν υπήρχε ποτέ… Αν δεν «πιανόταν» ο στόχος της ημερήσιας παραγωγής μειωνόταν το μερίδιο του ψωμιού! Από τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και τους πολλούς ξυλοδαρμούς, οι περισσότεροι φυλακισμένοι πέθαναν στη διάρκεια του πρώτου έτους της κράτησής τους. Στην Κολιμά, γράφει ο Ιβάν Τζουφά, γύρω στο 46% των φυλακισμένων Ελλήνων πέθαναν. Να σημειώσουμε ότι το 3% του συνολικού αριθμού των ατόμων ελληνικής καταγωγής που συνελήφθησαν ήταν γυναίκες. Οι δικαστικές αποφάσεις γι’ αυτές δεν διέφεραν από εκείνες για τους άνδρες. Άλλες εκτελέστηκαν, άλλες στάλθηκαν σε στρατόπεδα και άλλες φυλακίστηκαν. Πολλές από αυτές πέθαναν από ξυλοδαρμούς… Συνολικά, από τους 14.500 Έλληνες συλληφθέντες, ο Ιβάν Τζουφά υπολογίζει ότι εκτελέστηκαν γύρω στους 12.500 (περίπου το 86%!).
Η μοίρα των Ελλήνων πολιτών που συνελήφθησαν στην ΕΣΣΔ το 1938- 1939
Όπως αναφέραμε και στην αρχή του άρθρου ανάμεσα στους 14.500 συλληφθέντες Έλληνες στην ΕΣΣΔ το 1938- 1939 υπήρχαν και χιλιάδες Έλληνες πολίτες. Ο Ιβάν Τζουφά τους υπολογίζει σε 4.293. Άλλα 1.500 άτομα ήταν χωρίς υπηκοότητα. Επρόκειτο για όσους ήταν στη διαδικασία αλλαγής διαβατηρίου, από ελληνικό σε σοβιετικό. Από όσους είχαν ελληνικά διαβατήρια, 2.094 είχαν γεννηθεί στην περιοχή του Πόντου (κυρίως στην Τραπεζούντα και στα γύρω χωριά), 515 ήταν γεννημένοι σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, 47 ήταν μετανάστες από την Κεφαλονιά κλπ.
Σύμφωνα με τον Ιβάν Τζουφά ο συνολικός, τραγικός, απολογισμός των σταλινικών διώξεων σε βάρος των Ελλήνων πολιτών το 1938-1939 ήταν ο εξής (αφορά τους συλληφθέντες):
Γύρω στο 80% απ’ αυτούς εκτελέστηκαν. Οι υπόλοιποι στάλθηκαν σε στρατόπεδα, όπου οι μισοί πέθαναν. Από τις 125 Ελληνίδες (που είχαν δηλαδή ελληνική υπηκοότητα), 38 εκτελέστηκαν και 74 στάλθηκαν σε στρατόπεδα. 24 άτομα απελάθηκαν στην Ελλάδα. Αυτό για τις σταλινικές Αρχές ήταν τιμωρία!
Ο Τζουφά αναφέρει και ορισμένες ενδεικτικές ιστορίες Ελλήνων πολιτών με τραγικό τέλος. Τέσσερα αδέλφια με το επώνυμο Όμηρος που είχαν γεννηθεί στο Παρίσι, συνελήφθησαν. Δύο από αυτούς εκτελέστηκαν, ενώ άλλοι 2 φυλακίστηκαν και κατέληξαν στην Κολιμά...
