H Ομιλία του Αντώνη Αντωνίου στην παρουσίαση των πρακτικών του συνεδρίου «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και η εποχή του»
Η επανάσταση του 1821 και οι προσωπικότητες που πρωταγωνίστησαν σε αυτήν πάντα συνάρπαζαν την νεοελληνική κοινωνία. Όχι άδικα, αφού η Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατά την περίοδο της Επανάστασης, συναποτελούνταν από εκτάσεις που σήμερα είναι γνωστές ως Βαλκανική Χερσόνησος, με σύνορο τον Προύθο την Μικρά Ασία, τη Συρία, το Ιράκ την Ιορδανία, το Ισραήλ, το Κουβέιτ, την Αίγυπτο, την Τυνησία και τη Λιβύη. Επρόκειτο για μια τεράστια αυτοκρατορία με μεγάλους πόρους και σε ανθρώπινο δυναμικό και σε χρήμα. Γι’ αυτό τον λόγο η επανάσταση του 1821, υπήρξε ένα παράτολμο και στα όρια του ανέφικτου, επαναστατικό εγχείρημα, το οποίο ήταν και είναι μεγαλειώδες.
Επί πλέον, η απόσχιση από το σώμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ελληνικών εδαφών που συγκρότησαν το νεότευκτο ελληνικό κράτος – έθνος, έστω και περιορισμένο γεωγραφικά, αποτελεί μια ιστορική τομή ευρύτερης ευρωπαϊκής σημασίας. Επρόκειτο για μια μετάβαση από τις πολυεθνικές και δεσποτικές αυτοκρατορίες στα κράτη – έθνη.
Μια συνεκτική και δυναμική ομάδα φορέων με ισχυρό τοπικό αλλά και εθνικό πολιτιστικό αποτύπωμα πλαισίωσε το συνέδριο. Ο Δήμος Μουζακίου, όπου και το Μαυρομάτι γενέτειρα του Καραϊσκάκη και η Ένωση Πολιτιστικών Συλλόγων Ν. Καρδίτσας, ανέλαβαν το κύριο βάρος της οργάνωσης η οποία τελούσε υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων.
Μου ανατέθηκε το τεράστιο βάρος του προέδρου της Επιστημονικής Επιτροπής. Ένιωθα βαριά και πιεστική την ευθύνη της οργάνωσης ενός συνεδρίου το οποίο όχι μόνο θα έπρεπε να είναι αντάξιο των προσδοκιών των οργανωτών αλλά και της τοπικής κοινωνίας, η οποία διαθέτει ιδιαίτερα ευαίσθητα αντανακλαστικά σε θέματα ιστορικής ταυτότητας. Πρώτα από όλα βέβαια θα έπρεπε να είναι σύμφωνο με τις αναζητήσεις της σύγχρονης ιστορικής επιστήμης. Δεν θα ήταν καθόλου επαρκής η δημιουργία ενός συνεδρίου χωρίς την συμμετοχή ερευνητών από το σύνολο της πανεπιστημιακής κοινότητας αλλά και χωρίς την παρουσία της ακμαίας τοπικής κοινότητας ερευνητών. Δεν πίστευα ότι θα τιμούσαμε τον ήρωα φοβούμενοι τις διαφορετικές απόψεις. Είχα εμπιστοσύνη στις δικές μου δυνάμεις αλλά και στα λοιπά στελέχη της επιστημονικής επιτροπής των οποίων το υψηλό status δεν ήταν απλά τίτλοι, αλλά ουσιαστική και εκτεταμένη γνώση τόσο για το ερευνητικό αντικείμενο του συνεδρίου όσο και γενικότερη ιστορική παιδεία. Δέχθηκα την ευθύνη, επίσης, γιατί εκτός των άλλων ένιωθα ότι ήμουν ιδιαίτερα και προσωπικά συνδεδεμένος με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη λόγω οικογενειακής παράδοσης.
