Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον αμόν την νύχτα,
ολονυχτίς τριγύριζεν ολόγερα σον Κάστρον,
σον Κάστρον, σα καστρότειχα τη Μαυρο-Τραποζούντας,
που έχ΄τα ρίζας σον γιαλόν και την κορφήν ατ΄ς σ΄ άστρα
π΄είχεν δέκα καστρόπορτας, κι ούλα χαλκοδεμένα,
κι απ΄εξ΄ας σα καστρόπορτας, ορμία και ποτάμα
ντο έδεναν και έλυναν γεφύρα σιδερένα...
These words were penned by Dr. Filon Ktenithis in his work The Bell of Pontos, «Η Καμπάνα του Πόντου», so that future generations could start understanding, the pain and trauma of the survivors of the annihilation. an annihilation that was planned and executed in macabre detail by the Ottoman Turks, an annihilation of peoples who had farmed the soil of Anatolia for thousands of years, but whom the Government of Turkey still try to marginalise by the pejorative, sea people or Black Sea people.
I stand before you here today, in Ayia Sofia Square in Thessaloniki, the centre of Hellenes abroad, the city that embraced the refugee Pontians, in homage to, and remembrance of, those hundreds of thousands, fellow human beings, whom the Ottomans and then the followers of Mustafa Kemal annihilated and more thoroughly purged from Anatolia than the German invaders purged the local Jewish people of Warsaw, Krakow, Sarajevo or, indeed, Thessaloniki.
I join you here today to honour the memory of those victims, first the men, then the women and children; to pray with you, to shed a tear with you, to remember.I wish to convey to you the good wishes of the Premier of South Australia, the Honourable Mike Rann, the hereteesmoos of the people of South Australia, the i’eeun ke evloeeun of my friend Haralambos Tavlaridis, the President of the Federation of Pontian Associations of Australia, as well as the greetings of the Parliament of South Australia,
On 30th April, 2009, in the spirit of respect for the those slaughtered in Anatolia in the first quarter of the previous century, I moved a motion in Parliament to recognise that the annihilation, first by the Ottoman state, and then the followers of Mustafa Kemal, between 1915-1923 of Armenians, Hellenes, Assyrians and other Christian minorities in Asia Minor was one of the greatest crimes against humanity.
I believe our Parliament is the first outside the Hellenic Republic to do so. I am pleased to have done this, despite my being criticised by the envoys of the Republic of Turkey in Australia, I will not stand by silently, as some want me to do, I will not take a step back while others speak for me. My resolution was passed unanimously. If there were individual Members of Parliament persuaded by the denials of envoys of the Republic of Turkey, they did not have the courage of their convictions to speak against or vote against the resolution.
In the words of Rigas Fergios, who wrote the war song Thourios, which served as a rallying cry for Greeks against Ottoman rule:
For how long shall we live like this….
Better one hour of free life
Than forty years of slavery and prison
I am here today at the invitation of the Pan Pontian Federation of Hellas, to address this gathering and pay my respects, on behalf of the people of South Australia, to the 353,000 Pontian Hellenes, annihilated principally because they were Christian.
I am here today also, to pay my respects to the survivors and the descendants of this annihilation and exile, many of whom live in my State of South Australia, and who carry with them the legacy of that very dark chapter in history.
Although today we mourn, Pontians have made a success of their new life on the other side of the world, in Australia. The names Pontus and Pontian live in Australia where the Pontian-Australians have their Brotherhood, their clubrooms, their Churches, their cafenions, their groceries, their football clubs and where men play the lira (Lee-rah) and all dance
as their ancestors did. There is much scholarship that demonstrates that these exterminations were centrally planned and administered by the Ottoman regime against the entire Christian minority of Anatolia.
Most Hellene, Armenian and Assyrian political, religious and cultural leaders, were arrested and murdered, beginning in Istanbul on 23 April 1915. More than one and a half million Pontian Hellenes fled to Greece. Three thousand years of Hellenic civilisation and history in Asia Minor, once a crucible of Hellenism, were extinguished in the catastrophe.
Many people were killed in their towns and villages, or on death marches across Anatolia towards camps in the Syrian desert, sometimes called the White Killing. Just such a march is described in Thea Halo’s “Not Even My Name” and anyone who reads it would know that it rings with authenticity, with absolute trustworthiness. Those Hellene, Armenian and Assyrian males not killed were conscripted into the Ottoman army, disarmed and put in special labour battalions.
