Στο εξώφυλλο η φωτογραφία Φεβρ. 1964: Ο επικεφαλής της Διμοιρίας Ομορφίτας ανθυπολοχαγός Κώστας Παπακώστας με πηλίκιο και οι Γιώργος Χατζησάββας, ο αστυνομικός Κώστας Κοτσώνης γονυπετώς, Γιώργος Μιχαήλ, Φίλιππος Βατυλιώτης και Ανδρέας Γιασουμής, με όπλα Λάντσεστερ, Μαρσίπ, «Τουρτούρα» πολυβόλο MG-34 με δίποδο στο έδαφος, Στέρλινγκ και Στέν. Επί της στέγης του Αστυνομικού Σταθμού Ομορφίτας.
του Λάζαρου Α. Μαύρου
ΩΡΑ 02:30, Σάββατο 21η Δεκεμβρίου 1963. Εντός των τειχών Λευκωσία. Οδός Ερμού, κοντά στο παλιό οίκημα του «Ολυμπιακού»: Οι πρώτοι πυροβολισμοί. Ανάμεσα σε άνδρες αστυνομικής περιπόλου και ενόπλους της τουρκικής ΤΜΤ. Νεκρή μία Τουρκοκύπρια «ελευθερίων ηθών» γνωστή Τζεμαλιέ. Πυροδότησε την προ πολλού προετοιμαζόμενη Τουρκανταρσία 1963-1964, όπως έκτοτε ονομάστηκε. Κλιμακώθηκε μ’ αιματηρές συγκρούσεις σ’ όλο το νησί. Από τις οποίες προέκυψαν εν συνέχεια: Η οχύρωση από την ΤΜΤ θυλάκων, ως στρατηγικού προγεφυρώματος της Τουρκίας στην Κύπρο. Οι απειλές εισβολής της Τουρκίας στο νησί για την «προστασία» της τουρκικής μειονότητας 18%. Η έλευση της ειρηνευτικής δύναμης UNFICYP. Η διεθνής αναγνώριση στον ΟΗΕ της Κυπριακής Δημοκρατίας από τον Μάρτιο 1964 ως νομίμως κυβερνωμένης από την ελληνική 82% πλειονότητα. Αφού οι αποσχισθέντες Τουρκοκύπριοι εγκατέλειψαν την κυβέρνηση και τις κρατικές υπηρεσίες. Και η αναγόρευση τότε του Κυπριακού ως «διακοινοτικής διαφοράς».
ΣΤΑ 62ΧΡΟΝΑ από την έναρξη της Τουρκανταρσίας, προγραμματίζεται για την Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2025, στο βιβλιοπωλείο καφε-αναγνωστήριο ΕΡΜΑ της οδού Έκτορος (προέκταση της Ερμού) της εντός των τειχών Λευκωσίας, η παρουσίαση ενός σημαντικού βιβλίου για τα καθέκαστα εκείνων των αιματηρών ημερών. Επίκεντρο η πολυτάλαινα περιοχή Ομορφίτα της Λευκωσίας.
– Συγγραφέας, ο ιστορικός δρ. Άγγελος Χρυσοστόμου. Τίτλος του βιβλίου: «Το χρόνικό της “διμοιρίας” Ομορφίτας 1961-1963 – Δημιουργία, Οργάνωση, Δράση, Απεγκλωβισμός», από τις εκδόσεις ΡΙΖΕΣ. Για το βιβλίο θα μιλήσει ο δρ. Λάμπρος Καούλλας, ο γράφων κι ο συγγραφέας.
Στις σελίδες του εξιστορούνται και όλοι εκείνοι οι γενναίοι που έσπευσαν εθελοντές και υπερασπίστηκαν την πατρίδα με τ’ όπλο στο χέρι στις κρίσιμες μάχες. Πολλοί θυσιάζοντας και την ζωή τους.
ΤΑ ΔΙΑΔΟΧΙΚΑ γεγονότα, τεκμηριωμένα και με διασταυρωμένες για την εγκυρότητά τους μαρτυρίες, που εξιστορεί, αποκαλύπτουν πολύ σημαντικές, ευρύτερης σημασίας, αλήθειες.