Ο Κώστας Ευτυχιάδης και τα άλλα στελέχη του Κ.Κ.Ε. που εκτελέστηκαν
Συγκλονιστική είναι η περίπτωση του Κώστα Ευτυχιάδη (1902-1938). Πρόκειται για ψευδώνυμο του Κονσταντίν Στιλιάνοβιτς Καρακόζοφ που είχε γεννηθεί στο Καρς της τότε, οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η οικογένειά του το 1915 εγκαταστάθηκε στη Γεωργία. Ο Ευτυχιάδης πήρε μέρος στην Οκτωβριανή Επανάσταση και εντάχθηκε στον Κόκκινο Στρατό, όπου αργότερα έγινε αξιωματικός και πολιτικός κομισάριος. Φοίτησε στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής (KYTV). Το 1926 ήρθε στην Ελλάδα σε μυστική αποστολή μαζί με τον Ανδρόνικο Χαϊτά για να βοηθήσει στην οργάνωση του Κ.Κ.Ε. Ανήκαν στη σταλινική ομάδα του κόμματος που ήρθε σε κόντρα με τους τροτσκιστές. Ο Ευτυχιάδης υπήρξε μέλος της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. και του Πολιτικού Γραφείου. Το 1929 ξεκίνησε στο κόμμα η αντιπαράθεση των ομάδων Χαϊτά- Ευθυμιάδη, από τη μία πλευρά και Σιάντου- Θέου από την άλλη. Η κρίση ξεπεράστηκε όταν τον Νοέμβριο του 1931 καθαιρέθηκε όλο το Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. και διορίστηκε νέο με επικεφαλής τον Νίκο Ζαχαριάδη. Ο Ευτυχιάδης συνελήφθη τον Σεπτέμβριο του 1930 με τον ιδιώνυμο νόμο Βενιζέλου του 1929 μαζί με άλλα στελέχη του Κ.Κ.Ε. Φυλακίστηκαν, αλλά τον Απρίλιο του 1931 οκτώ από αυτούς, μαζί με τον δεκανέα της φρουράς Γρηγόρη Γρηγοριάδη, μέλος της ΟΚΝΕ, απέδρασαν και κατέφυγαν στην ΕΣΣΔ. Αρχικά, ο Ευτυχιάδης υποχρεώθηκε να απολογηθεί για φραξιονιστική δράση στην Ελλάδα. Τελικά βγήκε, τότε, αλώβητος και ανέλαβε χρέη πολιτικού καθοδηγητή. Στις 10/9/1937 διαγράφτηκε από το Π.Κ.Κ.(μπ) ως «αμετανόητος διπρόσωπος τροτσκιστής». Συνελήφθη στις 3/1/1938, καταδικάστηκε σε θάνατο στις 23/2/1938 και εκτελέστηκε στις 8/3/1938. Και ο 70χρονος ο πατέρας του Στυλιανός, ιερέας στην πόλη Γκελεντζίκ της ΕΣΣΔ, συνελήφθη για κατασκοπεία, καταδικάστηκε σε θάνατο στις 17/1/1938 και εκτελέστηκε στις 24/1/1938.
Υπολογίζεται ότι τότε βρίσκονταν στην ΕΣΣΔ περίπου 40 στελέχη του Κ.Κ.Ε. Πολλά από αυτά εκτελέστηκαν (Ανδρόνικος Χαϊτάς, Γιώργος Κολοζώφ, Δημήτρης Πηλιώτης, Μάρκος Μαρκοβίτης, Μιχάλης Μπεζεντάκος, Αβραάμ Δερβίσογλου, Περικλής Καρασκόγιας, Ιορδάνης Ιορδανίδης κ.ά.). Βέβαια, στις 21/12/1956 ο Ευτυχιάδης αποκαταστάθηκε στην ΕΣΣΔ, ενώ μαζί με άλλα 12 στελέχη του Κ.Κ.Ε. αποκαταστάθηκαν και από την Ολομέλεια του Κόμματος τον Ιανουάριο του 1967.
Την ίδια εποχή με τις σταλινικές εκκαθαρίσεις, χιλιάδες Έλληνες πολίτες εκδιώχθηκαν τότε από την ΕΣΣΔ. Το 2005 η Ρωσία με πρόεδρο (φυσικά…) τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ισχυρίστηκε ότι δεν ευθύνεται αυτή για ό,τι έγινε στην ΕΣΣΔ και ότι οι διωγμοί των Ελλήνων έγιναν στο Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, την Αρμενία και την Ουκρανία… Το θέμα είχε θέσει τότε ο Ιβάν Σαββίδης ως βουλευτής της Δουμάς.
Μιχάλης Στούκας
πηγή_Βασική πηγή μας για το άρθρο ήταν το κείμενο του Ιβάν Τζουφά από διαδικτυακή ομιλία του Ιβάν Τζουφά σε εκδήλωση της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης στις 13/12/2021.