Με αυτές τις σκέψεις και σε απόλυτη συμφωνία με την οργανωτική επιτροπή προχωρήσαμε σε ανοιχτή πρόσκληση για συμμετοχή στο συνέδριο με αποτέλεσμα την εκτεταμένη αποδοχή εισηγητών από πολλά και διαφορετικά πνευματικά ιδρύματα της χώρας. Ανταποκρίθηκαν πολλοί διακεκριμένοι επιστήμονες από πανεπιστημιακά ιδρύματα από κάθε γωνιά της Ελλάδας αλλά και από το εξωτερικό. Επίσης συμμετείχαν και διεθνούς κύρους και αναγνωρισιμότητας ερευνητές από την Ακαδημία Αθηνών και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Στελέχη της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων πλαισίωσαν το συνέδριο δηλώνοντας συμμετοχή ως εισηγητές. Με αυτό τον τρόπο μας έδειξαν την εμπιστοσύνη τους και αναβάθμισαν την συμβολή της Βιβλιοθήκης της Βουλής. Εκτός από τον μεγάλο αριθμό των επιφανών εισηγητών και άοκνοι τοπικοί ερευνητές προσήλθαν και κατέθεσαν το πνευματικό τους έργο. Θεωρήσαμε ότι θα έπρεπε να ενταχθεί στην προβληματική του Συνεδρίου και να αναδειχθεί η επίδραση της μορφής του Καραϊσκάκη όχι μόνο στην νεοελληνική κοινωνία γενικά, αλλά και στην τοπική πολιτιστική ταυτότητα. Γι’ αυτό δώσαμε τον λόγο και σε ερευνητές, οι οποίοι λειτουργούν έξω από θεσμούς, κινούμενοι από προσωπική αγάπη και πάθος για την τοπική ιστορία. Είχαμε ένα σπάνιο αποτέλεσμα με την παρουσία στο Μουζάκι από τις 29 Ιουνίου μέχρι και την 1η Ιουλίου 2021 άνω των πενήντα υψηλού επιπέδου εισηγητών πράγμα σπάνιο για ένα συνέδριο στην περιφέρεια.
Σήμερα έχουμε τη χαρά να ανακοινώνουμε ότι προσηλωμένοι στο έργο μας και παρά τις αντιξοότητες οδηγηθήκαμε στο αίσιο τέλος του έργου μας. Με μεγάλη προσπάθεια πετύχαμε να συνεργαστούμε αποτελεσματικά και να συμπεριλάβουμε το σύνολο σχεδόν των εισηγήσεων, ώστε να εμπλουτιστεί ακόμη περισσότερο η γνώση μας για τον αρχιστράτηγο της Επανάστασης του 1821 Γεώργιο Καραϊσκάκη και την εποχή του. Με την έκδοση των πρακτικών του συνεδρίου πετύχαμε να συνθέσουμε ένα όσο το δυνατόν πιο πλήρη, επιστημονικά έγκυρο και ποιοτικό τόμο, ώστε να εμφανίσουμε την προσωπικότητα και τις πολεμικές αρετές του ήρωα αλλά και την αλληλεπίδρασή του με την νεοελληνική κοινωνία τόσο στην τέχνη όσο και σε άλλες μορφές επικοινωνίας και έκφρασης. Αναδείξαμε, επίσης, τον ερευνητικό μόχθο των εισηγητών οι οποίοι είναι και οι πραγματικοί πρωταγωνιστές του Συνεδρίου.
Το Συνέδριο είχε ως στόχο να αναδείξει πτυχές της Ελληνικής Παλιγγενεσίας και των αλληλεπιδράσεών τους με τη νεοελληνική κοινωνία, που είτε δεν έχουν ερευνηθεί, είτε υπάρχει η ανάγκη βελτίωσης ή επαναδιατύπωσης θέσεων και ερωτημάτων γύρω από αυτά. Πρόθεσή μας είναι η ανάδειξη τους υπό το πρίσμα σύγχρονων ερμηνευτικών εργαλείων, που υιοθετεί η ιστορική έρευνα. Οι εισηγήσεις χάρις και στην ευρύτητα προσέγγισης και γνώσεων των εισηγητών αξιοποίησαν δεδομένα από πολλούς επιστημονικούς κλάδους. Παρουσιάστηκαν υψηλού επιπέδου ανακοινώσεις βασισμένες όχι μόνο στην ιστορική παιδεία αλλά και σε άλλους επιστημονικούς κλάδους όπως σε γνώσεις της ιατρικής, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας και της σημειολογίας.
