ΕΥΡΩΠΗ: Αμείωτη η γοητεία του Ομήρου!
Andrea Marcolongo: «Χρειάζεται να «ξυπνήσουμε» τον Όμηρο για να σώσουμε τον πολιτισμό στην Ευρώπη»
Αφιερώνοντας το εξώφυλλό του στις Andrea Marcolongo* και Louise Guillemot**, το περιοδικό «Éléments» αποτίει ευρύτερα φόρο τιμής σε όλα όσα μας έρχονται από την Ελλάδα και τη Ρώμη. Εξηγήσεις από την Anne-Laure Blanc***.
ÉLÉMENTS. Αυτή είναι σίγουρα μια πρωτιά και σας υποσχόμαστε και άλλες! Το Elements αφιερώνει το εξώφυλλό του σε δύο νέες και πολύ ταλαντούχες ελληνίστριες, την Ιταλίδα Andrea Marcolongo και τη Γαλλίδα Louise Guillemot, οι οποίες έχουν δώσει μια σημαντική ανανέωση στην ελληνική κληρονομιά με γενναιόδωρη προσπάθεια και αστραφτερή ευφυΐα. Γιατί να τις βάλαμε μαζί; Τι έχουν να μας μεταδώσουν;
ANNE-LAURE BLANC: Αυτές οι συναντήσεις είναι συχνά αποτέλεσμα τυχαίων συμπτώσεων! Ο Jean-Paul Mongin, ο εκδότης της Louise Guillemot, με είχε προσκαλέσει στη βραδιά την αφιερωμένη στο βιβλίο Πραγματικές περιπέτειες του Ομήρου, του πρώτου των ποιητών (Les petits platons). Εκεί συνάντησα την Andrea Marcolongo, της οποίας μόλις είχα διαβάσει το Η τέχνη της Αντίστασης. Πώς η «Αινειάδα» μας διδάσκει να ξεπερνούμε μια κρίση (Gallimard). Αυτό που έχουν να μας πουν είναι ότι τα «αρχαία γράμματα» και γενικότερα όλα όσα μας έρχονται από την Ελλάδα και τη Ρώμη είναι ακόμα κάτι πολύ ζωντανό, που μας επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε πολλά θέματα.
Πρώτον, αυτή η προσπάθεια να μας μάθουν τα βασικά, υπάρχουν ακόμα μαθητές και φοιτητές που το κάνουν, και πιστέψτε με, απαιτείται κάποια ασκητικότητα στην αφομοίωση της λατινικής ή της ελληνικής γραμματικής. Αλλά το θαύμα που ξεπηδά ένα ωραίο πρωί, γιατί προσεγγίσαμε, λέξη προς λέξη, τους θεούς και τους ήρωες, τους απλούς ανθρώπους στο θέατρο ή στην αγορά, αυτό το θαύμα, ήξεραν να το μεταδίδουν και οι δύο τους: Η Λουίζ με αυτό το «μυθιστόρημα» περιπετειών για φοιτητές και η Αντρέα με πολλά ευρείας κυκλοφορίας βιβλία. Το ενδιαφέρον είναι ότι πηγάζουν από καθαρή πολυμάθεια και χρησιμοποιούν «το ελληνικό υλικό» όπως άλλοι χρησιμοποιούν το «υλικό της Βρετάνης». Δεν είναι τυχαίο που διεκδικούν βάσιμα τη θέση τους ως συγγραφείς, πέρα από την πανεπιστημιακή τους κατάρτιση. Εξακολουθούμε να λυπούμαστε που δεν διδάσκουν ούτε η μια ούτε η άλλη, γιατί ο ενθουσιασμός τους θα συνέπαιρνε μαθητές και φοιτητές.
Anne-Laure Blanc (αριστερά), Louise Guillemot και Andrea Marcolongo (δεξιά).© Φωτογραφία από τον Benjamin de Diesbach.