Most were either worked to death or killed when they had outlived their usefulness. The remaining populations of the elderly, women and children were rounded up, some forcibly converted to Islam, some adopted to be raised as Turks, some pressed into domestic service, some raped, some killed.
This annihilation, at the end of hundreds of years of Ottoman rule on the Anatolian peninsula, started on the eve of the landing of Australian troops at Gallipoli. Oh how this part of this world could have been different had the Australian soldiers made it across the Gallipoli Peninsula after they landed from the Aegean Sea on 25 April, 1915.
Our soldiers attained the heights of Chanuk Bair against the forces commanded by Mustafa Kemal, they could see their target, the Dardenelles, which, had they taken it, would have allowed Britain to supply Russia and keep it in the war (and in eastern Anatolia in particular) and would have knocked Ottoman Turkey out of the Great War in 1915 instead of 1918.
But the Australian and New Zealand soldiers, despite the covert help of Greek villagers in the battle zone, and the assistance of the Greek Government on Lemnos, were not to reach the Dardanelles and were withdrawn by the end of 1915. By a logic that perhaps those who are not Australian will not understand, our military defeat on the Gallipoli Peninsula marked the birth of Australian nationhood and the landing of our soldiers at Gallipoli.
Australian soldiers taken as prisoners of war by the Turks wrote about the atrocities they saw committed against the Christian minorities of Anatolia. Academic researchers in Australia today are going through our war archives, and are constantly finding out more and more about these atrocities because Australian prisoners of war of the Turks witnessed them.
Today, in multicultural Australia, we have about 100,000 Pontian Hellenes living in harmony. They have become Australians. Our Pontian Brotherhood of South Australia was established in 1958, making it one of the oldest, if not the oldest, Pontian organisations in the diaspora.
Over the years, I have had the pleasure of meeting and talking to many Pontians in my home, the city of Adelaide. This includes 1st generation Pontians, who came to Greece as refugees from their homeland, as well as subsequent generations. What I find fascinating and exciting is that Pontians of the fourth generation, have continued on what they call their hreos (χρέος) or tumu (τάμα) to their ancestors, in maintaining and promoting their very vibrant culture, language and ethos. They, like us all here today, have no animosity to present day Turks. They, like us all here at the Square of Ayeea Sofeea, and Pontians from across the globe, would like acknowledgement of those tragic events, some 90 years ago. Acknowledgement that will lead to reconciliation. I commend the organisers of this event and thank them wholeheartedly for inviting me. and for their hospitality
I wish to close this address, making reference to another great Pontian, a Parliamentary colleague who I did not have the pleasure of meeting, but whose ethos in politics and communal life, has left behind a profound legacy.
Leonithas Yusonithis said:
Xirunthito imin o lurinx,
un epiluthometha soo
o patrios Ponteea yee.
Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ,
εάν επιλαθώμεθά σου
ω πάτριος Ποντία γη.
Let us now, all together, look forward knowing that the Pontian spirit could not be extinguished – it burns – and burns brightly in the hearts and homes of many across the world, from Thessaloniki to Australia.
And to those who are no longer with us, we say: Rest eternal, grant unto them, Oh Lord,
and may light perpetual shine upon them. Αιώνια τους η μνήμη.
Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν,
ολονυχτίς τριγύριζεν ολόγερα ‘ς σον κάστρεν,
‘ς σον κάστρεν, ‘ς σα καστρότειχα τη μαυρο-Τραπεζούντας,
που έχ’ τα ρίζας ‘ς σον γιαλόν και την κορφήν ατ’ ‘ς σ’ άστρα
π’ είχεν δέκα καστρόπορτας κι ούλα χαλκοδεμένα,
κι απ’ έξ’ ας σα καστρόπορτας, ορμία και ποτάμια,
ντο έδεναν και έλυναν, γεφύρια σιδερένια
Αυτά τα λόγια γραφτήκαν από τον Δρ.Φίλων Κτενίδη στο βιβλίο του «Η Καμπάνα του Πόντου», ώστε οι μελλοντικές γενιές να μπορέσουν να κατανοήσουν, τον πόνο και τα τραύματα όσων επέζησαν την εξολόθρευση. Μια εξολόθρευση που σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε με μακάβρια λεπτομέρεια από τους Τούρκους Οθωμανούς. Μια εξολόθρευση ανθρώπων που είχαν καλλιεργήσει τη γή της Ανατολίας για χιλιάδες χρόνια, αλλά τους οποίους η Τουρκική Κυβέρνηση ακόμα προσπαθεί να περιθωριοποιήσει με υποτιμητικούς όρους όπως, «Άνθρωποι της Θάλασσας» ή «Άνθρωποι της Μαύρης Θάλασσας».
