Οι σύγχρονες μαρτυρίες και η κρίση του Σολωμού, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2016, σελ.535.
Το έργο της Μ. Δεληβοριά έχει διαγράψει ήδη μια σημαντική πορεία, που συνοδεύτηκε από την αναγνώριση της εγκυρότητας του όσο και της ισχυρής εμπειρικής θεμελίωσης των συμπερασμάτων του. Το γεγονός αυτό δεν καθιστά δίχως νόημα την αναφορά στην επίκαιρη σημασία του έργου για όσους στοχάζονται για τις επιπτώσεις που είχαν τα γεγονότα που συνόδευσαν την επανάσταση του 1821, στην διαμόρφωση του νέου ελληνισμού και ειδικότερα του νεοελληνικού κράτους.
Από το προοίμιο η Μ. Δεληβοριά επισημαίνει ότι το έργο της εδράζεται στην ερμηνεία του ελληνισμού από τον Ν. Σβορώνο και τον Σ. Ασδραχά όπου πρυτανεύει η «συνείδηση της πολιτισμικής συνέχειας του ελληνισμού», συνέχειας που προσδιορίζεται ως «ένα δυναμικό φαινόμενο με διαφορετικές φάσεις» (σελ. 14) και η οποία αντιπαρατίθεται με μια «αριστερή λογιοσύνη» που έθετε «τα ζητήματα της ασυνέχειας της ελληνικής ιστορίας…με όρους που δεν ανταποκρίνονταν σ’ αυτό που για τον Σβορώνο ήταν η ιστορική μεθοδολογία και, μαζί μ’ αυτήν, η ιστοριογραφική δεοντολογία» (σελ. 14).
Η ποίηση του Δ. Σολωμού σώζει ατόφιο και ακέραιο το πνεύμα της επανάστασης του 1821, που στις πιο τραγικές στιγμές της, όπως ήταν η πολιορκία του Μεσολογγίου, ήταν πνεύμα ανιδιοτέλειας και θυσίας στον υψηλότερο βαθμό. Αντίθετα ο κακός της δαίμονας της ήταν ο εμφύλιος σπαραγμός που οδήγησε στην πολιτική κυριαρχία των ολιγαρχικών δηλαδή αυτών που περιγράφει ο Σπηλιάδης ως «κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου, προκρίτων των νησιών και των Φαναριωτών» (σελ. 39).
Εξαρχής η Μ.Δεληβοριά συμπεραίνει ότι «θα πρέπει ωστόσο να υπογραμμισθεί επίσης ότι η συγκρότηση ενός “κράτους δικαίου”, “δυτικού τύπου”, αποτελούσε διάχυτη και γενική επιθυμία και ότι ο “ευρωπαϊκός προσανατολισμός” όλων σχεδόν των επαναστατών ήταν αυτονόητος, δεδομένου ότι η επανάσταση αποσκοπούσε ακριβώς να ανατρέψει το δεσποτικό καθεστώς “ανατολικού” τύπου που εκπροσωπούσε η οθωμανική κυριαρχία» (σελ. 52).
Η κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, Κωλέττη, Κουντουριώτη μακράν από το να έχει εκσυγχρονιστικά χαρακτηριστικά, όπως θέλησε να της αποδώσει μέρος της ιστοριογραφίας, ακολούθησε τακτικές ευνοιοκρατίας και πελατειακών σχέσεων, που εμβάθυναν τον διχασμό και θα οδηγούσαν στην πλήρη καταστροφή της επανάστασης. Συγκεκριμένα:
– Φυλάκισε τον Κολοκοτρώνη, την ευφυέστερη πολεμική φυσιογνωμία του αγώνα και δεν τον απελευθέρωσε παρά μόνο όταν ο Μωριάς κινδύνευε με πλήρη εξαφάνιση από τον Ιμπραήμ
– Αμέλησε ώστε να εφοδιάσει έγκαιρα το πολιορκημένο Μεσολόγγι με τρόφιμα και πολεμοφόδια, ώστε να αντέξει την πολιορκία.
– Υποβάθμισε την στρατιωτική ηγεσία του Καραϊσκάκη παρά τις σημαντικές επιτυχίες του στην Ρούμελη.
– Σπατάλησε ένα μεγάλο μέρος του δανείου για να ενισχύσει στην Στερεά Ελλάδα τον Γκούρα εναντίον του Ο. Ανδρούτσου.
– Ένα μεγάλο μέρος των δανείων το σπατάλησε στην παραγγελία των πλοίων που παραδόθηκαν μετά το τέλος των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ενώ θα μπορούσε να αγοράσει άλλα έτοιμα τα οποία θα μπορούσαν να συμμετέχουν στις κρίσιμες πολεμικές επιχειρήσεις που ακολούθησαν την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.
Η σημαντικότερη κατηγορία όμως που εγείρεται κατά της κυβέρνησης Μαυροκορδάτου κ.λπ. είναι ότι δεν ενίσχυσε το πολιορκημένο Μεσολόγγι όχι μόνο ή κυρίως λόγω ανικανότητας αλλά σκόπιμα λόγω της «προδοτικής τους εγκατάλειψης» (σελ. 359). Το γεγονός αυτό είναι αποτυπωμένο σε «πλήθος σύγχρονα έγγραφα» (σελ. 359).
Καταλήγει η συγγραφέας: «ήταν φανερό ότι αν δεν είχε αφαιρεθεί η αρχηγία από τον Καραϊσκάκη και τα στρατεύματα της Δερβέκιστας είχαν συγκεντρωθεί έξω από το Μεσολόγγι -όπως επί μήνες ζητούσαν οι πολιορκημένοι- και αν είχε έγκαιρα ληφθεί πρόνοια για τον στοιχειώδη ανεφοδιασμό τους, τα καταπονημένα από τις αλλεπάλληλες νίκες της Φρουράς στρατεύματα του Κιουταχή και του Ιμπραήμ ήταν δυνατόν να κατανικηθούν» (σελ. 394). Όπως έλεγε ο Δ. Σολωμός «εκείθε με τους αδερφούς, εδώθε με το Χάρο» (σελ. 405). Ως κίνητρο θεωρεί ότι η κυβέρνηση Μαυροκορδάτου κ.λπ. δεν ήταν απλά προσανατολισμένη προς την Αγγλία ως μια απαραίτητη γεωπολιτική για την προώθηση της ελληνικής ανεξαρτησίας, αλλά πολύ περισσότερο ακολουθούσε τις επιλογές της τελευταίας για την ακεραιότητα της υπό κατάρρευση οθωμανικής αυτοκρατορίας ως αντιστάθμισμα στην επέκταση της Ρωσίας προς τον νότο.
Το σημαντικό έργο της Μ. Δεληβοριά επιβεβαιώνει τους στίχους του Δ. Σολωμού:
«Το χάραμα επήρα
του Ήλιου το δρόμο,
κρεμώντας τη λύρα
τη δίκαιη στον ώμο,—
κι απ’ όπου χαράζει
ώς όπου βυθά,
τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι.»