– Αυτή η λεπτομερής εξακρίβωση των διαδραματισθέντων στο τότε μικρό τοπίο της καθημαγμένης μέχρι σήμερα Ομορφίτας, σε εκείνο το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα του 1963, λειτουργεί ως αξιόπιστος προβολέας και ρίχνει άπλετο φως για τις ευρύτερες πτυχές της περιόδου:
– Των πρώτων τριών ετών, της ζυριχικώς – από γεννησιμιού της – δέσμιας Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε βάρος του καθηλωμένου από αδυναμίες Ελληνισμού. Συνάμα, τα ιστορούμενα, καταρρίπτουν και πολλούς μύθους, ψέματα και προπαγάνδες. Που μέχρι και σήμερα διαδίδονται, για τα γεγονότα της ένοπλης επίθεσης του Δεκεμβρίου 1963 της Τουρκανταρσίας.
– Την προπαρασκεύαζε μεθοδικά, μ’ εντολή των τουρκικών κυβερνήσεων, επί έξι χρόνια, 1957-1963, το Γραφείο Ειδικού Πολέμου (ΓΕΠ) της Τουρκίας. Με το επιτελικό «Κύπρου Επανάκτησης Σχέδιο» προώθησε την υλοποίησή της. Εκτελεστικό όργανο η ΤΜΤ. Παραστρατιωτική οργάνωση που ασκούσε και αιματηρό, ασφυκτικό έλεγχο επί της τουρκικής μειονότητας. Γεγονότα ομολογημένα, με υπερηφάνεια μάλιστα, από τους ίδιους τους Τούρκους επιτελείς.
– Η ΤΜΤ ήταν, κατ’ ακρίβειαν, ο στρατιωτικός βραχίονας της Τουρκίας από το 1957 στην αγγλοκρατούμενη Κύπρο. Στην αγωνιζόμενη με την ΕΟΚΑ από το 1955 Κύπρο για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού και την Ένωση με την Ελλάδα.
– Η ΤΜΤ συγκροτήθηκε μ’ επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη του ΓΕΠ ονόματι Ριζά Βουρουσκάν και της πολιτικής της πτέρυγας τον Ραούφ Ντενκτάς.
– Η Τουρκανταρσία 1963 ήταν η κλιμακωτή εφαρμογή επί του εδάφους, της «Στρατηγικής Νιχάτ Ερίμ» του 1956, εναντίον του Ελληνισμού στο νησί. Για «Επανάκτηση» της Κύπρου από την Τουρκία. Στρατηγική η οποία, διαρκώς αταλάντευτη, συνεχίζει φέτα-φέτα μέχρι σήμερα.
ΣΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ του Άγγελου Χρυσοστόμου: Η «διμοιρία» Ομορφίτας συγκροτήθηκε με νωπές τότε τις φρικτές μνήμες από τις αιματηρές διακοινοτικές ταραχές του 1958 στις γειτνιάζουσες με τον τουρκομαχαλά συνοικίες, λόγω των προπαρασκευών της ΤΜΤ. Από το 1961 δεκαπέντε αρχικά άνδρες, και το 1963 τριανταπέντε. Σχεδόν άοπλοι. Με πρώτον επικεφαλής τον Γιώργο Χατζησάββα, συγκρότησαν την μυστική Διμοιρία για προστασία των εκεί κατοίκων. Διέθεταν ένα Στεν, ένα Μαρσίπ, ένα πιστόλι, ένα Μπρεν κι ελάχιστα κυνηγετικά. Δεκέμβριο του 1963 κατάφεραν να έχουν τέσσερα Μπρεν, πέντε Στεν, ένα Τόμπσον, ένα Μαρσίπ, ένα τυφέκιο Μ-1, δύο Λι-Ένφλντ, πέντε πιστόλια και τέσσερις χειροβομβίδες.
– Πρόθυμοι εθελοντές και πειθαρχημένοι φύλακες των Ελλήνων στην Ομορφίτα, έναντι του τουρκικού κινδύνου. Μιά αυτοσχέδια ανεκπαίδευτη διμοιρία. Αποφασισμένων ανδρών. Με νωπό υπόδειγμα τους ήρωες συναγωνιστές τους στον πρόσφατο τότε αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959. Κι εκλιπαρούσαν να τους δώσουν οπλισμό. Δεν τους επέτρεψαν καν να πραγματοποιήσουν ούτε μιά… άσκηση βολής.
– Στην εκτόξευση της τουρκικής επίθεσης της 21ης Δεκεμβρίου 1963, οι ανεπαρκώς και «υπό εχεμύθειαν» προετοιμαζόμενοι έσπευσαν με ευψυχία, να αγωνιστούν. Χωρίς όμως μία ενιαία διοίκηση. «Καπετανάτα», τα είπαν μετέπειτα.
