Βιβλιοπωλείο Παίδευσις - Βασιλειάδης
Η σημερινή σταλιά είναι αφιερωμένη στο Γ. Θεοτοκά που κάποιες μέρες πριν, στις 30 του Οκτώβρη, είχαμε την επέτειο της ''φυγής'' του (30-10-1966)
''Πρωτοβρεθήκαμε το δεύτερο χρόνος της στερνής κυβέρνησης του Ελευθέριου Βενιζέλου. Η καλύτερη εποχή του περασμένου μεσοπολέμου για την Ελλάδα. Ήταν ωραίο παλληκάρι, γεμάτος κέφι για τη ζωή, είχε μεγάλη πεποίθηση στα νιάτα, στον εαυτό του, στη γενιά μας και στα μελλούμενα του τόπου. Ενθουσιαζότανε όταν μπορούσε να πει : ''αισιοδοξώ'', ήταν η φύση του. Εκείνος αισθανότανε όμορφο τον κόσμο, εγώ τον έβλεπα χαλάσματα, πράγματα που του φαίνουνταν πολύ απλά, μου φαίνουνταν εμένα βουνά. Τον περνούσα πέντε χρόνια. Ήμουν πέντε χρόνια και κάμποσα μίλια πιο κοντά στην καταστροφή της Μικρασίας. Τον ξεχώριζε στα μάτια μου μια λαμπερή ευθύτητα. Αυτός ο Κωνσταντινοπολίτης δε μετάδινε διόλου τη ''βυζαντινή'' ατμόσφαιρα, γεμάτη επιφυλάξεις της συνείδησης και περιστροφές, που μου άφηναν οι περισσότεροι Έλληνες διανοούμενοι απ΄ όσους είχε τύχει να γνωρίσω. Ήταν αυθόρμητος και καθαρός.
Όσο για την ελληνική λογοτεχνία, κινούμασταν περίπου στον ίδιο κύκλο δασκάλων...
...
Ήταν φυσικό να γίνουμε φίλοι. Το πράγμα όμως που δεν είναι πολύ φυσικό, και γι αυτό του έχω μεγάλη ευγνωμοσύνη, είναι ότι, μέσα στους αναπότρεπτους κλυδωνισμούς μιας ταραγμένης ζωής, μείναμε το ίδιο φίλοι όπως ήμασταν στα νιάτα μας. Δεν είναι λίγο, όταν λογαριάσει κανείς ότι ήμασταν Έλληνες καλαμαράδες, και τι καταβροχθιστής φιλίας είναι το τυπογραφικό μελάνι.
Γ. Σεφέρης
Είναι σπουδαίο να μιλά έτσι για σένα κάποιος φίλος σου. Ένας φίλος ειλικρινής, δίκαιος, και ιδιαίτερα εάν είναι διπλωμάτης (οι διπλωμάτες έχουν την ικανότητα να διακρίνουν τους χαρακτήρες των ανθρώπων πιο εύκολα -είναι η φύση του επαγγέλματός τους), και ακόμα πιο ιδιαίτερα όταν ο φίλος σου αυτός είναι ο Γ. Σεφέρης. Το παραπάνω απόσπασμα είναι παρμένο απ΄ το κείμενο του Γ. Σεφέρη ''Η Συνομιλία Με Τον Φαβρίκιο''. Φαβρίκιο αποκαλούσε το Γ. Θεοτοκά ο Σεφέρης. Του φαινότανε ίδιος με τον Φαμπρίτζιο Ντελ Ντόγκο, τον ήρωα του Σταντάλ, εκείνον το ιδεαλιστή, ευθύ, αυθόρμητο και ορμητικό νέο, τον αβάσταχτα ερωτευμένο με τη ζωή και την Κλέλια, που είναι ο κεντρικός ήρωας του έργου του, ''Το Μοναστήρι Της Πάρμας''. Φαβρίκιο όμως λέγανε και ΄κείνον τον ακέραιου χαρακτήρα και εντιμότητας Ρωμαίο διπλωμάτη, τον οποίο ο βασιληάς Πύρρος προσπάθησε μάταια να εκμαυλίσει, του οποίου τα παραπάνω χαρακτηριστικά κοσμούσαν επίσης το χαρακτήρα του Θεοτοκά.
Ο Γ. Θεοτοκάς είναι για μένα ο ευφυιέστερος και ο πιο οξυδερκής Έλληνας λογοτέχνης. Είναι ένας άνθρωπος στον οποίο ισορροπούσαν το ίδιο, ευαισθησία και οξυδέρκεια. Έχω διαβάσει -θέλω να πιστεύω- αρκετά Γ. Θεοτοκά. Στο σημερινό μου αφιέρωμα γι αυτόν θέλω να σταθώ στην πολιτική σκέψη του, την οποία απαντάς διάσπαρτη σ΄ όλα του τα κείμενα. Είναι ο πιο πολιτικός απ΄ όλους της γενιάς του (είχε αναπτύξει και πολιτική δράση). Ακόμα, και το περιβόητο ''Ελεύθερο Πνεύμα'' του, αν το καλοσκεφτείς, στη βάση του είναι ένα πολιτικό μανιφέστο. Έχω διαλέξει δύο τσιτάτα του, παρμένα από δύο διαφορετικά του δοκίμια, στα οποία φαίνεται το βάθος της σκέψης του και η διεισδυτική του ματιά. Και τα δύο έχουν να κάνουν με την Ευρώπη. Στο πρώτο, με τόσο γλυκό, λογοτεχνικό και εκφραστικό τρόπο, προεικονίζει την ενοποιημένη Ευρώπη και στο δεύτερο ορίζει τον άξονα πανω στον οποίο θα διαμορφωθεί η σχέση του λαού μας μ΄ αυτήν.
