Απόσπασμα από το βιβλίο του Τάσου Χατζηαναστασίου, Κύπρος και Μεταπολίτευση, το σύμπλεγμα της ήττας, Εναλλακτικές Εκδόσεις 2004.
20 Ιουλίου
Τουρκικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην περιοχή Πέντε Μίλι της Κερύνειας ενώ η τουρκική αεροπορία βομβάρδιζε στόχους στο νησί και έριχνε αλεξιπτωτιστές στον τουρκοκυπριακό θύλακα Λευκωσίας – Αγύρτας, έτσι ώστε να δημιουργηθεί το αναγκαίο προγεφύρωμα στην περιοχή μεταξύ Λευκωσίας και Κερύνειας. Η άμυνα της Κύπρου απάντησε καθυστερημένα και αναποτελεσματικά γιατί το πραξικόπημα είχε αποσυντονίσει και αποπροσανατολίσει την Εθνική Φρουρά. Στην Ελλάδα κηρύχτηκε γενική επιστράτευση που αποκάλυψε έναν στρατό ανοργάνωτο και με χαμηλό ηθικό.
Την ίδια ημέρα συνήλθε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΣΑ) που εξέδωσε την απόφαση 353 με την οποία ζητούσε την άμεση κατάπαυση του πυρός και την απομάκρυνση των ξένων στρατιωτικών δυνάμεων από το νησί. Ζητούσε επίσης από τις εγγυήτριες δυνάμεις ν’ αρχίσουν χωρίς καθυστέρηση διαπραγματεύσεις για την αποκατάσταση της ειρήνης και της συνταγματικής τάξης στο νησί. Δεν γινόταν καμία αναφορά στην εισβολή, την Τουρκία και την κατοχή εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας. […]
22 Ιουλίου
Η κατάπαυση του πυρός επετεύχθη τελικά στις 22 Ιουλίου, ώρα 16.00, όταν η Τουρκία είχε ήδη εξασφαλίσει τη σχετικά άνετη περάτωση της απόβασης στρατευμάτων.
24 Ιουλίου
Κυβέρνηση πολιτικών εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Κων. Καραμανλή και υπουργό Εξωτερικών τον Γεώργιο Μαύρο. Παράλληλα με την κατάρρευση της χούντας της Αθήνας, ο Νίκος Σαμψών παραιτήθηκε στη Λευκωσία και, όπως προνοεί το σύνταγμα, καθήκοντα προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας ανέλαβε ο πρόεδρος της Βουλής, Γλαύκος Κληρίδης.
Παρά την κατάπαυση του πυρός και τις αποφάσεις 354 και 355 (23 Ιουλίου και 1 Αυγούστου 1974 αντίστοιχα) του ΣΑ … η Τουρκία συνέχισε ν’ αποβιβάζει δυνάμεις στην Κύπρο, να επιτίθεται και να επεκτείνει την κατοχή κυπριακού εδάφους ως τη δημιουργία προγεφυρώματος στην περιοχή Κερύνειας – Λευκωσίας, στις 8 Αυγούστου, με μέτωπο 25 χλμ. και βάθος 18 χλμ.[1]
25-30 Ιουλίου
Συνομιλίες στη Γενεύη μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας που κατέληξαν, παρά τις απαισιόδοξες προβλέψεις, στην υπογραφή συμφωνίας[2]. Ωστόσο, το κείμενο της διακήρυξης της Γενεύης δεν αποτελούσε ελληνική διπλωματική επιτυχία αλλά τουρκική. Η απόφαση ουσιαστικά έδινε το δικαίωμα στην Τουρκία να διατηρήσει στην Κύπρο τα στρατεύματά της. Το κείμενο αναφέρει πως