Ὁ Πόντιος ἀπό τὴν Κερασοῦντα ἐθνομάρτυρας ἱεράρχης, Φώτιος [κατὰ κόσμο Ἡλίας Καλπίδης] ἦταν θύμα... τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα. Ὅταν ἡ ρουμάνικη προπαγάνδα, ὑποβοηθούμενη ἀπό τὴν ἀλβανική, προσπάθησε νὰ καταγράψῃ τοὺς Ἕλληνες ὡς «ἀρναούτ» καὶ ὄχι ὡς «ροῦμ», μὲ σκοπὸ τὴν ἀλλοίωση τοῦ πληθυσμοῦ, ἀποσκοπῶντας νὰ δείξῃ στὶς ξένες δυνάμεις ὅτι ὁ πληθυσμὲς ἦταν ἀλβανορωμουνικός καὶ ὅτι οἱ Ἕλληνες ἦταν μιὰ μειοψηφία, ἡ ἀντίδρασι τοῦ Φώτιου ἦταν ἐντονότατη.
Ὁ Γερμανὸς φιλόσοφος καὶ καθηγητὴς στὸ πανεπιστήμιο της Ίένας Γκέσλορ, γνώρισε τὸν Φώτιο καὶ σὲ σύγγραμμά του, σημείωσε πὼς τέτοιο ἄντρα, μὲ τόση βαθιὰ μόρφωση, τέτοιο ἤθος καὶ τόση ἀποφασιστικότητα, δὲν εἶχε συναντήσει.
Ὁ Μητροπολίτης Κορυτσάς Φώτιος
Ὁ Μητροπολίτης Κορυτσάς Φώτιος (κατά κόσμον Ἠλίας) Καλπίδης, ἐγεννήθη εἰς τήν κωμόπολιν Τσαγράκ (Τσαγράκιον) τῆς Κερασοῦντος του Πόντου, τό ἔτος 1862, ἀπό γονεῖς εὐπόρους καί εὐσεβεῖς, τῶν ὁποίων ἀπετέλει τό ἕβδομον τέκνον.
Μετά τάς ἐγκυκλίους σπουδάς εἰς τήν γενέτειράν του καί τήν Κερασούντα, ἡ ὁποία ἀπετέλει τότε ἔξοχον πνευματικόν κέντρον μέ Γυμνασιακάς Σχολᾶς καί ἄλλα μορφωτικά ἱδρύματα, εἰσήχθη εἰς τήν Θεολογικήν Σχολήν τῆς Χάλκης, ὅπου διεκρίθη διά τήν ἐπιμέλειάν του καί τό ἦθος του.
Μετά γονίμους τετραετεῖς σπουδάς ἀπεφοίτησεν εὐδοκίμως, ἀνακηρυχθεῖς καί Διδάκτωρ τῆς Θεολογίας, ἐν συνεχείᾳ δέ διωρίσθη Διευθυντής τῶν Σχολῶν τῆς Κερασοῦντος καί ἱεροκῆρυξ αὐτῶν.
Τό 1893 μετακληθεῖς ἐκ Κερασοῦντος εἰς Κων/πολιν, χειροτονεῖται Διάκονος καί ἐν συνεχείᾳ διορίζεται Ὑπογραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Τήν 15ην Μαΐου1897 (ἐπί Πατριάρχου Κωνσταντίνου Ε'), ὁ Ἀρχιδιάκονος Φώτιος Καλπίδης διορίζεται Ἀρχιγραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τήν δέ 25ην Μαΐου τοῦ 1897 χειροτονεῖται Πρεσβύτερος καί Ἀρχιμανδρίτης ὑπό τοῦ Μητροπολίτου Μυτιλήνης, Κυρίλλου, εἰς τόν Πατριαρχικόν Ναόν.
Τόν Σεπτέμβριον τοῦ 1898, ὁ Ἀρχιμανδρίτης Φώτιος Καλπίδης, διορίζεται μέλος καί ταμίας τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς τοῦ μοναδικοῦ τότε ἐπισήμου δημοσιογραφικοῦ ὀργάνου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου «Ἡ Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια».