Ζακλίν ντε Ρομιγύ
ÉLÉMENTS. Μια άλλη εξαιρετική γυναίκα: η Jacqueline de Romilly, η μεταφράστρια και εκδότρια του Θουκυδίδη, που συνέδεσε τη ζωή της με το «ελληνικό θαύμα» και της οποίας έχετε φιλοτεχνήσει μια υπέροχη προσωπογραφία σε αυτό το τεύχος. Ποιος ήταν ο ρόλος της στη διδασκαλία των αρχαίων γλωσσών και στη διάδοση της ελληνικής γραμματείας και φιλοσοφίας;
ANNE-LAURE BLANC: Για χρόνια, η Jacqueline de Romilly ήταν πρότυπο τόσο για δασκάλους όσο και για φοιτητές. Ήταν μια από τις πρώτες γυναίκες που έγινε γνωστή για τις ικανότητές της. Aυτό ήταν πολύ ευχάριστο, αν και δεν υπήρχε ούτε ίχνος φεμινισμού στην πορεία της. Πάνω απ' όλα, είχε το ταλέντο να εκφράζεται με υποδειγματική σαφήνεια στα γαλλικάς, με σπάνια εργατικότητα και αστείρευτη μαχητικότητα. Ο Alexandre Grandazzi συνοψίζει τέλεια το Μια ορισμένη ιδέα της Ελλάδας, και της αναγνωρίζει «εκπληκτικό συνδιασμό έμπνευσης και μεθόδου, αποκλειστικά στην υπηρεσία του πάθους να κατανοεί και να κάνει τους ανθρώπους να κατανοήσουν».
ÉLÉMENTS. Ποιό το νόημα αυτής της φράσης της Andrea Marcolongo; «Όταν όλα είναι καλά, μας αρέσει να διαβάζουμε Όμηρο. Αλλά όταν όλα πάνε στραβά, η Αινειάδα γίνεται εγχειρίδιο για να κρατηθείς όρθιος».
ANNE LAURE WHITE:Είναι πράγματι ένα από τα μεγάλα μοτίβα της δουλειάς της που θα σας κάνει να ανακαλύψετε ή να ανακαλύψετε ξανά αυτό το ιδρυτικό κείμενο της ρωμαϊκότητας που είναι η Αινειάδα. Για την Andrea Marcolongo, είναι δύσκολο σήμερα να πάρουμε τους ομηρικούς ήρωες, κυριολεκτικά, ως παραδείγματα, πρότυπα που πρέπει να ακολουθήσουμε στην καθημερινότητά μας. Διαβάζουμε τον Όμηρο για να χαλαρώσουμε, για να ακούσουμε με απόλαυση, για άλλη μια φορά, τι τραγουδούσαν οι βάρδοι στο τέλος των συμποσίων όπου ο οίνος συνήθως έρρεε άφθονα. Αλλά αν κοιτάξετε τη μοίρα του Αινεία, έχει πολλά να μας διδάξει, μας λέει πώς να ξαναχτίσουμε μετά από μια τόσο μεγάλη καταστροφή όσο αυτή της Τροίας. Όταν κουβαλάς τον γέρο πατέρα σου στην πλάτη σου, και ο γιος σου πιάνεται από το χέρι σου, όταν οι σύντροφοί σου σε εμπιστεύονται, τι άλλο να κάνεις από το να υπακούς στη μοίρα προχωρώντας μπροστά; Ένα μάθημα αυτοθυσίας, θάρρους και αισιοδοξίας.
ÉLÉMENTS. Μια άλλη φράση της Andrea Marcolongo τράβηξε την προσοχή μου: «Στην πολύ βασανισμένη, πολύ καταθλιπτική Ευρώπη μας, που στερείται κοινών αξιών, τα ελληνικά παραμένουν κοινή βάση για την εκπαίδευση». Γιατί πρέπει να αφυπνιστεί ο Όμηρος για να σώσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό;
ANNE-LAURE BLANC: Σας αφήνω την πατρότητα αυτής της συγκλονιστικής έκφρασης! Κοιμάται στ’ αλήθεια ο Όμηρος; Στον τομέα της τρέχουσας παιδικής λογοτεχνίας, τα ομηρικά κείμενα αποτελούν αντικείμενο πολλαπλών διασκευών, γενικά επιτυχημένων, που έχουν το πλεονέκτημα να προκαλούν την περιέργεια και, ενίοτε, να παροτρύνουν στην ανακάλυψη των αρχαίων ελληνικών.
