"Τετράδια" - Εκδόσεις Στοχαστής. Αφιέρωμα στα 50 χρόνια από την Τουρκική Εισβολή
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΣΗΣ
... Αν μας έβλεπες, μητέρα, όταν ήρθε το κακό,
αν μας έβλεπες πώς περιμέναμε την Ελλάδα!
Ποτέ φρυγμένη γη Αυγούστου
δεν περίμενε έτσι τα πρωτοβρόχια,
ποτέ πνιγόμενος δεν ψηλάφησε έτσι για ένα σανίδι,
ποτέ ετοιμοθάνατο παιδί δεν αναζήτησε έτσι το χέρι της μάνας του.
Οι πηγές σταμάτησαν ν’ αφουγκραστούν τα βήματά της,
το Τρόοδος στάθηκε στις μύτες των ποδιών να τη δη στον ορίζοντα.
Την περιμέναμε μέσ’ απ’ τους καπνούς και τις φλόγες
της Κοιλάδας των Κέδρων,
την περιμέναμε απ’ το ξάγναντο του Τρίπυλου,
την περιμέναμε βουτηγμένοι ως το λαιμό
στη θάλασσα της Κερύνιας,
συγκρατούσαμε το ξεψύχισμά μας να μας προφτάξη.
Φυλλομετρούσαμε την Ιστορία της,
φυλλομετρούσαμε σαν ευαγγέλιο την Ιστορία της,
– «να εδώ κι εδώ κι εδώ» –
και την περιμέναμε.
Κι «όχι, δε μπορεί να μην έρθη», λέγαμε,
κι «όχι, δε γίνεται να μην έρθη», λέγαμε,
κι όπου νάναι άκου την με τους Σπαρτιάτες της
και τα «Μολών λαβέ» και τον «Αέρα»,
κι όπου νάναι άκου την!...
Κώστας Μόντης
Α΄
Το 1974, όπως –άλλωστε– και το 1922, ήταν έτη που σημάδεψαν την μοίρα και την πορεία του νεότερου Ελληνισμού και του Ελληνικού Κόσμου, με έναν κατεξοχήν αρνητικό τρόπο.
Με την εξολόθρευση μεγάλων τμημάτων του συνολικού πληθυσμού των περιοχών που κατελήφθησαν και την απώλεια ιστορικών εδαφών που κατοικούνταν από συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς από τα προομηρικά ακόμη χρόνια.
Η καταστροφή στην Μικρά Ασία το 1922 και ο ακολουθήσας ακρωτηριασμός στην Βόρεια Κύπρο το 1974, είναι αρκετά για να μας δείξουν, πώς μέσα σε τόσο βραχύ ιστορικό χρόνο (μόλις πενήντα χρόνια), ο Ελληνικός Κόσμος υπέστη δύο πλήγματα που ισοδυναμούν με την απώλεια μείζονος γεωγραφικού, ιστορικού και πολιτισμικού χώρου του, επί χιλιετίες ακμάζοντος στην περιοχή της Ανατολικής Λεκάνης της Μεσογείου, Ελληνισμού.
Αρχιτέκτονας και εκτελεστής του αποτρόπαιου αυτού έργου ήταν και στις δύο περιπτώσεις η επίσημη Τουρκία και μάλιστα στην πιο σύγχρονη, δημοκρατική, κατά πολλούς, εκδοχή της, την κεμαλική.
Κι όμως από το 1909, ένας φωτισμένος Μικρασιάτης Έλληνας εκπαιδευτικός και διανοούμενος ο Δημήτρης Γληνός, είχε περιγράψει με επάρκεια και διαύγεια τα βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης Τουρκίας και τις επιδιώξεις της ως λαού, έθνους και κράτους στον σύγχρονο κόσμο.