Η Διευθύντρια Ερευνών του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών Κατερίνα. Μπρέγιαννη, στην εισήγησή της με θέμα «Μνήμη της Επανάστασης και η αμφιθυμία για τους οπλαρχηγούς: Οι συνδηλώσεις των απεικονιστικών πηγών για τον Γεώργιο Καραϊσκάκη»
ερμηνεύει το θέμα της αξιοποιώντας το εκτεταμένο σε πολλά γνωστικά αντικείμενα επιστημονικό της υπόβαθρο. Ελέγχει την αμφιθυμία για τους οπλαρχηγούς ιδιαίτερα των πρώτων ελληνικών κυβερνήσεων. H κ. Μπρέγιαννη αξιοποιώντας το αρχέτυπο του ήρωα του Karl Jung ελέγχει τις φάσεις της ζωής του και την απεικονιζόμενη διττή του προσωπικότητα σε όλη τη διάρκεια της πορείας του, τόσο της ιδιωτικής όσο και εκείνης του πολέμαρχου του Αγώνα του 1821.
Ο καθηγητής Νεοελληνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Αντώνης Σμυρναίος, πραγματεύεται με συγκριτική αποτίμηση, το θέμα: «Γεώργιος Καραϊσκάκης και Οδυσσέας Ανδρούτσος: βίοι παράλληλοι, ταυτότητες υβριδικές σε εποχές συγκρότησης του ηρωισμού»
Η μελέτη αυτή επιχειρεί μια ψυχογραφική προσέγγιση του Γεωργίου Καραϊσκάκη και του Οδυσσέα Ανδρούτσου ανατέμνοντας τους όρους διαβίωσής τους και με έμφαση στον χαρακτήρα τους. Η μελέτη αυτή σύμφωνα με τον καθηγητή θα μπορούσε να αποτελεί ένα προνομιακό πεδίο της Ιστορίας των Συναισθημάτων, σε καιρούς ρήξης και επαναστατικής υπερβολής.
Ο πολυγραφότατος Σχολικός Σύμβουλος Κωνσταντίνος Δημουλάς στην εισήγησή του με θέμα « Η πικρή παιδική μοίρα, που ακολουθούσε μια ζωή τον Καραϊσκάκη» παρουσιάζει τις δυσκολίες διαμέσου των οποίων διαμορφώθηκε και ατσαλώθηκε ο ήρωας και την πολλαπλή πίεση που δέχτηκε, τόσο από το κοινωνικό περιβάλλον όσο και από το πρόβλημα υγείας που τον ταλάνιζε.
Ο Διευθυντής Ερευνών του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Γιώργος Κουτζακιώτης, στην ανακοίνωσή του με θέμα «Συμπράττοντας στην ανταρσία κατά του Σουλτάνου: Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης στο Βιδίνι της Βουλγαρίας (1798)» εμφανίζει μια εκτεταμένη διαπραγμάτευση ενός ελάχιστα γνωστού γεγονότος, της επαναστατικής δράσης του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Επιτυγχάνει να επανακαθορίσει τη «σκοτεινή περίοδο», όπως χαρακτηρίζεται η παρουσία και η δράση του στη διάρκεια της ανταρσίας του Πασβάντογλου κατά του Σουλτάνου.
Ο Ειδικός ερευνητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ηλίας Βαλιάκος, στο θέμα του «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και η φυματίωση» αναδεικνύει, όχι μόνο πλευρές της ασθένειάς του, αλλά αποτιμά την αρνητική συνεισφορά στην υγεία του ήρωα από την ένταξή του στην πολεμική περιπέτεια και αποφαίνεται ότι η στάση του αυτή υπήρξε παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας.