Υπάρχει όμως και ένα εξαιρετικό παράδοξο: έχουμε μια γλώσσα που κανείς δεν μιλάει πια, για την οποία δεν ξέρουμε πώς «ακουγόταν» και η οποία ωστόσο παρέμενε η πιο πολύτιμη κληρονομιά μας. Ναι, γιατί είναι μια «υπέροχη και κομψή» γλώσσα με «τον εντυπωσιακό, συνοπτικό, ειρωνικό, ειλικρινή τρόπο έκφρασης που νιώθουμε, ας είμαστε ειλικρινείς, μια ασυνείδητη νοσταλγία» ( Η υπέροχη γλώσσα, 9 καλοί λόγοι για την αγάπη των ελληνικών ). Ειδικά όταν αναγνωρίζουμε, με φρίκη, την απώλεια του νοήματος της γλώσσας μας του 21ου αιώνα, με τις προσεγγίσεις και τους νεολογισμούς της, όπου η λεκτική ραθυμία μαρτυρεί μια τρομερή πνευματική ραθυμία.
Αυτό που είναι συναρπαστικό στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας είναι ότι δεν ξεχάστηκε ποτέ[1]. Τα χειρόγραφα, όσο ελαττωματικά ή ημιτελή, έχουν εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη και κάθε μεγάλη βιβλιοθήκη θεωρεί τιμή της να κρατά ένα απόσπασμα της Ιλιάδας ή της Οδύσσειας - αλλά και των μεγάλων ρητόρων, ιστορικών, τραγικών, ποιητών που για αιώνες εκφράστηκαν στις διάφορες ελληνικές διαλέκτους . Όταν σκεφτόμαστε όλα όσα έχουν εξαφανιστεί –έχουμε απομείνει οκτώ τραγωδίες του Σοφοκλή, ενώ θα είχε γράψει περισσότερες από εκατό– είναι πράγματι βασικό να αγαπάμε ό,τι έχει απομείνει από αυτούς τους θησαυρούς. Όταν η Andrea Marcolongo θεωρείται κληρονόμος της Jacqueline de Romilly, είναι επίσης κληρονόμος του Θουκυδίδη και του Ομήρου, φυσικά, και μας προσκαλεί επίσης να κρατήσουμε αυτή τη μνήμη και αυτή την κληρονομιά.
Το εξώφυλλο του περιοδικού
* Η γνωστή Ιταλίδα ελληνίστρια έγραψε τα εξής βιβλία: Η υπέροχη γλώσσα, εννιά λόγοι για να αγαπήσετε τα αρχαία ελληνικά, Το μέτρο του ηρωισμού που κυκλοφορούν και στα ελληνικά και το Στην πηγή των λέξεων: 99 ετυμολογίες που μας αφορούν.
** Φιλόλογος. Εξέδωσε Ο Παρμενίδης και η κόρη του ήλιου, Ο Πυθαγόρας και η μεγάλη απόδραση, και Οι πραγματικές περιπέτειες του Ομήρου, του πρώτου των ποιητών
***Συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Μεταξύ άλλων και το Ο Ηρακλής και οι δώδεκα άθλοι του.
[1] Ερωτηματικά δημιουργεί ο χαιρετισμός του πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη για την έκδοση του βιβλίου του Μαρκ Μαζάουερ «Ελληνική Επανάσταση». Πρώτον, γιατί ο σ. στο βιβλίο του «Θεσσαλονίκη, πόλη φαντασμάτων» εξέφραζε σαφώς ανθελληνικές θέσεις (π. χ. «Από το 1904 ως το 1908 τα ελληνικά σώματα [οι Μακεδονομάχοι δηλ.] -που συχνά απαρτίζονταν στην πραγματικότητα από εξελληνισμένους Σλάβους ή Αλβανούς ληστές πιστούς στο Πατριαρχείο...) Και δεύτερον, η διατύπωση του πρωθυπουργού «νεογέννητο έθνος - κράτος» είναι τουλάχιστον άστοχη. Νέο κράτος: ναι, αλλά έθνος; Αν μιλούμε ελληνικά προ αιώνων και αν η ορθόδοξη πίστη μας - της οποίας εμείς διαμορφώσαμε τα δόγματα - κρατάει 21 αιώνες τώρα, πώς είμαστε «νέο έθνος»; Διαβάσαμε Παπαρηγόπουλο, Βακαλόπουλο ή το συλλογικό έργο της Εκδοτικής Αθηνών και δεν μας ικανοποιούν;
Πηγή: https://www.revue-elements.com/il-est-fondamental-de-cherir
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος