Την φωτιά έβαλαν Tούρκοι στρατιώτες με προμελετημένο σχεδιασμό
Του Giles Milton*
Την Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 1922, λίγο μετά το μεσημεριανό φαγητό, η Μίννι Μιλς -μια Αμερικανίδα που ζούσε στη Σμύρνη- έριξε μια ματιά από το παράθυρό της και πρόσεξε ότι ένα από τα γειτονικά κτίρια είχε πιάσει φωτιά.Κοίταξε καλύτερα και σοκαρίστηκε όταν είδε έναν Τούρκο αξιωματικό να μπαίνει σε ένα δεύτερο κτίριο με μικρούς τενεκέδες πετρελαίου. «Μέσα σε λίγα λεπτά,» έγραψε αργότερα, «το σπίτι τυλίχθηκε στις φλόγες».Η δεσποινίς Μιλς δεν ήταν ο μόνος αυτόπτης μάρτυρας στη Σμύρνη που είδε το ξέσπασμα της φωτιάς εκείνη τη μοιραία μέρα του Σεπτεμβρίου. Αρκετοί από τους συναδέλφους της στο Αμερικανικό Κολεγιακό Ινστιτούτο της πόλης παρακολουθούσαν με ορθάνοιχτα μάτια Τούρκους στρατιώτες να μπαίνουν σε κτίρια, να τα καταβρέχουν με πετρέλαιο και να τους βάζουν φωτιά.Δεκάδες μικρές φωτιές δεν άργησαν να γίνουν μία τεράστια πυρκαγιά. Με έναν ισχυρό άνεμο που φυσούσε από τη στεριά, εξαπλώθηκε ταχύτατα στις διάφορες συνοικίες μέχρις ότου μεγάλο μέρος της πόλης παραδόθηκε στην κόλαση της φωτιάς. Η μοναδική περιοχή που γλίτωσε -λόγω του ανέμου- ήταν η τουρκική συνοικία.Η Σμύρνη είχε κατακλυστεί από πρόσφυγες όταν ξέσπασε η φωτιά. Δεκάδες χιλιάδες Ελληνες της Ανατολίας είχαν συρρεύσει στην πόλη μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στο εσωτερικό της χώρας. Αυτοί οι πρόσφυγες αναζητούσαν προστασία από τον νικηφόρο τουρκικό εθνικιστικό στρατό του Μουσταφά Κεμάλ, βέβαιοι ότι οι δυνάμεις του δεν θα τολμούσαν ποτέ να εισέλθουν στη Σμύρνη. Στο κάτω-κάτω, 21 συμμαχικά θωρηκτά ήταν αγκυροβολημένα στον κόλπο.Ομως, ο στρατός του Κεμάλ είχε όντως μπει στη Σμύρνη, στις 9 Σεπτεμβρίου, και ο θηριώδης φόνος του μητροπολίτη Χρυσοστόμου -του ανώτερου ορθόδοξου ιεράρχη- ήταν ένδειξη ότι η μεταβίβαση της εξουσίας από Ελληνες σε Τούρκους ήταν απίθανο να είναι ειρηνική.Ενας πρόσθετος λόγος ανησυχίας ήταν ο μεγάλος αριθμός άτακτων τουρκικών στρατευμάτων που άρχισαν να συρρέουν στην πόλη. Αυτοί οι απείθαρχοι πολεμιστές ήταν αποφασισμένοι να πάρουν την εκδίκησή τους για τις ωμότητες που διέπραξε ο ελληνικός στρατός κατά την υποχώρησή του.Η φωτιά, που ξέσπασε στις 13 Σεπτεμβρίου, εξαπλώθηκε τόσο γρήγορα που οι κάτοικοι της Σμύρνης και οι πρόσφυγες δεν είχαν πού αλλού να πάνε εκτός από τη φημισμένη προκυμαία στο Αιγαίο, μήκους σχεδόν τριών χιλιομέτρων.Ολοι τους τώρα έστρεψαν το βλέμμα στα συμμαχικά θωρηκτά για βοήθεια.Αλλά οι κυβερνήτες τους αρνήθηκαν να σώσουν οποιονδήποτε εκτός από τους δικούς τους πολίτες. Σε μία κυνική επίδειξη ρεάλ πολιτίκ, ήδη έστρεφαν τη σκέψη τους στις γόνιμες εμπορικές συμφωνίες που ήλπιζαν να συνάψουν με τον νικηφόρο Κεμάλ. Δεν ήθελαν να φανούν ότι βοηθούν τους εχθρούς της Τουρκίας.Η ελληνική κυβέρνηση ήταν επίσης ένοχη απραξίας. Είχε παραλύσει από την ήττα του στρατού της στη Μικρά Ασία και δεν τολμούσε να στείλει ελληνικά πλοία στην υπό τουρκικό έλεγχο πόλη.