Στέκομαι εδώ μπροστά σας σήμερα, στην πλατεία της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη, το κέντρο των Ελλήνων του εξωτερικού, την πόλη που αγκάλιασε τους πρόσφυγες Πόντιους, ως δείγμα σεβασμού και ενθύμησης αυτών των εκατοντάδων χιλιάδων συνανθρώπων μας, τους οποίους οι Οθωμανοί και μετέπειτα οι οπαδοί του Μουσταφά Κεμάλ εξολόθρευσαν και αποκαθαίρεσαν από την Ανατολία επιμελέστερα και από τους Γερμανούς εισβολείς που καθαίρεσαν τους ντόπιους Εβραίους της Βαρσοβίας, της Κρακοβίας, του Σαράγεβο ή μάλιστα της Θεσσαλονίκης.
Συμμετέχω μαζί σας σήμερα να τιμήσουμε τη μνήμη αυτών των θυμάτων, πρώτα των αντρών, έπειτα των γυναικοπαίδων: να προσευχηθώ μαζί σας, να χύσω ένα πικρό δάκρυ μαζί σας, να θυμηθώ. Θέλω να σας μεταφέρω τις καλύτερες ευχές του Πρωθυπουργού της Νότιας Αυστραλίας, του Εντιμότατου Mike Rann, τους χαιρετισμούς του λαού της Νότιας Αυστραλίας, το «Ύαν και ευλογίαν» από τον φίλο μου Χαράλαμπο Ταβλαρίδη, τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας των Συλλόγων Ποντίων της Αυστραλίας, καθώς και τους χαιρετισμούς του Κοινοβουλίου της Νότιας Αυστραλίας.
Στις 30 Απριλίου το 2009, με πνεύμα σεβασμού προς αυτούς που σφαγιάστηκαν στην Ανατολία στα πρώτα 25 χρόνια του προηγούμενου αιώνα, πρότεινα ένα ψήφισμα στο Κοινοβούλιο για να αναγνωριστεί ότι η εξολόθρευση των Αρμενίων, των Ελλήνων, των Ασσυρίων και άλλων Χριστιανικών μειονοτήτων της Μικράς Ασίας θα θεωρείται ως ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που έγινε κατά τη διάρκεια των ετών 1915-1923, πρώτα από το Οθωμανικό κράτος και έπειτα από τους οπαδούς του Μουσταφά Κεμάλ.
Πιστεύω ότι το Κοινοβούλιό μας είναι το πρώτο μετά από αυτό της Ελληνικής Δημοκρατίας που πράττει κάτι ανάλογο. Είμαι ευχαριστημένος που το έχω κάνει αυτό, παρ’ όλο που η υπόστασή μου έγκειται στην κριτική των προξένων της Δημοκρατίας της Τουρκίας στην Αυστραλία. Δεν θα παραμείνω σιωπηλός, όπως θα ήθελαν ορισμένοι, δεν θα υπαναχωρήσω όταν οι άλλοι θα μιλάνε για μένα. Η πρότασή μου ψηφίστηκε ομόφωνα. Εάν υπήρχαν μεμονωμένα Μέλη του Κοινοβουλίου που πείστηκαν από τις αρνήσεις των προξένων της Δημοκρατίας της Τουρκίας, δεν είχαν το θάρρος των πεποιθήσεών τους ώστε να μιλήσουν ή να ψηφίσουν κατά της πρότασης.
Οπως είπε ο Ρήγας Φερραίος, που έγραψε το πολεμικό ποίημα «Θούρειος», το οποίο αποτέλεσε την πολεμική κραυγή των Ελλήνων στον Αγώνα κατά της Οθωμανικής κατοχής:
Για πόσο ακόμα θα ζούμε έτσι
Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή
Βρίσκομαι εδώ σήμερα καλεσμένος από την Πανποντιακή Ομοσπονδία της Ελλάδας, για να μιλήσω στη συγκέντρωση αυτή και να υποβάλω τα σέβη μου, στους 353.000 Έλληνες του Πόντου, που αφανίστηκαν κυρίως γιατί ήταν Χριστιανοί.
Είμαι επίσης εδώ σήμερα, για να υποβάλω τα σέβη μου στους επιζήσαντες και τους απογόνους του αφανισμού και του εξορισμού, πολλοί από τους οποίους ζούνε στην Πολιτεία μου τη Νότια Αυστραλία, και κουβαλάνε μαζί τους την κληρονομιά αυτού του μαύρου κεφαλαίου της ιστορίας.