δεν έπρεπε να επεκταθούν οι κατεχόμενες περιοχές και να γίνουν άλλες επιθετικές ενέργειες. Έπρεπε να καθοριστεί μια ζώνη ασφαλείας στα όρια των περιοχών που κατείχαν τα τουρκικά στρατεύματα από αντιπροσώπους. Οι Ελληνοκύπριοι υποχρεώνονταν να εκκενώσουν τους τουρκοκυπριακούς θύλακες που είχαν καταλάβει. Στα μικτά χωριά την αστυνόμευση θα την αναλάμβαναν οι δυνάμεις των ΗΕ. Ακόμη οριζόταν να γίνει ανταλλαγή αιχμαλώτων, έγκαιρη και σταδιακή μείωση του αριθμού των ενόπλων δυνάμεων και του όγκου των εξοπλισμών καθώς και κάθε είδους πολεμικού υλικού στην Κύπρο. Τέλος, ν’ αρχίσουν διαπραγματεύσεις για την αποκατάσταση της ειρήνης και της συνταγματικής τάξης. Στο συνταγματικό, που θα συζητιόταν μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, σημειώθηκε ότι θα υπάρχουν δύο αυτόνομες διοικήσεις. Με τον τρόπο αυτό αναγνωριζόταν de facto «τουρκοκυπριακή διοίκηση» ενώ, την ίδια στιγμή, η κυπριακή κυβέρνηση υποβαθμιζόταν σε «ελληνοκυπριακή διοίκηση»[3]. Μεγαλύτερη όμως δικαίωση των τουρκικών θέσεων αποτελούσε η συμπληρωματική επίσημη δήλωση που έκαναν ο Γεώργιος Μαύρος και οι ομόλογοί του, της Τουρκίας, Τουράν Γκιουνές, και της Βρετανίας, Τζέιμς Κάλαχαν. Σύμφωνα με τη δήλωση αυτή, «οι υπουργοί των Εξωτερικών Ελλάδας, Μεγάλης Βρετανίας και Τουρκίας διευκρινίζουν ότι η συμμόρφωση των κυβερνήσεών τους προς τη διακήρυξη υπό σημερινή ημερομηνία ουδόλως επηρεάζει τις απόψεις εκάστου επί της ερμηνείας ή της εφαρμογής της συνθήκης εγγυήσεων του 1960 ή ακόμη και των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων εκ της συνθήκης ταύτης». Με άλλα λόγια αναγνωριζόταν το δικαίωμα της Τουρκίας να ερμηνεύει όπως τη συνέφερε τους όρους της συνθήκης εγγυήσεων. Ο Μαύρος θα χαρακτηρίσει «ιστορική» τη συμφωνία[4].
8-13 Αυγούστου
Δεύτερος γύρος των συνομιλιών της Γενεύης κι ενώ η Τουρκία έχει ήδη δημιουργήσει ικανό προγεφύρωμα στο νησί και έχει αποβιβάσει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις. Στις συνομιλίες συμμετείχαν από ελληνικής πλευράς, ο Μαύρος, ο Κληρίδης, ως προεδρεύων της Κυπριακής Δημοκρατίας, κι από τουρκικής πλευράς ο Γκιουνές και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ραούφ Ντενκτάς ενώ από βρετανικής πλευράς πήρε μέρος και πάλι ο Κάλαχαν. Η ελληνοκυπριακή πλευρά πρότεινε την επαναφορά του συντάγματος του 1960 που ήταν και η δικαιολογία της Τουρκίας για να εισβάλει στην Κύπρο. Η Τουρκία απέρριψε αμέσως αυτή τη διευθέτηση με το αιτιολογικό ότι τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου τις είχαν παραβιάσει πρώτοι οι Ελληνοκύπριοι[5].