Ο καταξιωμένος ερευνητής της ιστορίας της Επτανήσου Πέτρος Πετράτος στο θέμα του «Ο Γ. Καραϊσκάκης της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης» φωτίζει με βάση, κυρίως, αρχειακή αναζήτηση πλευρές της παρουσίας του Καραϊσκάκη στα Επτάνησα κατά τον Οκτώβριο του 1823. Η μελέτη αναδεικνύει σημαντικά στοιχεία της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του.
Ο Επίκουρος καθηγητής στην Θεωρία και Ανάλυση του Πολέμου της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Νικόλαος Κανελλόπουλος, στο θέμα του «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ως στρατιωτικός ηγέτης» ανατέμνει τη συνολική στρατιωτική παρουσία του και αποτιμά ότι αναδεικνύεται σε έναν από τους ικανότερους στρατιωτικούς ηγέτες. Ειδικότερα, διερευνάται και η σύμπραξή του με το ελληνικό τακτικό στράτευμα στις επιχειρήσεις του 1826-1827.
Ο απόγονος του γραμματέα του Καραϊσκάκη Επίτιμος Αρχηγός ΓΕΝ Κωνσταντίνος Μαζαράκης Αινιάν, στο θέμα του «Ο Καραϊσκάκης όπως τον γνώρισε ο Δημήτριος Αινιάν» αναδεικνύει την εικόνα για τον πολέμαρχο του Δημητρίου Αινιάν ως έναν από τους πιο δυναμικούς οπλαρχηγούς του Αγώνα και τις προσπάθειες του να ενσωματωθεί στην τακτικότητα των λοιπών στρατιωτικών σωμάτων, έτσι ώστε η ευέλικτη «αταξία» του, να αξιοποιηθεί στο μέγιστο και να συνδράμει με τον καλύτερο τρόπο τον Αγώνα.
Ο Δρ. Θεοφάνης Μαλκίδης, στην ανάλυσή του με θέμα «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και η «δίκη» του» ανατέμνει τη «δίκη» του ήρωα, καθώς και τις πολιτικές, στρατιωτικές, προσωπικές και άλλες προτεραιότητες που τον οδήγησαν στο «εδώλιο» του «δικαστηρίου», προκειμένου να επιφέρουν την «καταδίκη» του. Τελικώς, παρά την απηνή «καταδίωξή» του, η αλήθεια και η δικαιοσύνη θριάμβευσαν.
Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, με το θέμα του «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και η Παράδοση, λαϊκή και λόγια» παρουσιάζει τον ήρωα, που αγαπήθηκε από τη λαϊκή και τη λόγια παράδοση όσο ελάχιστοι πρωταγωνιστές της επανάστασης του ’21. Προσέλκυσε την αγάπη και μπήκε στην καρδιά του ελληνικού λαού, για τον ελεύθερο και ασυμβίβαστο χαρακτήρα του, την αξιοσύνη του και τη στρατηγική ευφυία. Υμνήθηκε και για τον αναπάντεχο θάνατό του σε μια από τις πλέον κρίσιμες φάσεις του Αγώνα.
Ο πανελληνίου φήμης συγγραφέας Κώστας Ακρίβος, με θέμα του «Ένα «αγγείον αλαβάστρινον» (και) στα χρόνια του Εμφυλίου» μέσα από αρχειακές πηγές, παρουσιάζει τις αρετές του χαρακτήρα του Γεώργιου Καραϊσκάκη, που τον ανέδειξαν ακόμα και στη ζοφερή περίοδο των εμφυλίων συγκρούσεων ως πανεθνική προσωπικότητα και εντοπίζει και ανασκευάζει τις κατηγορίες εναντίον του.