Τήν 16ην Μαΐου 1902, διά ψήφων κανονικῶν, ὁ Ἀρχιγραμματεύς Φώτιος Καλπίδης ἐκλέγεται Μητροπολίτης Κορυτσάς, Μοσχοπόλεως, Πρεμετής καί Σελασφόρου ὑπέρτιμος καί Ἔξαρχος Δυτικῆς Μακεδονίας, τῆς ὁποίας ὁ θρόνος ἐκκενώθη διά τῆς μεταθέσεως τοῦ Μητροπολίτου αὐτῆς Γερβασίου Ὠρολογα εἰς τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Καισαρείας.
Τήν 19ην Μαΐου ἡμέραν Κυριακήν, χειροτονεῖται Μητροπολίτης ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἰωακείμ καί τῆς περί αὐτόν Ἱερᾶς Συνόδου.
Περί τά μέσα Ἰουλίου τοῦ 1902, ὁ νέος Μητροπολίτης Κορυτσάς Φώτιος, ἀφήκετο εἰς Κορυτσάν ὅπου του ἐπεφυλάχθη συγκινητική καί ἐνθουσιώδης ὑποδοχή ὑπό τῆς Δημογεροντίας καί τοῦ λαοῦ τῆς Πόλεως.
Ἀναλαβών ὁ Φώτιος τήν διοίκησιν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κορυτσάς, ἀνέπτυξεν ἔξοχον Ἐκκλησιαστικήν, Ἐθνικήν καί Κοινωνικήν δρᾶσιν, διότι τήν περιοχήν ἐλειμένοντο ἀνθελληνικαί συμμορίαι Κομιτατζήδων. Ἐναντίον ὅλων αὐτῶν, ἀντέταξεν τόν φλογερόν Πατριωτισμόν καί τόν Ἰεραποστολικον του ζῆλον.
Ἐμπνευσμένος Πνευματικός καί Ἐθνικός ἡγέτης, εὑρίσκετο πάντα εἰς τάς ἐπάλξεις τῆς ὑψηλῆς του ἀποστολῆς, ἐμψυχώνων καί ἐμπνέων τόν ὑπόδουλον Ἑλληνισμόν τῆς Μαρτυρικῆς Ἠπείρου.
Κατά τήν περίοδον αὐτήν, τήν περιοχήν τῆς Κορυτσάς καθώς καί ὅλην τήν Μακεδονίαν, ἐλυμαίνοντο τρομοκρατικαί συμμορίαι Κομιτατζήδων μέ ἐπί κεφαλῆς τόν περιβόητον ἀρχικομιτατζήν Κωστούρην, ὁ ὁποῖος διετήρει στενάς φιλικάς σχέσεις μέ τόν Τοῦρκον Διοικητήν Κορυτσάς (Μουτεσαρίφην), καί εἶχεν μυστικήν συνεργασίαν μαζί του διά τήν καταπολέμησιν τοῦ Ἑλληνικοῦ στοιχείου.
Ἐπειδή ὁ Φώτιος ἠρνήθη τήν χορήγησιν ἀδείας παρανόμου γάμου εἰς τόν υἱόν του Κωστούρη, τοῦτο ἐξέλαβεν ὁ Κωστούρης ὡς ἀφορμήν διά τήν ἐξόντωσιν τοῦ Μητροπολίτου Φωτίου.