Από τουρκικής πλευράς προτάθηκαν δύο σχέδια. Το πρώτο, γνωστό ως «σχέδιο Γκιουνές», προέβλεπε τη δημιουργία μιας πολυπεριφερειακής γεωγραφικής ομοσπονδίας όπου ο τουρκικός τομέας θα κατείχε το 34% του κυπριακού εδάφους. Το δεύτερο σχέδιο, που προτάθηκε από τον Ντενκτάς, προέβλεπε τη δημιουργία δύο ομόσπονδων κρατών με πλήρη κυριαρχία. Τα όρια των δύο κρατών προσδιορίζονταν στη γραμμή «Αττίλα 2», περίπου δηλαδή στη γραμμή που προέκυψε με τη δεύτερη εισβολή, και ο χώρος που θα κατείχε το τουρκοκυπριακό τμήμα θα ήταν πάλι ίσο με το 34% της Κύπρου[6]. Ο Κάλαχαν πρότεινε τη δημιουργία μιας διζωνικής ομοσπονδίας από δύο αυτόνομες διοικήσεις σ’ ένα ενιαίο, κυρίαρχο, ανεξάρτητο κράτος. Η ελληνική πλευρά είχε αρκετές ενστάσεις αλλά η τουρκική το απέρριψε συλλήβδην. Οι μέρες του δεύτερου γύρου των συνομιλιών της Γενεύης από τις 8-13 Αυγούστου είναι από τις πιο δραματικές στην ιστορία της Κύπρου καθώς η Τουρκία ήταν έτοιμη να εξαπολύσει νέα επίθεση, η Ελλάδα έχει επανειλημμένα εκφράσει στον Κληρίδη την αδυναμία της να βοηθήσει στρατιωτικά την Κύπρο και οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν είναι διατεθειμένες να παρέμβουν[7]. Μάλιστα, ο Κληρίδης και ο Μαύρος αναχωρούν για Γενεύη γνωρίζοντας ότι πρέπει να επιτευχθεί συμφωνία πάση θυσία διαφορετικά η Τουρκία θα επέβαλλε στρατιωτικά τις απόψεις της, όπως και πράγματι έκανε. […]
14 Αυγούστου
Τα μεσάνυχτα της 13ης Αυγούστου και ενώ η τουρκική πλευρά εμμένει στις θέσεις της και τα τουρκικά στρατεύματα στην Κύπρο απλώς περιμένουν ειδοποίηση από τη Γενεύη, οι Αμερικανοί παρεμβαίνουν για να ζητήσουν από τους Ελληνοκύπριους να δεσμευτούν ότι θα προσεγγίσουν τις θέσεις του τουρκοκυπριακού σχεδίου. Ο Κληρίδης εξακολουθεί να ζητεί προθεσμία, η οποία όμως δεν γίνεται δεκτή. Η συνεδρίαση λύνεται στις 2.30 μετά τα μεσάνυχτα και, ενώ ο Μαύρος δηλώνει πως στο εξής «ισχύει ο νόμος της ζούγκλας», ο Γκιουνές μ’ ένα τηλεφώνημα ειδοποιεί τους Τούρκους στρατηγούς: τα ξημερώματα αρχίζει η προέλαση του τουρκικού στρατού στην Κύπρο. Η Κυπριακή Δημοκρατία προσφεύγει στο ΣΑ ενώ οι Ελληνοκύπριοι μάχονται απελπισμένα απέναντι στους πολλαπλάσιους στρατιώτες, τα άρματα μάχης και τα αεροπλάνα του Αττίλα που βομβαρδίζουν ανελέητα την Κύπρο. Η μόνη αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης ήταν η διαταγή αποχώρησης από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ… Τα τουρκικά στρατεύματα σταματούν την προέλασή τους στις 16 του μηνός αφού έχουν καταλάβει το 36,3% του εδάφους της Κύπρου, έχουν εκτοπίσει 191.259 Ελληνοκυπρίους, και έχουν διαπράξει πλήθος εγκλημάτων πολέμου, όπως βιασμούς, εκτελέσεις αμάχων, αιχμαλώτων κ.λπ.[8] …