Ο Σχολικός Σύμβουλος Στέφανος Κούτρας με τους συνεργάτες του Ελισάβετ Ξενιτίδου και Ιωάνννα Τριανταφύλλου, στο θέμα τους «Η σκιαγράφηση της μορφής του «Αχιλλέα της Ρωμιοσύνης» στα σχολικά εγχειρίδια της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης» ερευνά την εικόνα της μορφής Γεωργίου Καραϊσκάκη στα σχολικά εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με απώτερο στόχο τον εντοπισμό και την καταγραφή των κειμένων, που ιστορούν τη ζωή, τη διαδρομή και τις μεγάλες μάχες του ήρωα, με παράλληλες προτάσεις για την κατά το δυνατόν καλύτερη διδακτική αξιοποίησή τους από τη σχολική κοινότητα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανακοίνωση με μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησής της στην διδακτική πρακτική.
Η προϊσταμένη των Γενικών Αρχείων του Κράτους της Ευρυτανίας δρ. Μαρία Παναγιωτοπούλου – Μποτονάκη και ιστορικός της Ευρυτανίας Ανάργυρος – Γιάννης Μαυρομύτης, στο θέμα τους «Αναζητώντας τα χνάρια από το πέρασμα του Γεωργίου Καραϊσκάκη στον Ευρυτανικό χώρο» παρουσιάζουν τη σχέση του ήρωα με την Ευρυτανία, η οποία συνδέεται σέ μεγάλο βαθμό με τα μεγάλα ζητήματα της ζωής του στρατηγού, που συνεχίζουν να προκαλούν το ενδιαφέρον των μελετητών. Επιχειρούν να ανιχνευθούν επιπλέον ίχνη αυτής της σχέσης, πέραν των ήδη γνωστών, αξιοποιώντας ως πηγές προφορικές αφηγήσεις και αρχειακά τεκμήρια.
Ο ιστορικός και συνεργάτης ερευνητής της Ακαδημίας Αθηνών και του Πανεπιστημίου Κρήτης Μανώλης Αρκολάκης, με θέμα «Οι αναπαραστάσεις των οπλαρχηγών του 1821 στη μαζική και λαϊκή κουλτούρα του Μεσοπολέμου και η περίπτωση του Γεωργίου Καραϊσκάκη», αναλύει το είδος των μη μυθοπλαστικών ταινιών τεκμηρίωσης, στις οποίες ανήκουν τα επίκαιρα των επετειακών εκδηλώσεων για την Επανάσταση του 1821 και τρεις διασωσμένες μυθοπλαστικές ταινίες των ετών 1925, 1928, 1929, στις οποίες αναδεικνύεται ο ενωτικός, κατά κύριο λόγο, χαρακτήρας του ήρωα του 1821.
Η τέως διευθύντρια της Βιβλιοθήκης της Βουλής Έλλη Δρούλια, στο θέμα της «Όψεις του δημόσιου λόγου απέναντι στον Καραϊσκάκη: ο Μεσολογγίτικος Τύπος, οι λόγοι και η Ιστορία του Σπυρίδωνος Τρικούπη» διερευνά και παρουσιάζει τις όψεις του δημοσίου λόγου και την αναφορά αυτών στη ζωή και τη δράση του ήρωα κατά τη διάρκεια του αγώνα του 1821 έως και τον αιφνίδιο θάνατό του, το 1827.
Η επίκουρος καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννα Κατσιαμπούρα, στο θέμα της «Η θεμελίωση της κοινωνικής ιστορίας στην Ελλάδα και το 1821: ερμηνείες και διαμάχες» η μελέτη παρακολουθεί την εξέλιξη της σκέψης διανοουμένων του μεσοπολέμου για τις συνθήκες δημιουργίας τους και τις απολήξεις τους, επιτρέποντας ταυτόχρονα την προσπάθεια επανεκτίμησης των γεγονότων, τόσο του 1821, όσο και της συγκριτικής αποτίμησης των μετέπειτα προσεγγίσεών τους.
Ο Ζαφείρης Νικήτας, δρ. Ιστορίας του Θεάτρου, στο θέμα του «Μυθοπλαστικές βιογραφίες του ευκλεούς αγωνιστή Γεωργίου Καραϊσκάκη» παρουσιάζει την αποτύπωση του βίου του Γεωργίου Καραϊσκάκη σε ιστορικά πονήματα και θεατρικά έργα του 19ου και του 20ού αιώνα. Με τον τρόπο αυτό ιχνογραφεί τις μεταπλάσεις και τις ιδεολογικές χρήσεις του ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης ανάμεσα στην επίσημη Ιστορία και τη δημιουργική μυθοπλασία.
Η ιστορικός, στέλεχος της Βιβλιοθήκης της Βουλής Μαρία Βλασσοπούλου, στο θέμα της «Ωδές στον Γεώργιο Καραϊσκάκη: προσλήψεις και κατασκευές μετά θάνατον» επιδιώκει να ανιχνεύσει την πορεία της μνήμης του Γεωργίου Καραϊσκάκη στον χρόνο από τον θάνατό του έως τις μέρες μας. Σταχυολογώντας ενδεικτικά παραδείγματα ερευνώνται οι διαφορετικές υποδοχές και χρήσεις του αγωνιστή, όπως αναπροσδιορίζονται υπό το πρίσμα της ιστορικής κάθε φορά συγκυρίας.
Ο ομ. καθηγητής της Νεοελληνικής Ιστορίας Γεώργιος Λεοντσίνης, με το θέμα του «Η καταφυγή την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού στα Κύθηρα, το προσφυγικό πρόβλημα και η κοινωνική, εθνική και συγγραφική του δράση την περίοδο διαμονής του στο νησί» παρουσιάζει μια μελέτη ευρύτερου Θεσσαλικού ενδιαφέροντος, διευρύνει το πλαίσιο έρευνας στη ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας και αναπτύσσει τις κοινωνικές και εθνικές δραστηριότητες του ιατρού και αρχιμανδρίτη Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού στα Κύθηρα.
Ο Δημήτρης Τσιάμαλος, δρ. ιστορίας, στο θέμα του «Το αρματολίκι των Αγράφων και η διαμάχη Γεωργίου Καραϊσκάκη – Γιαννάκη Ράγκου» παρουσιάζει διεξοδικά τη σύγκρουση των Γιαννάκη Ράγκου και Γεωργίου Καραϊσκάκη για το αρματολίκι των Αγράφων. Πρόκειται για την μεγαλύτερη αρματολική σύγκρουση στην επαναστατημένη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας, τόσο για την ένταση και την έκταση που έλαβε η συγκεκριμένη διαμάχη, όσο για το γεγονός ότι ξεφεύγει από το αρχετυπικό σχήμα της σύγκρουσης δύο αρματολών.
Ο ιστορικός Παναγιώτης Γιαννόπουλος, με master στην ιστορία, αναλύει το θέμα «Όψεις του Γεώργιου Καραϊσκάκη στον ελλαδικό Τύπο κατά τα μέσα του 19ου αιώνα» αποτιμά την άποψη που είχε ο ελλαδικός Τύπος για τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, προκειμένου να εκτιμηθεί σε ποιο βαθμό διατηρήθηκε η μνήμη του μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους
Ευχαριστώ για την άψογη συνεργασία τους όλη την επίλεκτη ομάδα στελεχών της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων για την υποδειγματική συνεισφορά τους τόσο στην δημιουργία του συνεδρίου όσο και στην επιμέλεια και έκδοση των πρακτικών: Ευχαριστώ την διευθύντρια Δρα Μαρία Καμηλάκη, την κ. Αθηνά Μ. Συναρέλλη καθώς και τις κ. Ελένη Αντωναράκου και Ιουλιανή Θεοδόση, οι οποίες με ιδιαίτερο ζήλο και προσήλωση εργάστηκαν άοκνα για την ολοκλήρωση των Πρακτικών. Ευχαριστώ, επίσης, τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής του Συνεδρίου, τον Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου κ. Μανώλη Στεργιόπουλο και τον Δήμαρχο Μουζακίου Θεοφάνη Στάθη. Ο καθένας τους συνεισέφερε με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο στο να φέρουμε σε πέρας το έργο μας.