Κατά μῆνα Ἰούνιον τοῦ 1906, φανατικά ὄργανα τῆς Βουλγαρικῆς προπαγάνδας, μέ τήν ἀνοχήν τῶν τουρκικῶν ἀρχῶν, κατέλαβον αὐθαιρέτως την Ἑλληνικήν Ἐκκλησίαν τοῦ χωρίου Πλιάσσα της Ἐπαρχίας Κορυτσάς καί ἐδημιούργησαν ἐπεισόδια εἰς βάρος τῶν ἐκεῖ Ἑλλήνων. Ὁ Μητροπολίτης Φώτιος, πληροφορηθείς τό γεγονός, ἔσπευσεν ἐπί τόπου, ἀπελευθέρωσεν την Ἐκκλησίαν καί ἀποκατέστησε τήν τάξιν, ὄργανα ὅμως τοῦ Κωστούρη ἐπετέθησαν διά λίθων καί ἐτραυμάτισαν τόν Φώτιον. Μετά τήν ἐπίθεσιν αὐτήν, ἀρχίζει ἡ συνωμοσία διά τήν δολοφονίαν τοῦ Φωτίου. Τήν 9ην Σεπτεμβρίου, ἡμέρα Σάββατον, ἐνῶ μετέβαινεν ἔφιππος συνοδευόμενος ἀπό τόν Πρωθιερέα τοῦ Ἰωσήφ, τόν διάκονόν του καί τόν κλητῆρα τῆς Μητροπόλεως εἰς τό χωρίον Βρατοβίτσα (Μπραβδίτσα) διά νά τελέσῃ τήν ἑπομένην τά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ καί τήν Θείαν Λειτουργίαν, κατά τήν δῦσιν τοῦ ἡλίου καί εἰς ἀπόστασιν ἑνός τετάρτου τῆς ὥρας ἔξω ἀπό τό χωρίον, ἔπεσεν εἰς ἐνέδραν 30μελοῦς συμμορίας κομιτατζήδων ὁ Μητροπολίτης Φώτιος καί ἐδέχθη μόνον αὐτός τάς δολοφονικάς σφαίρας εἰς τόν τράχηλον καί ἔπεσεν ἐκ τοῦ ἵππου του νεκρός εἰς τό ἔδαφος.
Ἡ σορός του διεκομίσθη εἰς Κορυτσάν, ὅπου ἐγένετο ἡ κηδεία τοῦ ἐν μέσῳ Καθολικοῦ καί Βαθυτάτου πένθους.
Εἰς τήν κηδείαν παρέστησαν πολλοί Μητροπολῖται μέ ἐπί κεφαλῆς τόν Μητροπολίτην Καστοριάς Γερμανόν Καραβαγγέλην.
Τό πένθος ὑπῆρξε πανελλήνιον. Εἰς ὅλον τό ὑπόδουλον καί Ἐλεύθερον Ἔθνος, ἀνεπέμφθησαν ἐπιμνημόσυναι δεήσεις, τό δέ Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον προέβη εἰς ἐντόνους διαμαρτυρίας πρός τήν Πύλην καί τάς Ξένας Πρεσβείας.
Ἐπρόκειτο περί καθαρᾶς προδοσίας καί συνομωσίας, διότι ἐνῶ ὁ Φώτιος εἶχε ζητήσει ἀπό τόν Τοῦρκον Διοικητήν τῆς Κορυτσάς νά τοῦ διαθέσει ἀπόσπασμα ἀσφαλείας, οὗτος ἠρνήθη.
Ἡ τελευταία αὐθεντική πληροφορία προέρχεται ἀπό τόν συνοδόν καί αὐτόπτην μάρτυρα τῆς δολοφονίας τοῦ Φωτίου, Ἀρχιερατικόν Ἐπίτροπον Κορυτσάς Οἰκονόμου Ἰωσήφ , ὁ ὁποῖος εἰς τήν ἀπό 15 Δεκεμβρίου σχετικήν ἐπιστολήν του πρός τόν ἀνεψιόν τοῦ Φωτίου κ. Γεώργιον Ἀνδρεάδην, ἀναφέρει ὅτι «Τό μνῆμα ἐκ μαρμάρου. τοῦ ἀειμνήστου Φωτίου, τοῦ ὁποίου ἤμουν συνοδός κατά τήν δολοφονίαν του, εὑρίσκεται ἐν ἀρίστῃ καταστάσει εἰς τόν περίβολον τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Γεωργίου Κορυτσάς, τυγχάνει δέ ἐς ἀεί προσκύνημα ἐκ μέρους τῆς πόλεώς μας καί τῶν περιχώρων».