16 Αυγούστου
Ο Καραμανλής εκφωνεί διάγγελμα προς τον λαό και δηλώνει πως η στρατιωτική ενίσχυση της Κύπρου ήταν αδύνατη και λόγω της απόστασης και λόγω των τετελεσμένων γεγονότων. Δεν ήταν δυνατό να επιχειρηθεί ενίσχυση της Κύπρου χωρίς να εξασθενίσει η άμυνα της ίδιας της Ελλάδας. Ταυτόχρονα δηλώνει πως έχει γίνει αντιληπτό πως μόνη εκλογή είναι η μάχη στον διπλωματικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό έγινε καταγγελία της Τουρκίας και ζητήθηκε σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας…
19 Αυγούστου
Βίαιες αντιαμερικανικές διαδηλώσεις ξέσπασαν στη Λευκωσία. Οι διαδηλωτές έκαψαν ομοίωμα του Χένρι Κίσινγκερ και τη σημαία των ΗΠΑ. Στη διάρκεια της διαδήλωσης, άγνωστοι ένοπλοι άνοιξαν πυρ κατά του κτιρίου της πρεσβείας και σκότωσαν τον πρέσβη Ρότζερ Ντέιβις καθώς και τη γραμματέα της πρεσβείας Α. Βαρνάβα. Κάηκαν ακόμα δέκα αυτοκίνητα Αμερικανών αξιωματούχων. Όλα τα κόμματα και η κυβέρνηση καταδίκασαν τη δολοφονία του Αμερικανού πρεσβευτή αλλά οι έρευνες για τον εντοπισμό και τη σύλληψη των ενόχων απέβησαν άκαρπες. Την ίδια μέρα, οι Τούρκοι προωθήθηκαν στο τουρκοκυπριακό χωριό Λουρουτζίνα που βρίσκεται πολύ κοντά στην οδό Λευκωσίας – Λάρνακας και το κατέλαβαν[9].
20 Αυγούστου
Από τον σταθμό της Πάφου «Φωνή της Ελευθέρας Κύπρου» μεταδόθηκε μήνυμα του Μακαρίου που καλούσε τον λαό σε αντίσταση μέχρι θανάτου. Ωστόσο, την ίδια μέρα η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε πως η Ελλάδα θα διαπραγματευτεί μόνο (sic) εφ’ όσον οι Τούρκοι επανέλθουν στις θέσεις που κατείχαν στις 9 Αυγούστου όταν έγινε η οριοθέτηση από τους στρατιωτικούς εκπροσώπους[10]. Την ίδια θέση επανέλαβε η ελληνική κυβέρνηση και την επόμενη μέρα. Φαίνεται λοιπόν σαν να έχει ήδη γίνει αποδεκτή η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί κατά την πρώτη εισβολή έως και τη δημιουργία του προγεφυρώματος στις 8 Αυγούστου και πως η Ελλάδα απλώς δεν αναγνωρίζει τα τετελεσμένα της δεύτερης εισβολής, 14-16 Αυγούστου, όταν καταλήφθηκε το 36,3% της Κύπρου. Την ίδια στιγμή, ο Ντενκτάς απειλούσε πως αν οι Ελληνοκύπριοι καθυστερήσουν στις διαπραγματεύσεις θα ιδρυθεί τουρκοκυπριακό κράτος. Ταυτόχρονα έθετε το ζήτημα της μεταφοράς όλων των Τουρκοκυπρίων από τις ελεύθερες περιοχές στα κατεχόμενα με εμφανή στόχο να ολοκληρωθεί η τουρκοποίηση των κατεχομένων[11].
