ΠΕΡΙΚΛΗ ΧΑΙΡΕ ΑΘΑΝΑΤΟΣ
Ανθρώπους σαν τον Περικλή Ροδάκη όταν φεύγουν για το νέο μεγάλο τους ταξίδι δεν τους κλαίνε, τους λένε τραγούδια. Οι ράχες της Αίτνας έως το θέατρο των Συρακουσών, του Χελμού έως τις Αρχαιότητες των Λουσών, των Ποντιακών βουνών έως την Πατρίδα του φίλου του, Στράβωνα, του Ολύμπου και του Αραράτ ντύνονται ανοιξιάτικα για να τον αποχαιρετήσουν. Περικλή Χαίρε. Αθάνατος Ήταν η Ελληνική Αριστερά του Ελεύθερου, του Ορθού Λόγου και του Χαμόγελου
Ομιλία του Μιχάλη Χαραλαμπίδη στην Τιμητική εκδήλωση του Συλλόγου Ποντίων «Αργοναύται – Κομνηνοί» την 25η Απριλίου 2012 στο κτήριο του Συλλόγου τους στην Αθήνα, για τον Περικλή Ροδάκη
Σήμερα είναι μια ιδιαίτερη βραδιά για όλους μας. Έχουν πολλά κοινά τα κομμάτια του ελληνισμού είτε είναι από τον Πόντο είτε είναι από την Πελοπόννησο. Είναι επίσης μια ιδιαίτερη βραδιά για μένα, διότι χρόνια σκεπτόμουν κάποια εκδήλωση σαν κι αυτή για τον Περικλή Ροδάκη.
Ο Περικλής Ροδάκης είναι από τους ανθρώπους όπου κανείς υπερβαίνει το χρόνο. Αν και ο Περικλής είναι στα 90 του, διατηρεί όλη αυτή τη νεότητα και τη φρεσκάδα της σκέψης του. Θα κάνω μια πολύ σύντομη διαδρομή αυτής της συνάντησής μου με αυτόν τον 90ετή νεολαίο…
Με τον ερχομό μου στην Ελλάδα τη δεκαετία του 80 και αρχές του 81, μετά από ένα κύκλο αναζητήσεων, σε μια πόλη που είναι πολύ Ελλάδα… Όταν ζεις στη Ρώμη, βλέπεις περισσότερο την Ελλάδα παρά όταν ζεις στην Αθήνα!
Μέσα από έναν κύκλο αναζητήσεων για την ιδιομορφία μας και την ταυτότητά μας - είχα γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «Για την αυτοδιαμόρφωση, αναθεμελίωση της Ελληνικής αριστεράς»- εκτιμώντας ότι όλο το πολιτικό σκηνικό στη χώρα, οι νεοεθνικόφρονες (κατά την εκτίμησή μου εθνικοφροσύνη = αμερικανοσύνη), η μεταπολιτευτική αριστερά – όχι η αριστερά του Περικλή, του Ηλιού, του Παρτσαλίδη – έβλεπε την Ελλάδα με «ξένα μάτια», είτε Σοβιετικά, είτε Ευρωπαϊκά, είτε άλλων χωρών!
Οι δικές μου επιθυμίες και επιδιώξεις, αλλά και το ιστορικό αίτημα τότε για τη χώρα, ήταν η διαμόρφωση μιας αυτόχθονης θεωρίας και πολιτικής σκέψης. Αν κανείς δει, γιατί απέτυχε ο κύκλος της μεταπολίτευσης, η γνώμη μου είναι γιατί δεν υπήρξε μια αυτόχθονη παιδεία. Υπήρξε μια αρκετά επαρχιώτικη προκαθορισμένη από το εξωτερικό παιδεία.
Έτσι λοιπόν στην αναζήτηση αυτής της αυτοχθονίας, ήθελα όταν ήρθα εδώ, να έρθω σε μια συνομιλία με ανθρώπους, που είχαν μια αυθεντική διήγηση της χώρας. Ο ένας έπαιζε φυσαρμόνικα, ο άλλος έλεγε ανέκδοτα, ο άλλος χόρευε ζεϊμπέκικο, ο άλλος είχε τα κοστούμια του…! Καταλαβαίνετε για ποιους μιλώ! Αυτοί δεν με ενδιαφέρουν.