– Ήσαν ομάδες της υπό κάλυψιν Εθνικής Οργανώσεως Κυπρίων (ΕΟΚ) με επικεφαλής, αθέατο, ως «Ακρίτα» αρχηγό, τον υπουργό Πολύκαρπο Γιωρκάτζη. Επιτελείς, τους Γλαύκο Κληρίδη, Νίκο Κόσιη, Τάσσο Παπαδόπουλο, Λέλλο Δημητριάδη κ.ά. Υπό τις ευλογίες του ΠτΔ Μακαρίου Γ΄. Άλλες ομάδες, αυθωρεί συγκροτηθείσες του Νίκου Σαμψών, οι Κοκκινοσκούφηδες του Βάσου Λυσσαρίδη, του Ρένου Κυριακίδη κοκ. Επίσης, οι Ελληνοκύπριοι της Αστυνομίας και του ισχνότατου Κυπριακού Στρατού του 1960. Όλα λεπτομερώς στο βιβλίο, με πληρέστερες περιγραφές και συγκεκριμένα ονόματα μαχητών που έσπευσαν να πολεμήσουν, όπου και όσο μπορούσαν και με ό,τι διέθεταν.
ΔΕΙΓΜΑ γραφής, μία εκπληκτική λεπτομέρεια, καθοριστική για την έκβαση της μάχης της Ομορφίτας του 1963 που επέτρεψε στους ψυχόμενους μαχητές να εξουδετερώσουν τα τουρκικά πολυβολεία, να απελευθερώσουν την Ομορφίτα και ν’ απεγκλωβίσουν την σθεναρά αμυνόμενη, σε απεγνωσμένο περίκλειστο, ισχνή διμοιρία του τότε ανθυπολοχαγού Κόκου Ολύμπιου, έμπειρου αντάρτη της ΕΟΚΑ.
– Χριστούγεννα 1963 τα τουρκικά πολυβόλα της Ομορφίτας καθήλωσαν στο εργοστάσιο Ρέτζις την ομάδα Σαμψών που επιχειρούσε ν’ ανοίξει δρόμο στην εγκλωβισμένη διμοιρία του Ολύμπιου. Έσπευσαν να συνδράμουν, άνδρες της διμοιρίας του Κορνήλιου Κυριακίδη που υπαγόταν στον τότε ανθυπολοχαγό Πάμπο Λόττα και στον τότε λοχαγό, ήρωα του 1974 ταγματάρχη, Τάσο Μάρκου.
– Τα καταιγιστικά πυρά των τουρκικών πολυβόλων δεν τους επέτρεπαν να προωθηθούν προς την εκκλησία του Αγίου Δημητριανού.
– Ένας μαχητής, ο Ανδρέας Πολυβίου, φώναξε με απελπισία ότι, μόνο αν είχαν τεθωρακισμένο θα τα κατάφερναν. Του συμπολεμιστή του, Κώστα Κοφτερού, έκοψε αμέσως ο νους του και ζήτησε από το κοντινό σωματείο «Αχιλλέας» Καϊμακλίου, φορτηγά με σάκους άμμου. Θωράκισαν τις κάσιες των φορτηγών με αμμόσακους. Μπήκαν μέσα οι μαχητές και προέλασαν με την όπισθεν. Βάλλοντας κατά των Τούρκων. Εξουδετερώνοντας, ένα προς ένα, τα τουρκικά πολυβολεία.
Στο εξώφυλλο είναι φωτογραφία του Φεβρουαρίου 1964: Μαχητών μ’ επικεφαλής τον αείμνηστο Κώστα Παπακώστα, τότε ανθυπολοχαγό. Ο οποίος διετέλεσε 2008-2011 και Υπουργός Άμυνας, επί προεδρίας Χριστόφια. Είχε παραλάβει από τον Κ. Ολύμπιο και ενίσχυσε σε λόχο την διμοιρία της Ομορφίτας.
– Ο Παπακώστας πέτυχε με τους άνδρες του την υπέρβαση της Πράσινης Γραμμής των Εγγλέζων «ειρηνευτών». Προώθησε τα φυλάκιά του, εξασφαλίζοντας τον δρόμο, από τον Βόρειο Πόλο του Καϊμακλίου προς Ομορφίτα, Νεάπολη και Τράχωνα.