22 Αυγούστου
Παρέμβαση της ΕΣΣΔ στο Κυπριακό που προτείνει τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης. Αυτή η θέση θα είναι στο εξής η μόνιμη επωδός της Σοβιετικής Ένωσης όταν υποχρεώνεται να πάρει θέση για το Κυπριακό. Υποστήριζε, βεβαίως, όπως και το ΑΚΕΛ, μια Κύπρο ενιαία, αδέσμευτη, κυρίαρχη και αποστρατιωτικοποιημένη, όμως δεν παρενέβη ποτέ ουσιαστικά για να πιέσει την Τουρκία να δεχτεί τις αποφάσεις του ΣΑ. Την πρόταση της ΕΣΣΔ για τη διαδικασία συζήτησης του Κυπριακού την αποδέχτηκε η ελληνική κυβέρνηση, αλλά την απέρριψαν οι ΗΠΑ[12]. [….]
26 Αυγούστου
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Κουρτ Βάλντχαϊμ, υλοποιώντας απόφαση του ΣΑ, επισκέφτηκε την Κύπρο. Αποφασίστηκε καταρχάς να γίνουν συζητήσεις για τα ανθρωπιστικά θέματα μεταξύ Κληρίδη και Ντενκτάς. Στη δήλωση του Γενικού Γραμματέα για το Κυπριακό δεν γίνεται καμία αναφορά στην κατοχή και γενικότερα κρατούνται ίσες αποστάσεις. Είναι πια φανερό ότι τόσο το ΣΑ όσο και ο Γενικός Γραμματέας προσπαθούν ν’ αποφύγουν την καταδίκη της Τουρκίας και τη συνεπαγόμενη επιβολή κυρώσεων σε βάρος της επιδιώκοντας τον περιορισμό του Κυπριακού στο πλαίσιο του ενδοκοινοτικού διαλόγου. Στο μεταξύ, μετά τους Αμερικανούς, απέρριψαν και οι Τούρκοι τη σοβιετική πρόταση[13].
29 Αυγούστου
Ο τουρκικός στρατός προωθήθηκε στο χωριό Άχνα, μεταξύ Αμμοχώστου και Λάρνακας, και την κατέλαβε[14].
30 Αυγούστου
Δολοφονική απόπειρα κατά του Βάσου Λυσσαρίδη, προέδρου του σοσιαλιστικού κόμματος ΕΔΕΚ, κατά την οποία σκοτώθηκε ο Γενικός Γραμματέας της Νεολαίας της ΕΔΕΚ και ποιητής Δώρος Λοΐζος[15]. Ο Κληρίδης κατηγορήθηκε από την ΕΔΕΚ και τη φιλομακαριακή πλευρά γενικότερα πως δεν είχε πάρει τα αναγκαία μέτρα για τον αφοπλισμό των ενόπλων παραστρατιωτικών ομάδων.
3 Σεπτεμβρίου
Στο εσωτερικό μέτωπο αρχίζει η λήψη μέτρων κατά των παραστρατιωτικών ομάδων. Ο Κληρίδης διέταξε την απόλυση 700 αστυνομικών και όλων των αξιωματικών της αστυνομίας που ήταν μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ ή είχαν διοριστεί από τους πραξικοπηματίες. …
6 Σεπτεμβρίου
Ο Μακάριος, εν όψει της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, άρχισε σειρά επαφών με τις χώρες που συμμετείχαν στο Κίνημα των Αδεσμεύτων. Παρά το καλό κλίμα που κυριάρχησε στις επισκέψεις του προέδρου της Κύπρου στη Γιουγκοσλαβία, την Αίγυπτο και την Αλγερία, οι ηγέτες των χωρών αυτών απέφυγαν να κάνουν αναφορά στην τουρκική εισβολή στις ανακοινώσεις τους[16]. Από τη μεριά τους, οι ΗΠΑ πίεζαν την ελληνοκυπριακή πλευρά να δεχτεί τις εγγυήσεις της Τουρκίας για το νέο καθεστώς και την αόριστη παραμονή του τουρκικού στρατού με αντάλλαγμα να δεχτεί η Τουρκία μια μορφή πολυπεριφερειακής ομοσπονδίας[17].
19 Σεπτεμβρίου
Η Ευρωπαϊκή Διάσκεψη Ασφαλείας συνεδριάζει στη Γενεύη και με ανακοίνωσή της ζήτησε την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας και την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων, επαναλαμβάνοντας ουσιαστικά και φραστικά τις αποφάσεις του ΣΑ. Την ίδια μέρα, σύμφωνα με τον τύπο, η Εθνική Φρουρά ανακάλυψε πως τα ΗΕ μετέφεραν παράνομα γυναικόπαιδα Τουρκοκυπρίων στα κατεχόμενα. Μετά από διαβουλεύσεις, η Κυπριακή Εθνοφρουρά επέτρεψε στην αυτοκινητοπομπή των ΗΕ να περάσει[18].
26 Σεπτεμβρίου
Μια εβδομάδα αργότερα, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Ευάγγελος Αβέρωφ, θα δηλώσει στο Συμβούλιο της Ευρώπης ότι ήταν ανάγκη να μειωθούν οι τουρκικές δυνάμεις στην Κύπρο ενώ η επίσημη γραμμή της ελληνικής και ελληνοκυπριακής πλευράς ήταν η άμεση απομάκρυνση όλων των τουρκικών στρατευμάτων[19].
30 Σεπτεμβρίου
Δεκάδες χιλιάδες άτομα πήραν μέρος σε συλλαλητήριο στη Λεμεσό που οργάνωσε ο «Εθνικός Συναγερμός» με αίτημα την επάνοδο του Μακαρίου. Ένοπλοι της ΕΟΚΑ Β΄ πυροβόλησαν και τραυμάτισαν τον οδηγό ενός λεωφορείου[20].
Οκτώβριος
Ο Οκτώβριος του 1974 βρίσκει τον μεν λαό της Κύπρου να διαδηλώνει με κάθε τρόπο την επιθυμία να επιστρέψει ο Μακάριος, στον οποίο και στήριζε τις ελπίδες του για μια δίκαιη λύση του Κυπριακού, τον δε Κληρίδη να ασχολείται με την αποκατάσταση των προσφύγων και την απόπειρα εξεύρεσης λύσης στα υπόλοιπα ανθρωπιστικά προβλήματα μέσω της συνεργασίας του με τον Ντενκτάς. Σε ό,τι αφορά τις ανταλλαγές αιχμαλώτων, απ’ ό,τι φαίνεται οι Ελληνοκύπριοι έστελναν στον Βορρά Τουρκοκύπριους που είχαν συλληφθεί κατά τις συγκρούσεις στους τουρκοκυπριακούς θύλακες στον νότο, ενώ οι Τούρκοι απελευθέρωσαν μεν ορισμένους φαντάρους, βασικά όμως εκδίωξαν στον νότο πολίτες που είχαν απαχθεί από τα σπίτια τους στα κατεχόμενα παρουσιάζοντάς τους ως δήθεν αιχμαλωτισθέντες. Ουσιαστικά δηλαδή επρόκειτο για μια πρακτική η οποία ενίσχυε τη διαδικασία της εθνοκάθαρσης που επεδίωκαν να επιβάλουν οι Τούρκοι στον βορρά, καθώς η εκ μέρους τους εκδίωξη και προσφυγοποίηση πληθυσμών παρουσιαζόταν ως δήθεν απελευθέρωση αιχμαλώτων. Δημοσιεύονται μάλιστα δηλώσεις Ελληνοκυπρίων που είχαν ανταλλαγεί με Τουρκοκύπριους αιχμαλώτους σύμφωνα με τις οποίες επιθυμούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους στην Καρπασία[21]. Το ίδιο διάστημα κυκλοφόρησε η φήμη πως ο Κίσινγκερ θα μετέβαινε στην Άγκυρα για να συζητήσει συγκεκριμένο σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού το οποίο θα προέβλεπε τη δημιουργία διζωνικής