Ήθελα να συναντηθώ με ανθρώπους που είχαν μια αυθεντική διήγηση της χώρας και άρχιζα να τους εντοπίζω.
Έτσι συνάντησα έναν πολύ μεγάλο πολεοδόμο και αρχιτέκτονα Αριστομένη Προβελέγγιο( της γνωστής οικογένειας των Προβελέγγιων και όπως διάβασα πρόσφατα σε ένα επεισόδιο των Δεκεμβριανών ο Αριστομένης έσωσε τον Κορνήλιο Καστοριάδη) και που ανήκε στη γενιά που έφυγε και πήγε στο Παρίσι, το Νικ. Σβορώνο, το Νικ. Ι. Πανταζόπουλο καθηγητή Νομικής στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και είχε δουλέψει σα συνεχιστής του Κ. Καραβίδα που είχε μια αυτόχθονη σκέψη και είπε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για τη χώρα μας.
Σ’ αυτόν το κύκλο των ανθρώπων συνάντησα τον Περικλή Ροδάκη. Δεν έχω δει άλλον άνθρωπο παγκοσμίως. Έχω δει έναν μεγάλο διανοούμενο Αιγύπτιο, Κόπτη, το Samir Amin. Ο Περικλής μετέφρασε το βιβλίο του «Η συσσώρευση σε παγκόσμια κλίμακα». Στο ιδεατό δυο τρεις άνθρωποι ήμασταν, κάποιοι έφυγαν από τη ζωή, και είχαμε μια πρωτοποριακή αντίληψη στην Ευρώπη για το πώς λειτουργεί το σύστημα παγκοσμίως.
Εμείς την παγκοσμιοποίηση την ξέραμε από το 1974- 75! Αυτό είναι ακριβώς το βιβλίο του Samir Amin, που μετέφρασε ο Περικλής, δηλαδή ότι το σύστημα λειτουργεί παγκοσμίως και δεν λειτουργεί εθνικά, κάτι που δεν έβλεπαν τα κομμάτια της Ευρωπαϊκής αριστεράς! Ακόμα και στην Ιταλία έβλεπα έναν επαρχιωτισμό των Ιταλών που νόμιζαν ότι το σύστημα λειτουργεί εθνικά.
Αυτός ο άνθρωπος που μπορούσες να τον συναντήσεις, να συζητήσεις μαζί του, να πιεις καφέ μαζί του και σε ένα τέταρτο της ώρας, και να σου δώσει μια εικόνα του παγκόσμιου συστήματος είναι ο Samir Amin.
Ο Περικλής τι ήταν;
Ο Περικλής ήταν ο άνθρωπος που σε ένα τέταρτο της ώρας όταν τον συναντούσες, μπορούσε να σου πει όλη τη διαδρομή και την εξέλιξη των λαών παγκοσμίως αλλά ειδικά στη Μεσόγειο, ειδικά στην περιοχή της Μικράς Ασίας της Μεσοποταμίας όπου έγιναν μεγάλες επαναστάσεις των ανθρώπων.
Τον άκουγα και έλεγε, η μεγάλη τροφοπαραγωγική επανάσταση! Τότε στα πλαίσια της Διεθνούς Ένωσης για τα δικαιώματα και την απελευθέρωση των λαών, μια οργάνωση σαν τη διεθνή Αμνηστία, [εμείς μιλούσαμε για λαούς μεγάλου κύρους, με μεγάλες προσωπικότητες (βραβεία Νόμπελ, Ειρήνης)], είχαμε φτιάξει εδώ στην Αθήνα ένα παράρτημα και αρχίσαμε με τον Περικλή μια διαδρομή μνήμης και γνώσης όλης αυτής της περιοχής της Μεσογείου και ειδικά της Ανατολικής Μεσογείου και της Μικράς Ασίας. Τότε συνειδητοποίησα το μεγάλο κενό στη γνώση της ιστορίας μας και στην ιστορική μνήμη.
Εγώ λόγω των δραστηριοτήτων μου σ’ αυτήν την Ένωση είχα έρθει σε επικοινωνία με πολλούς λαούς σε όλο την κόσμο (Λατινική Αμερική, Αφρική, Ασία). Το κενό μνήμης και άγνοια ιστορίας που έβλεπα στους έλληνες δεν το συναντούσα στους Αφρικανούς, πολύ περισσότερο στους λαούς της Νότιας Αμερικής. Στην Νότια Αμερική είναι λαοί με μεγάλη αξιοπρέπεια και μεγάλη ανωτερότητα διανοητική, πολιτική και ηθική.
Αυτό το διαπιστώσαμε σε μια εικόνα της τηλεόρασης όπου ο πρόεδρος Ομπάμα και η Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Κλίντον σε μια συνάντηση των Νοτιο-αμερικανικών χωρών, δεν είχαν τον αέρα… που έχουν όταν επισκέπτονται την Ευρωπαϊκά και την Ασιατική επαρχία. Ήταν πάρα πολύ σεμνοί και υφιστάμενοι μπροστά στην ηθική υπεροχή των ηγεσιών της Νότιας Αμερικής. Αυτό το αίτημα για τη γνώση της ιστορίας μας, το αίτημα για την ανάταση της μνήμης μας, το κάναμε με τον Περικλή, έναν κύκλο σεμιναρίων που διοργάνωνε κάθε εβδομάδα στην οδό Φιλελλήνων, η Ελληνική Ένωση για τα δικαιώματα και την απελευθέρωση των λαών.
Πολλοί νέοι άνθρωποι έρχονταν να μπουν σε όλο αυτό το ταξίδι, που μας έκανε κάθε εβδομάδα ο Περικλής. Εκεί διέκρινα ένα δεύτερο στοιχείο. Είχε την ευκολία να σου διηγηθεί για όλους αυτούς λαούς εκτός κειμένου. Δεν συναντάς πολλούς τέτοιους ανθρώπους.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό που με εντυπωσίασε είναι ότι τον είδα μια μέρα σε συνάντησή μας στους Λούσου Καλαβρύτων και μου έκανε μια διήγηση της αρχαίας πόλης των Λουσών. Ο Περικλής εκτός από ιστορικός, έχει και αυτή τη διεπιστημονικότητα και αυτό είναι πολύ καλό. Για τα παιδιά σας και για τους νέους ανθρώπους πέρασε η περίοδος των ειδικεύσεων.
Χρειαζόμαστε συνολικές προσεγγίσεις και ολοκληρωμένους επιστήμονες πολυδιάστατους. Μεταξύ άλλων παρατήρησα ότι ο Περικλής είναι και ένας πολύ καλός χωρογράφος. Χρησιμοποιώ αυτόν το χώρο γιατί είναι μια λέξη ενός προσώπου πολύ αγαπητού στον Περικλή και σε μένα, του Στράβωνα του γεωγράφου και του ιστορικού(ο Στράβων μιλά για τη χωρογραφία και όχι για τη χωροταξία). Ο Περικλής επεκτείνονταν από τους Λουσούς για όλη την Πελοπόννησο. Έβλεπε τη σχέση του Περικλή με τον τόπο και ειδικά τον τόπου της Πελοποννήσου που έχει έναν μεγάλο πλούτο.
Η Πελοπόννησος έχει την μεγαλύτερη πυκνότητα της ιστορίας σε ολόκληρο τον κόσμο και αυτό είναι ο μεγάλος της πλούτος ο μεγάλος πόρος για την ανάπτυξή της. Θεωρώ μεγάλο έγκλημα αυτόν τον ακρωτηριασμό της Πελοποννήσου σε Δυτική Ελλάδα και Πελοπόννησο (εννοώ τη σημερινή διοικητική διαίρεση των Περιφερειών της Ελλάδας).
Η Πελοπόννησος είναι πολύ καλύτερη από την Τοσκάνη της Ιταλίας. Αυτή η χωρογραφική διήγηση του Περικλή είναι πάρα πολύ χρήσιμη, διότι την έχει εκφράσει σε θαυμάσια βιβλία όπως π.χ. ο «Κλεομένης» της Σπάρτης. Μέσα από όλη αυτή τη διαδρομή που κάναμε εκτός από τη γνωριμία των λαών της Ανατ. Μεσογείου και της Μικράς Ασίας και την πορεία της σταύρωσής τους ή του «Γολγοθά τους», ο Περικλής το έκφρασε με ένα τίτλο σε ένα βιβλίο του που τα λέει όλα: «Ο Γόρδιος δεσμός των εθνοτήτων της Μικράς Ασίας», ο γόρδιος είναι μια λέξη που πρέπει να σπάσει.
Εμείς μέσα από όλο αυτό που κάναμε θα θέλαμε τον διεθνισμό και τον ανθρωπισμό σ’ αυτήν την περιοχή, γιατί και η ελληνική αριστερά και οι ευρωπαϊκές αριστερές, είχαν σταματήσει τη διεθνιστική τους αλληλεγγύη επεκτείνοντάς την μέχρι το στενό της Ερυθραίας. Δεν προχώρησαν παραπάνω. Εμείς με αυτό που κάναμε φέραμε το διεθνισμό και τον πήγαμε σε όλους αυτούς τους ιστορικούς και αυτόχθονες λαούς.
Το πρώτο άλμα είναι η έκδοση αυτού του βιβλίου που περιλαμβάνει τα πρακτικά του διεθνούς δικαστηρίου των λαών που στήθηκε στο Παρίσι το 1984 και εξέτασε την περίπτωση της Αρμενικής Γενοκτονίας. Αν διαβάσετε τώρα στην εισαγωγή το κείμενο του Περικλή Ροδάκη, θα δείτε πόσο προβλεπτικό, να μην πω… προφητικό, είναι πολύ επίκαιρο διότι περιλαμβάνει όλες αυτές τις εξελίξεις και τις τάσεις της «άνοιξης» των αυτόχθονων λαών της Μικράς Ασίας και της Μεσοποταμίας. Ο έλληνας άνθρωπος προβλέπει, προλέγει, είναι πολιτικός.
Ένα άλλο που διέκρινα στον Περικλή, και το συναντούσε στη γενιά του 40 δεν το συναντούσες στη γενιά της μεταπολίτευσης και μου έκανε εντύπωση μια διανοητική ηγεμονία που τον οδηγούσε σε μια ηθική υπεροχή απέναντι στα ψευδοκατεστημένα, στις εξουσίες ή στους παράγοντες. Αυτός όντας διανοούμενος, αντιστασιακός και πολιτικός, το εξέφραζε και το εκφράζει με μια κίνησή του χεριού του που καταλαβαίνει κανείς ότι λέει πολλά πράγματα. Ενώ σε άλλο κόσμο ακόμα και σε φίλους μου που ήρθα σε συνομιλία, έβλεπα μια δουλικότητα απέναντι στην ελίτ.
Η ελίτ δεν είναι κακό πράγμα. Μετά το 1974 η χώρα δεν έχει ελίτ. Ήθελα να κάνουμε αυτή την εκδήλωση για πάρα πολλούς λόγους, αλλά κυρίως διότι ο Περικλής είναι ένα μεγάλο παράδειγμα και ιδίως αυτή την περίοδο, αυτό που έχει ανάγκη η χώρα και η κοινωνία μας είναι τα παραδείγματα.
Στην μεταπολίτευση έλειψε ο λόγος και έλειψε πάρα πολύ το παράδειγμα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Περικλή είναι ότι παρ’ όλο που έζησε στη φυλακή (φυλακή είναι το πανεπιστήμιό του, μεγάλο πανεπιστήμιο), για περίοδο πολύ φορτισμένη ώστε να σε οδηγεί στην αφηρημένη σκέψη και στη μεταφυσική, παρ’ όλο που έζησε σε ένα περιβάλλον διανοητικό που ήταν πολύ μεταφυσικό, πολύ σωτηριολογικό, παρ’ όλο που ήταν αριστερός και έζησε βιωματικά τις φυλακές [με συγκλόνισε εκείνο το κείμενό του που μιλάει για τον Κωστάκη έναν νέο, κρατούμενο που τον εκτελούν στις φυλακές της Κεφαλονιάς], αυτό το μεγαλείο του Περικλή που δεν το κάνουν άλλοι, έφυγε από αυτή τη φόρτιση τη μεταφυσική και τη φόρτιση την ιδεολογική και πέρασε στον ορθό λόγο, στην κριτική σκέψη.