Παρ’ όλο που σήμερα θρηνούμε, οι Πόντιοι έχουν επιτύχει στη νέα τους ζωή στην άλλη άκρη του κόσμου, στην Αυστραλία. Τα ονόματα «Πόντος» και «Πόντιος» ζούν στην Αυστραλία όπου οι Πόντιο-Αυστραλοί έχουν την αδελφότητά τους, τις λέσχες τους, τις εκκλησίες τους, τα καφενεία τους, τα παντοπωλεία τους, τις ποδοσφαιρικές τους ομάδες και όπου οι άντρες παίζουν τη λύρα τους και όλοι μαζι χορεύουν όπως έκαναν και οι πρόγονοί τους. ΄Υπάρχει μεγάλη πνευματική κατάρτιση που καταδεικνύει ότι αυτές οι εξοντώσεις ήταν σχεδιασμένες και ασκήθηκαν από το κεντρικό Οθωμανικό καθεστώς κατά της Χριστιανικής μειονότητας της Μικράς Ασίας.
Οι περισσότεροι Έλληνες, Αρμένιοι και Ασσύριοι πολιτικοί, θρησκευτικοί και πολιτιστικοί αρχηγοί συνελήφθησαν και δολοφονήθηκαν, ξεκινώντας από την Κωνσταντινούπολη στις 23 Απριλίου το 1915. Περισσότεροι από ενάμιση εκατομμύριο Έλληνες του Πόντου κετέφυγαν στην Ελλάδα. Τρείς χιλιάδες χρόνια Ελληνικού πολιτισμού και ιστορίας στη Μικρά Ασία, κάποτε ένας χόανος ελληνισμού, εξαλείφθηκe μέσα στην καταστροφή.
Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν στις πόλεις και στα χωριά τους ή σε πορείες θανάτου κατά μήκος της Ανατολίας προς στατόπεδα συγκέντρωσης στην έρημο της Συρίας, γνωστά και με την ονομασία «Λευκός Θάνατος». Μια τέτοια πορεία περιγράφεται στο βιλβίο της Thea Halo «Not Even My Name» (Ούτε το Όνομά Μου) και όποιος το διαβάσει θα δει ότι πλημμυρίζει με αυθεντικότητα, με απόλυτη αξιοπιστία. Οι Αρμένιοι, Έλληνες και Ασσύριοι άντρες που δεν εκτελέστηκαν επιστρατεύτηκαν στον Οθωμανικό στρατό, αφοπλίστηκαν και στάλθηκαν σε ειδικά τάγματα εργασίας.
Οι περισσότεροι πέθαναν από υπερβολική εργασία ή θανατώθηκαν αφού δεν ήταν πια χρήσιμοι. Οι εναπομείναντες πληθυσμοί ηλικιωμένων, γυναικών και παιδιών συγκεντρώθηκαν και άλλοι εξαναγκάστηκαν να ασπαστούν το ισλάμ, ορισμένοι υιοθετήθηκαν και μεγάλωσαν σαν Τούρκοι, άλλοι οδηγήθηκαν στην εγχώρια δουλεία, μερικοί έπεσαν θύματα βιασμού, μερικοί δολοφονήθηκαν.
Αυτή η σφαγή, στο τέλος εκατοντάδων ετών Οθωμανικής κυριαρχίας στην χερσόνησο της Ανατολίας, ξεκίνησε το βράδυ της αποβίβασης των Αυστραλιανών στρατευμάτων στην Καλλίπολη. Θα ήταν πολύ διαφορετικό αυτό το μέρος του πλανήτη εάν οι Αυστραλοί στρατιώτες είχαν καταφέρει να διασχίσουν τη χερσόνησο της Καλλίπολης μετά την αποβίβασή τους από το Αιγαίο Πέλαγος στις 25 Απριλίου του 1915.