ομοσπονδίας, απομάκρυνση των τουρκικών στρατευμάτων και περιορισμό της τουρκοκυπριακής ζώνης στο 15-20% του εδάφους της Κύπρου[22]. Αυτά τα δημοσιεύματα του ξένου τύπου δημιούργησαν στην ελληνική πλευρά την ψευδαίσθηση ότι οι Αμερικανοί είχαν την πολιτική βούληση να πιέσουν την Τουρκία να κάνει υποχωρήσεις αρκεί οι Ελληνοκύπριοι να αποδέχονταν μέρος των τετελεσμένων όπως η διζωνικότητα. Παράλληλα, οι Τούρκοι απειλούσαν επανειλημμένα με «τρίτο γύρο επιχειρήσεων» γιατί δήθεν οι Ελληνοκύπριοι δεν παρείχαν ασφαλή διαβίωση στους Τουρκοκύπριους που διέμεναν ακόμα στις ελεύθερες περιοχές. Με αυτόν και με άλλους τρόπους πίεζαν συνεχώς προκειμένου να επιτραπεί σ’ αυτή την κατηγορία Τουρκοκυπρίων να μετοικήσει στα κατεχόμενα. Αυτό το διάστημα, 8.000 – 10.000 Τουρκοκύπριοι από την ευρύτερη περιοχή της Πάφου είχαν συγκεντρωθεί στην αγγλική βάση του Ακρωτηρίου. Οι Τούρκοι ζητούσαν επίμονα να τους επιτραπεί να μεταβούν στα κατεχόμενα και, ενώ οι Ελληνοκύπριοι πρότειναν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, οι Άγγλοι έκαναν την πρόταση να τους μεταφέρουν στην Αγγλία απ’ όπου βέβαια το πιο πιθανό ήταν να καταλήξουν στην Τουρκία και από κει στα κατεχόμενα[23]. Από την άλλη, εν όψει της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, οι Τούρκοι αφήνουν να εννοηθεί ότι θα προέβαιναν σε κάποιες χειρονομίες καλής θέλησης είτε αποσύροντας αριθμό στρατευμάτων, είτε απελευθερώνοντας ορισμένες περιοχές της Λάρνακας και της Αμμοχώστου[24].
28 Οκτωβρίου
Ολοκληρώνεται η ανταλλαγή αιχμαλώτων. Συνολικά απελευθερώθηκαν 2.488 Ελληνοκύπριοι και 3.319 Τουρκοκύπριοι[25]. Ωστόσο, παρέμεναν άλλες 3.000 περίπου Ελληνοκύπριοι και Ελλαδίτες αγνοούμενοι[26]. Στα τέλη Οκτωβρίου, έγιναν φοιτητικές διαδηλώσεις στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, στην αμερικανική πρεσβεία και το αμερικανικό προξενείο αντίστοιχα. Οι διαδηλωτές φώναζαν συνθήματα υπέρ του Μακαρίου και ζητούσαν εφαρμογή των αποφάσεων του ΣΑ.
[1] Σιαπκαράς Αντώνης, «Ελευθερία της Κύπρου», περιοδικό Αντί, τ. 50, 24.7.1976.
[2] Σύμφωνα με όλους τους διεθνείς παρατηρητές, οι συνομιλίες θα οδηγούνταν σε ναυάγιο αλλά, τελικά, ανέλπιστα, υπήρξε συμφωνία που ανακοινώθηκε με πηχυαίους τίτλους στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων (Το Βήμα, 30.7.1974 και 31.7.1974).
[3] Γεννάρης Κώστας, Εξ Ανατολών, εκδόσεις Καστανιώτης, 2η έκδοση, Αθήνα 2001, σ. 326..
[4] Το Βήμα, 31.7.1974, αρ. φ. 8950.
[5] Κληρίδης Γλαύκος, Η κατάθεσή μου, εκδόσεις Αλήθεια, 4ος τόμος, Λευκωσία 1991, σσ. 64-82.