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το κατεξοχήν διορατικό αυτό κείμενο:
«Ο διωγμός των μη Τούρκων και ιδία των Ελλήνων είνε φαινόμενον ουσιαστικόν της νέας θέσεως των πραγμάτων, είνε η διαγώνιος της νέας εσωτερικής πολιτικής εν Τουρκία, η δε σωβινιστική παραφορά κατά της ελευθέρας Ελλάδος, ην κατέλαβον ως μωράν παρθένον, αδύνατον και απαράσκευον, και ο φανατισμός των εν τω Κρητικώ ζητήματι και η καθ’ όλου διαγωγή των κατά των ελευθέρων Ελλήνων, δεν είνε αφορμή του εσωτερικού διωγμού των Οθωμανών Ελλήνων αλλά φαινόμενον παράλληλον και συναφές προς εκείνον εν τη εξωτερική πολιτική και μάλλον αντίκτυπος εσωτερικών σχέσεων και υπολογισμών......Τουρκικόν έθνος και οθωμανικόν έθνος είνε λέξεις απολύτως ταυτόσημοι.
Οθωμανικόν έθνος υπό την σημασίαν, ην αποδίδουσιν εις τον όρον οι Νεότουρκοι δεν υπάρχει, είνε όνειρον θερινής νυκτός. Υπάρχει οθωμανικόν ή τουρκικόν κράτος κατοικούμενον υπό εθνών καλουμένων τουρκικού, ελληνικού, αλβανικού, αραβικού, βουλγαρικού, σερβικού κ.τ.λ. Η ετικέτα οθωμανικόν έθνος προσκολλωμένη εις το σύνολον των εθνών τούτων είνε ψευδής, απολύτως ψευδής. Δεν είνε δύσκολον μελετών τις σοβαρώς την ιστορίαν να μάθη την σημασίαν της λέξεως έθνος. Είνε ίσως δύσκολον να την εννοήση καλώς, και εις την θέσιν αυτήν ευρίσκονται οι Νεότουρκοι. Αλλ’ αν η ιστορία δυσκόλως κατανοήται και πολύ σπανίως διδάσκη τους λαούς, εκδικείται σκληρώς τους πλαστογραφούντες αυτήν...
Η κρατούσα λοιπόν σήμερον εν Τουρκία τάξις θα καταπολεμήση επιμόνως, αμειλίκτως, λυσσωδώς πάσαν αποκεντρωτικήν τάσιν. Κατέχουσα πάσας τας εξουσίας, διαθέτουσα ως όργανον στρατόν ισχυρόν και όχλον σφαγέα, αντλούσα τέχνας και πλεκτάνας εκ του ακενώτου ταμείου της τουρκικής υποκρισίας και κρυψινοίας, εκμεταλλευομένη τας ανοήτους αμοιβαίας έριδας των εθνοτήτων, κολακεύουσα προς το παρόν τον ένα δια να πατάξη τον άλλον, θα θελήση να εκμηδενίση με την σειράν πάντας. Όστις κατανοήση καλώς την σημασίαν του τεθέντος σκοπού, δηλαδή την δημιουργίαν Έθνους ενιαίου, έθνους οθωμανικού, δεν είνε δύσκολον να εννοήση τα μέσα, άτινα θα τεθώσιν εις ενέργειαν.
Θα παρεμποδίζωσι δια πάσης εκλογικής παρανομίας και αυθαιρεσίας την εκδήλωσιν του αληθούς φρονήματος των εθνικοτήτων, θα άρωσι την ελευθερίαν του συνέρχεσθαι, θα απαγορεύσωσι την συγκρότησιν πολιτικών συλλόγων, θα περιορίσωσι την ελευθερίαν του τύπου, θα καταπατάξωσι τους πνευματικούς αρχηγούς, θα καταργήσωσι την διοικητικήν και εκπαιδευτικήν αποκέντρωσιν των κοινοτήτων, θα επιβάλωσι την τουρκικήν γλώσσαν και ιδεολογίαν, θα επιβουλευθώσιν εν γένει πάντα τα πνευματικά φυλετικά αγαθά, θα εξουδετερώσωσι τους Χριστιανούς στρατιώτας, διασκορπίζοντες αυτούς εντός πλήθους Μωαμεθανών, θα παρακωλύσωσι δια πλαγίων μέσων πάντας τους Χριστιανούς τους τείνοντας να καταλάβωσιν ανώτερα και εμπιστευτικά αξιώματα εν τη πολιτεία, θα αποκλείωσι δια πλαγίων μέσων τους Χριστιανούς από των στρατιωτικών σχολών, δια να μη γίνουν πολλοί Χριστιανοί αξιωματικοί, τέλος δεν θα διστάσουν να βάλουν το μαχαίρι εις τον λαιμόν παντός ατόμου, ή πόλεως, ή χώρας, ήτις θα θελήση να σώση ανθισταμένη το φρόνημά της και τον εθνισμόν της» 1.
Δυστυχώς δεν υπάρχουν ερωτήματα στα όσα γράφονται, διότι η απάντηση έχει ήδη δοθεί «με το μαχαίρι εις τον λαιμόν παντός ατόμου, ή πόλεως, ή χώρας, ήτις θελήση να σώση ανθισταμένη το φρόνημά της και τον εθνισμόν της».
Β΄
Με το αφιερωματικό αυτό τεύχος στα 50 χρόνια που πέρασαν από το τραγικό εκείνο 1974 (όπως και το τεύχ. 81-82, αφιερωμένο στα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922), τα «Τετράδια» επι-
1. Για περ. βλέπε Δημήτρης Γληνός, «Η τουρκική μεταπολίτευσις και οι συνέπειαι αυτής», περ. «Ελληνισμός», τεύχ. 141 και 142, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος 1909 και Λουκάς Αξελός, Γεώργιος Σκληρός. Η Ελλάδα στα χρόνια από την Ένωση των Επτανήσων έως την Συνθήκη των Σεβρών, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2023, σελ. 293 επIδιώκουν σε μια κομβική, υπαρξιακή –θα λέγαμε– περίοδο για τον Ελληνικό Κόσμο, να καταγράψουν και να καταδείξουν, μέσα από την συστηματική και επίπονα διασταυρωμένη έρευνα και μελέτη των πεπραγμένων, όσα σφραγίζουν το παρελθόν άρα και το παρόν μας· να αναδείξουν, με δυο λόγια, το όλον πρόβλημα στις πραγματικές του και μόνον διαστάσεις.
Διότι για τον Ελληνισμό και τον Ελληνικό Κόσμο, η Κύπρος δεν αντιπροσωπεύει ένα κάποιο «κομμάτι γης», κάποιο «Χρυσοπράσινο φύλλο ρηγμένο στο πέλαγο», ούτε το Αιγαίο και η Θράκη κάποια περιορισμένα τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιου βυθού ή εδάφους.
Το Αιγαίο και η Θράκη, αντιπροσωπεύουν αυτή την στιγμή τους όρους ύπαρξής μας ως ανεξάρτητου κράτους και η Κύπρος, νοούμενη ως ενιαία Κυπριακή Δημοκρατία, την βούλησή μας ως έθνους να μην εγκαταλείψουμε την έσχατη αυτή Αλεξάνδρεια, συγκατανεύοντας στον οριστικό ενταφιασμό του Ανατολικού Ελληνισμού.
ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ
Τα κείμενα τα οποία συμπεριλαμβάνονται στο αφιέρωμα των «Τετραδίων» είναι τα εξής:
Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης: Η Τουρκία αντιμετωπίζει ενιαία Ελλάδα και Κύπρο
Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου Γεώργιος: Αν πέσει η Κύπρος θα αρχίσει και η αποδόμηση της Ελλάδος
Λουκάς Αξελός: Κύπρος, Ελλάδα, Ελληνισμός. Ο Ελληνικός Κόσμος μπροστά στα επίδικα του 21ου αιώνα
Περικλής Νεάρχου: Το έλλειμμα στρατηγικής θανάσιμη απειλή για την Κύπρο
Λαοκράτης Βάσσης: Η αποκυπροποίηση του «εθνικού αισθήματος» και η βαθύτερη αιτιότητά της
Κώστας Βενιζέλος: Κυπριακό 1974-2024. 50 χρόνια χωρίς αφήγημα και διεκδίκηση του αυτονόητου
Γιώργος Κοντογιώργης: Το Κυπριακό πενήντα χρόνια μετά την καταστροφή. Η γεωπολιτική διάσταση και η ελλαδική δυστοπία
Ρούντι Ρινάλντι: «Σκάβοντας» για το θέμα της κρατικότητας της Κύπρου
Παναγιώτης Ήφαιστος: Κύπρος: Συμπλεκόμενα στρατηγικά, πολιτικά, νομικά, θεσμικά και διπλωματικά κριτήρια και παράγοντες
Κώστας Μαυρίδης: Ο τουρκικός επεκτατισμός, οι εγχώριες ελίτ του κατευνασμού και η ώρα του ορθολογισμού για Ελλάδα-Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Σταύρος Λυγερός: Ανάγκη αναθεώρησης της στρατηγικής στο Κυπριακό από μηδενική βάση
Πέτρος Παπαπολυβίου: Το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή στην Κύπρο (Ιούλιος-Αύγουστος 1974)
Δημήτρης Αλευρομάγειρος: Κύπρος 1974-2024. Τα δικά μας διαχρονικά λάθη και η πολιτική των ισχυρών της Γης συνέτειναν στην καταστροφή της Κύπρου
Φοίβος Κλόκκαρης: Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974
Χαράλαμπος Α. Αλεξάνδρου: Οι κρίσιμες μέρες της 19ης και 20ής Ιουλίου 1974 και η δράση των Μονάδων Πυροβολικού της Εθνικής Φρουράς
Άγγελος Συρίγος: Πενήντα χρόνια μετά την εισβολή: Σε αναζήτηση στρατηγικής
Γιώργος Γεωργής: Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου. Η σεφερική άποψη για το κλείσιμο του Κυπριακού
Βασίλης Κων/νου Φούσκας: Μπορούσε η Ελλάδα να επιχειρήσει στην Κύπρο; Αποδομώντας το αφήγημα της Δεξιάς
Φανούλα Αργυρού: Πώς η βρετανική πολιτική συμβάδισε με την τουρκική 1955-1974
Μάριος Λ. Ευρυβιάδης: Οι ακροάσεις Pike στο Κογκρέσο, ο Κίσινγκερ και η Κύπρος 1975-76
William Mallinson: Κύπρος, Πώς η Βρετανία ενέδωσε στον Κίσινγκερ
Κλέαρχος Α. Κυριακίδης: Η «καμουφλαρισμένη» διχοτόμηση του 1960, η βίαιη «ντε φάκτο» διχοτόμηση του 1974 και οι ευθύνες του βρετανικού Κοινοβουλίου
Αργύριος Τασούλας: Η πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης κατά την κυπριακή κρίση του 1974
Κωνσταντίνος Γρίβας: Μια "θεωρία νίκης" για την Εθνική Φρουρά. Οι επιχειρήσεις στην Ουκρανία επιταχύνουν τη νέα στρατιωτική επανάσταση και προσφέρουν λύσεις χαμηλού κόστους
Γιώργος Κέντας: Ασφάλεια και εγγυήσεις στο πλαίσιο των συνομιλιών για το Κυπριακό 1977-2017
Ήλια Ξυπολιά: Τρεις κηδεμόνες, ένα βρέφος και μια εγγυημένη σύγκρουση. Η ιμπεριαλιστική Συνθήκη Εγγυήσεως
Στέφανος Κωνσταντινίδης: Δομές της κυπριακής κοινωνίας και Κυπριακό Πρόβλημα
Θεοφάνης Μαλκίδης: Οι Αγνοούμενοι - Όμηροι - Αιχμάλωτοι της τουρκικής εισβολής: Η «μεταβατική δικαιοσύνη» και το πολιτικό ζήτημα
Ευάγγελος Φιακάς: Οδοιπορικό αιχμαλωσίας 1974: Σύλληψη - συνθήκες κράτησης - επιχειρήσεις ανταλλαγής Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων πολέμου
Γιάννης Μαυρής: Οι μακροχρόνιες τάσεις της ελληνοκυπριακής κοινής γνώμης
Λουκάς Αξελός: Η Κύπρος και το Κυπριακό στα «Τετράδια». Βιβλιογραφικός οδηγός 1980-2024.