Οι στρατιώτες μας κατέλαβαν το ύψωμα του Çanuk Bair ενάντια στα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ, μπορούσαν να δούνε πλεόν το στόχο τους, τα Δαρδανέλλια, τα οποία αν είχαν πάρει θα μπορούσαν να επιτρέψουν στη Βρετανία να στείλει προμήθειες στη Ρωσία και να την κρατήσει στον πόλεμο (στη ανατολική Ανατολία συγκεκριμένα) και θα είχαν βγάλει την Οθωμανική Τουρκία από τον Μεγάλο Πόλεμο το 1915 αντί το 1918. Αλλά οι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες, παρά τη συγκεκαλυμμένη βοήθεια από τους Έλληνες χωρικούς στη ζώνη της μάχης, και την καθοδήγηση της Ελληνικής Κυβέρνησης στη Λήμνο, δεν ήταν γραφτό να φτάσουν στα Δαρδανέλλια και αποσύρθηκαν προς το τέλος του 1915. Με τη λογική ότι ίσως όσοι δεν είναι Αυστραλοί δεν θα καταλάβουν, η στρατιωτική μας ήττα στη χερσόνησο της Καλλίπολης σημάδεψε την Αυστραλιανή εθνότητα και την αποβίβαση των στρατιωτών μας στην Καλλίπολη.
Οι Αυστραλοί στρατιώτες αιχμάλωτοι πολέμου από τους Τούρκους έγραψαν για τις κτηνωδίες που είδαν να πράττονται κατά των Χριστιανικών Μειονοτήτων στην Ανατολία.
Ακαδημαϊκοί ερευνητές στην Αυστραλία σήμερα ψάχνουν τα πολεμικά μας αρχεία, και συνεχώς βρίσκουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία για τις κτηνωδίες διότι οι Αυστραλοί αιχμάλωτοι πολέμου ήταν μάρτυρες των γεγονότων.
Σήμερα,στην πολυπολιτισμική Αυστραλία,έχουμε περίπου 100.000 Πόντιους Έλληνες που ζούν αρμονικά. Έχουν γίνει Αυστραλοί. Η Ποντιακή μας αδελφότητα στη Νότια Αυστραλία ιδρύθηκε στο 1958, και αυτό την κάνει μία από τις παλαιότερες, αν όχι την παλαιότερη, Ποντιακή οργάνωση της διασποράς.
Με το πέρασμα των χρόνων, είχα την ευχαρίστηση να γνωρίσω και να μιλήσω με πολλούς Πόντιους στην πατρίδα μου, την πόλη της Αδελαΐδας. Αυτό περιλαμβάνει Πόντιους πρώτης γενιάς, που ήρθαν στην Ελλάδα από την πατρίδα τους σαν πρόσφυγες, καθώς και μεταγενέστερες γενιές. Αυτό που βρίσκω συναρπαστικό και εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι οι Πόντιοι τέταρτης γενιάς, συνεχίζουν αυτό που θεωρούν χρέος ή τιμή προς τους προγόνους τους, να διατηρήσουν και να προωθήσουν τη ζωντανή κουλτούρα τους, τη γλώσσα και το ήθος.
Αυτοί, όπως όλοι μας εδώ σήμερα, δεν έχουν καμία εχθρότητα προς τους σημερινούς Τούρκους. Αυτοί, όπως όλοι μας εδώ στην πλατεία της Αγίας Σοφίας, και οι Πόντιοι ανά την υφήλιο, θα ήθελαν την αναγνώριση αυτών των τραγικών συμβάντων,που έγιναν πριν περίπου 90 χρόνια. Αναγνώριση που θα οδηγήσει στη συμφιλίωση. Επαινώ τους οργανωτές τις σημερινής εκδήλωσης και τους ευχαριστώ εγκάρδια για την πρόσκληση και την φιλοξενία.
Θα ήθελα να κλείσω το λόγο μου, κάνοντας μια αναφορά σε έναν ακόμα μεγάλο Πόντιο, έναν συνάδελφο βουλευτή τον οποίο και δεν είχα την ευχαρίστηση να γνωρίσω, αλλά το ήθος του στην πολιτική και στη κοινωνική ζωή, έχει αφήσει πίσω του μια βαθιά κληρονομιά - τον Λεωνίδα Ιασωνίδη ο οποίος είπε:
Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ,
εάν επιλαθώμεθά σου
ω πάτριος Ποντία γη.
Ας κοιτάξουμε μπροστά - όλοι μαζί τώρα - γνωρίζοντας ότι η Ποντιακή ψυχή δεν μπορεί να σβήσει – καίει – και καίει φωτεινά στις καρδιές και στα σπίτια πολλών ανά την υφήλιο, από τη Θεσσαλονίκη έως την Αυστραλία.
Και σε αυτούς που δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας, λέμε αιώνια ανάπαυση δώσε τους, Θεέ μου, και είθε φώς αέναο να λάμψει επάνω τους.
Αιώνια τους η μνήμη.