[6] Κληρίδης Γλαύκος, Η κατάθεσή μου, ό.π., σσ. 64-82.
[7] Κληρίδης, ό.π., σ. 49.
[8] Πέρα από τις κυπριακές πηγές, που είναι αναμενόμενο να χρησιμοποιούν δραματικούς τόνους, υπάρχουν και τουρκικές πηγές που αναφέρονται στα τουρκικά εγκλήματα σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Βλ. Αλάσορ Ρόνι, Διαταγή: «εκτελέστε τους αιχμαλώτους», Μετ. Ι. Νικοπολίδης, Καστανιώτης, Αθήνα 2002. Ο κουρδικής καταγωγής συγγραφέας δημοσιεύει τις μαρτυρίες συστρατιωτών του ένας από τους οποίους υπήρξε μάρτυρας και στο βιασμό Τουρκοκυπρίων γυναικών από Τούρκους στρατιώτες. Επίσης: Ιορδανίδου Σοφία, Νταλγκά νταλγκά, κύματα κύματα. Η μαρτυρία ενός Τούρκου αξιωματικού για τη δεύτερη εισβολή στην Κύπρο, Αθήνα 1998.
[9] Ελεύθερος Κόσμος, 20.8.1974, αρ. φ. 2486, Το Βήμα, 20.8.1974, αρ. φ. 8967.
[10] Ελεύθερος Κόσμος, 21.8.1974, αρ. φ. 2487, Το Βήμα, 20.8.1974, αρ. φ. 8967.
[11] Ελεύθερος Κόσμος, 22.8.1974, αρ. φ. 2488.
[12] Τα Νέα, 23.8.1974, αρ. φ. 8940, 27.8.1974, αρ. φ. 8943.
[13] Το Βήμα, 28.8.1974, αρ. φ. 8973.
[14] Το Βήμα, 30.8.1974, αρ. φ. 8975.
[15] «Κραβγή του Δώρου, κραβγή της πατρίδας» από το ποίημα «Σχεδόν μηδίζοντες» του Λεύκιου Ζαφειρίου.
[16] Κληρίδης, ό.π., σσ. 127-128. Μάλιστα, ο Τίτο θα τονίσει πως λύση θα βρεθεί «αρκεί οι δύο κοινότητες να ακολουθήσουν την οδό της συνδιαλλαγής και της συνεννοήσεως» (Το Βήμα, 24.9.1974, αρ. φ. 8996).
[17] Κληρίδης, ό.π., σ. 128.
[18] Ελεύθερος Κόσμος, 20.9.1974, αρ. φ. 2513.
[19] Ελεύθερος Κόσμος, 28.9.1974, αρ. φ. 2520.
[20] Το Βήμα, 1.10.1974. αρ. φ. 9000.
[21] Το Βήμα, 29.9.1974, αρ. φ. 8998.
[22] Ελεύθερος Κόσμος, 8.10.1974, αρ. φ. 2528, αναδημοσίευση άρθρου από την ιταλική Tempo.
[23] Ελεύθερος Κόσμος, 11.10.1974, αρ. φ. 1531.
[24] Ελεύθερος Κόσμος, 18.10.1974, αρ. φ. 2537, 20.10.1974, αρ. φ. 2539 και 22.10.1974, αρ. φ. 2540.
[25] Για τους αιχμαλώτους του τουρκικού στρατού που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία δεν υπάρχει κάποια συστηματική επιστημονική έρευνα. Έχει δημοσιευτεί ωστόσο η προσωπική μαρτυρία ενός Ελληνοκύπριου. Βλ. Χαριτωνίδης Γιώργος, Αναμνήσεις με πολλά κουκούτσια. Μαρτυρία Κύπριου αιχμαλώτου, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2003.
[26] Ελεύθερος Κόσμος, 29.10.1974, αρ. φ. 2546.