''Ας μη μου ζητήσει κανείς γνώμες και θεωρίες, δεν ξέρω τίποτα, ένας κόκκος της άμμου μέσα στη θύελλα. Νιώθω μονάχα ένα πράμα, ότι αγαπώ την Ευρώπη όσο μπορεί κανείς να αγαπήσει, ολόκληρη την Ευρώπη, σαν μια μεγάλη πατρίδα, εννιαία, αχώριστη και ξεσκισμένη ως τα σπλάχνα της, στις απέραντες δυνατότητες ανανέωσης και αναγέννησης που η ενότητά της περικλείει. Τώρα είναι η στιγμή να πιστέψει κανείς, ειδεμή στις εποχές της γαλήνης και της ευημερίας είναι τόσο εύκολο που δεν αξίζει ο κόπος...''
Το κειμενάκι αυτό είναι παρμένο απ΄ το κείμενο 50 του α΄ τόμου του έργου του ''Στοχασμοί Και Θέσεις'' (εκδ. Εστία), με τίτλο ''Ευρώπη 1939''. Η καταπληκτική του διορατικότητα και ευαισθησία τον κάνουν να οραματισθεί, πολύ καιρό πριν, την Ενωμένη Ευρώπη.
''Ξέρουμε ότι όποιος λαός κλείστηκε στον εαυτό του αποκτηνώθηκε και στέρεψε, ότι τα μόνα αποτελέσματα κάθε τοπικιστικής αποκλειστικότητας είναι βλοσυρότητα, στενοκεφαλιά, φθόνος και αποχαύνωση, ενώ ίσα-ίσα η κίνηση κ΄ οι διασταυρώσεις των επιδράσεων ανανεώνουν και γονιμοποιούν απεριόριστα τους εθνικούς χαρακτήρες. Αυτός λοιπόν είναι ο δρόμος, άλλον δεν βλέπουμε. Θα κάνουμε ανταλλαγές με την Ευρώπη, στην οποία άλλωστε ανήκουμε. Θα πάρουμε ό,τι μας χρειάζεται και θα το συγχωνεύσουμε με τα αυτόχθονα στοιχεία. Η ελπίδα μας είναι ότι η Ελλάδα θα μπορέσει μια μέρα να ανταποδώσει...''
Αν και τις θέσεις αυτές τις διατυπώνει πολύ συχνά, σε διάφορα κείμενά του, εγώ, διάλεξα αυτό το απόσπασμα απ΄το κείμενό του ''Ανταλλαγές'', που βρίσκεται στο έργο του ''Αναζητώντας Τη Διαύγεια'' (εκδ. Εστία).
Τις θέσεις αυτές του Θεοτοκά, τις ξαναβρήκα, συγχρονισμένες πια, και προσαρμοσμένες στα συγκαιρινά δεδομένα, μετά από χρόνια, στη σκέψη και στα βιβλία ενός πολιτικού επιγόνου του, του σπουδαίου πολιτικού και στοχαστή Μιχ. Χαραλαμπίδη, διατυπωμένες, όπως, σε σχέση με το δεύτερο τσιτάτο του Θεοτοκά...
''...Η συνομιλία μια Άλλης Ελλάδας, όχι των πελατών που αναφέραμε πριν, με μια Άλλη Γερμανία (αλλά και άλλη Ευρώπη) μπορεί να γίνει με τα δημοκρατικά, τα παραγωγικά, τα Ε λ λ η ν ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς τ α υ τ ό τ η τ α ς τους (Ελλήνων)''
''Ελληνική Πολιτική Παιδεία'' (εκδ. Στράβων)
...και σε σχέση πρώτο τσιτάτο του Θεοτοκά...
''Στόχος μου ήταν το Ευρωπαϊκό όραμα. Ο κοινός Ευρωπαϊκός οίκος, ο Ευρωπαϊκός λαός. Διαφορετικά τις προσεχείς δεκαετίες η Ευρώπη και η Γερμανία θα μιλά και θα τραγουδά Κινέζικα, Ασιανικά, όπως μετά το ΄50 τραγουδά Αμερικάνικα''
''Ελληνική Πολιτική Παιδεία'' (εκδ. Στράβων)
Κλείνοντας θέλω να πω, πως τα κείμενα ανθρώπων όπως αυτά του Παπαδιαμάντη, του Σεφέρη, του Ελύτη, του Θεοτοκά, του Καρούζου, κ.α., είναι για μένα αρχετυπικά. Είναι τέτοια, γιατί είναι βγαλμένα απ΄ το ελληνικό βίωμα και ψυχή. Είναι κείμενα αυτογνωσίας, τέτοια, που αν κάποια στιγμή, στο απώτερο μέλλον, οι νέες γενιές των Ελλήνων θα θελήσουν να ψάξουν για να ξαναβρούν όλα εκείνα τα χαμένα στοιχεία της ταυτότητάς τους, σ΄ αυτά θα τα βρουν.