Τις επόμενες ημέρες η προσφυγική κρίση εξελίχθηκε ταχύτατα σε μία ανθρωπιστική καταστροφή. Οι γέροι, οι νέοι, οι άρρωστοι, όλοι ήταν παγιδευμένοι ανάμεσα στη φονική φωτιά και τη θάλασσα. Στο μεταξύ, οι τουρκικές δυνάμεις διέπρατταν κτηνωδίες κάτω από τη μύτη των συμμάχων, συγκεντρώνοντας χριστιανούς σε ηλικία στράτευσης και απελαύνοντάς τους στην ενδοχώρα.Ο Α.Π. για τη Δίκη των ΕξιMετά 87 χρόνια, εξετάζεται στον Αρειο Πάγο το αίτημα για την αναψηλάφηση της ιστορικής Δίκης των Εξι. O εγγονός του εκτελεσθέντος πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη έχει ζητήσει την επανάληψη της δίκης, επικαλούμενος νέα στοιχεία για το δικαστήριο που αποφάσισε την εκτέλεση πέντε κορυφαίων πολιτικών ανδρών κι ενός αρχιστρατήγου για εσχάτη προδοσία ως υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Θετική ήταν η εισήγηση του αντεισαγγελέα κ. Αθ. Κονταξή, ο οποίος τάχθηκε υπέρ της επανάληψης της δίκης, επισημαίνοντας ότι «κακώς» παραπέμφθηκε στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου η υπόθεση. Κατά την πλειοψηφία του Ποινικού Τμήματος του Α. Π. (ο αντιπρόεδρος Γ. Μάμαλης και οι αρεοπαγίτες κ. κ. Ν. Κωνσταντόπουλος και Π. Ρουμπής) έχουν αποκαλυφθεί νέα άγνωστα γεγονότα και αποδείξεις, από τα οποία προκύπτει ότι οι έξι ήταν αθώοι. Οι τρεις αρεοπαγίτες επικαλούνται μαρτυρίες (επιστολές, αγορεύσεις στη Βουλή κ. λπ.) του Ελευθερίου Βενιζέλου. Την επόμενη Κυριακή η «Κ», στη σελίδα Ιστορίας, θα ασχοληθεί με τη Δίκη των Εξι.Ο Αμερικανός που έσωσε εκατοντάδες χιλιάδες ζωέςΕνας και μόνο άνθρωπος θα έσπευδε σε βοήθεια των προσφύγων. Το μέγεθος της καταστροφής είχε προκαλέσει φρίκη στον Αζα Τζέννινγκς, έναν Αμερικανό πολίτη που εργαζόταν στη ΧΑΝ Σμύρνης. Με μεγάλη παλικαριά πήγε στη Μυτιλήνη και έπεισε τους καπετάνιους 25 ελληνικών πλοίων, που ήταν αγκυροβολημένα εκεί, να πλεύσουν στη Σμύρνη.Κατόρθωσε επίσης να λάβει την υποστήριξη υπουργών της κυβέρνησης στην Αθήνα, οι οποίοι τον όρισαν αρχηγό του αυτοσχέδιου στόλου. Αλλά ακόμη και με έναν μεγάλο αριθμό πλοίων στη διάθεσή του, η προκυμαία της Σμύρνης τελικά δεν εκκενώθηκε από πρόσφυγες μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου.Ο αρχιτέκτων της μικρασιατικής περιπέτειας, Ελευθέριος Βενιζέλος, παρέμενε αισιόδοξος παρ’ όλη την καταστροφή. Υποστήριζε ότι η εισροή προσφύγων στην Ελλάδα παρουσίαζε μια μοναδική ευκαιρία για το κατατρεγμένο του έθνος. Αν και το όνειρό του για μια ελληνική αυτοκρατορία ήταν μια παταγώδης αποτυχία, πίστευε ότι μια Μεγάλη Ελλάδα -ενισχυμένη από τους Ελληνες της Ανατολίας που εκδιώχθηκαν από τη Μικρά Ασία- μπορούσε τώρα να οικοδομηθεί.Αλλά πολλοί από τους άστεγους Σμυρνιούς που είχαν κατασκηνώσει στην Αθήνα ένιωθαν ότι ήταν θύματα ενός πολιτικού πειράματος που είχε πάει απελπιστικά στραβά.* Ο κ. Giles Milton είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Χαμένος παράδεισος, Σμύρνη 1922: Η καταστροφή της μητρόπολης του μικρασιατικού Ελληνισμού» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ.
Καθημερινή Κυριακής, 22.11.2009