Γι’ αυτό δεν έμεινε Σταλινικός, διότι είχε αυτή τη δύναμη του λόγου. Αυτό που έκανε τον ξεχώρισε από τη γενιά του. Ήθελα να κάνουμε αυτή την εκδήλωση, διότι νομίζω ότι οι δημοκρατίες, οι κοινωνίες που διοικούνται με ένα χρηστό τρόπο, τιμούν τους άριστους. Αυτό δεν το παρατηρεί κανείς στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα δεν τιμούνται οι άριστοι.
Η γνώμη μου είναι ότι το Ελληνικό Πανεπιστήμιο εδώ και πολύ καιρό, τον Περικλή έπρεπε να τον εντάξει οργανικά και με πολλούς άλλους τρόπους. Έχω ζήσει με τέτοιους ανθρώπους στην Ιταλία. Δεν είχαν κάνει τις τυπικές σπουδές, δεν είχαν διδακτορικό αλλά πίστευαν κάτι. Το άλμα που έκανε το Ιταλικό Πανεπιστήμιο το έκανε με ανθρώπους που ήταν σαν το Περικλή και πίστευαν σε κάτι το οποίο το έκφρασαν διανοητικά. Τους τελευταίους καιρούς τιμούν τους κάκιστους, αυτό που ονομάζω κακιστοκρατία.
Η μεταπολίτευση και ειδικά στην τελευταία περίοδο επεβλήθη η κακιστοκρατία. Πριν από λίγο καιρό ήμουν στην Σπάρτη και στην Καλαμάτα και από εκεί ήθελα να κάνω ένα δώρο στον Περικλή τον Ροδάκη. Μιλώντας στην Καλαμάτα ζήτησα να επιστρέψουν ( αυτό είναι κάτι πολύ δικό μου και του Περικλή) στο Μιστρά τα οστά του Πλήθωνα του Γεμιστού αυτού του πρώτου πατέρα της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης. Τα οστά του βρίσκονται στο Ρίμινι της Ιταλίας.
Τα πήρε ένας μεγάλος επαναστάτης( γόνος οικογένειας επαναστατών επί αιώνες, που ξεκινάνε σαν ανθρωπιστές με το κίνημα των ανθρωπιστών από το 1400 που μεταξύ άλλων παίζει μεγάλο ρόλο και ο τραπεζούντιος Βησσαρίων, και συνεχίζουν σε όλα τα επαναστατικά ρεύματα ) ο Μαλατέστα απόγονος της μεγάλης αυτής γενιάς περί το 1680 κατά τον Ενετο-Τουρκικό πόλεμο (την 11η Σεπτεμβρίου του 1684 στη μάχη της Βιέννης ηττήθηκαν οι Τούρκοι και το Ισλάμ) ήρθε στο Μιστρά και πήρε τα οστά για να μη βεβηλωθούν από τους Οθωμανούς και τα πήγε στο Ρίμινι σε οικογενειακό ναό όπου βρίσκονται μέχρι και σήμερα. Έχουμε ανάγκη σήμερα αυτό που έκανε ο Πλήθων ο Γεμιστός, αυτό που έκανε ο Περικλής Ροδάκης.
Έχουμε ανάγκη τις ακαδημίες, τα Λύκεια, τα εργαστήρια της σκέψης , διότι η σκέψη σταμάτησε εδώ και πολύ καιρό στην Ελλάδα, για να επιστρέψουν εκείνα τα ιδανικά και οι αξίες οι οποίες χαρακτήρισαν ακριβώς πολιτισμό που έκφρασε ο Πλήθωνας, που έκφρασε ο Περικλής Ροδάκης, έναν πολιτισμό το δικό μας πολιτισμό ο οποίος εξανθρώπισε και πολίτισε τον κόσμο, ο οποίος παγκοσμιοποίησε τον κόσμο μέσα από την ομορφιά, την αίσθηση του ωραίου...