Οι πρωταγωνιστές της επιχείρησης. Ο επικεφαλής ιατρός Βέργης είναι στη δεύτερη σειρά τρίτος από αριστερά.
Ενώ οι μάχες στις οροσειρές της Πίνδου βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου του 1940 μία μικρή ομάδα «κομάντος» έκανε απόβαση στο νησάκι Αγαθονήσι, που βρισκόταν όπως και όλα τα Δωδεκάνησα, υπό ιταλική κατοχή από το 1912.
Ένα περιστατικό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, διαδραματίστηκε λίγες μέρες μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ενώ οι μάχες στις οροσειρές της Πίνδου βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου του 1940 μία μικρή ομάδα «κομάντος» έκανε απόβαση στο νησάκι Αγαθονήσι, που βρισκόταν όπως και όλα τα Δωδεκάνησα, υπό ιταλική κατοχή από το 1912.
Επικεφαλής της ομάδας, εμπνευστής και χρηματοδότης του εγχειρήματος ήταν ένας γιατρός από την Κάρπαθο, ο Βάσος Βεργής ο οποίος προχώρησε στην ενέργεια αυτή εκφράζοντας το πάθος του για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου που τελούσε υπό ιταλική κατοχή από το 1912 χωρίς να έχει την παραμικρή βοήθεια.
Ένα περιστατικό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, διαδραματίστηκε λίγες μέρες μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ενώ οι μάχες στις οροσειρές της Πίνδου βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου του 1940 μία μικρή ομάδα «κομάντος» έκανε απόβαση στο νησάκι Αγαθονήσι, που βρισκόταν όπως και όλα τα Δωδεκάνησα, υπό ιταλική κατοχή από το 1912.
Επικεφαλής της ομάδας, εμπνευστής και χρηματοδότης του εγχειρήματος ήταν ένας γιατρός από την Κάρπαθο, ο Βάσος Βεργής ο οποίος προχώρησε στην ενέργεια αυτή εκφράζοντας το πάθος του για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου που τελούσε υπό ιταλική κατοχή από το 1912 χωρίς να έχει την παραμικρή βοήθεια.
Η επιχείρηση των ελλήνων κομάντο
Με 18 «εθελοντές-κομάντος» ο Βάσος Βεργής το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου ξεκίνησε με ένα καΐκι από τη γειτονική Σάμο και τα ξημερώματα έφθασε στο Αγαθονήσι. Η ομάδα απαρτιζόταν κυρίως από κατοίκους της Σάμου και της Καρπάθου
Στο νησί βρισκόταν σταθμός χωροφυλακής με επτά «καραμπινιέρους» και ομάδα 10-15 καταδρομέων, που αιφνιδιάστηκαν από την απρόσμενη επίθεση.
Η ομάδα του Βάσου Βεργή ύστερα από σύντομη μάχη, κατέλαβε το νησί, συλλαμβάνοντας όλους τους Ιταλούς (στη μάχη σκοτώθηκαν δύο Ιταλοί στρατιώτες).
Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής (το θέμα έτυχε τότε μεγάλης προβολής στις αθηναϊκές εφημερίδες) αλλά και σύμφωνα με μαρτυρίες ο ίδιος ο Βεργής που μιλούσε άπταιστα ιταλικά, ειδοποίησε τους Ιταλούς από τον ασύρματο για την επίθεση στο νησί.
Με 18 «εθελοντές-κομάντος» ο Βάσος Βεργής το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου ξεκίνησε με ένα καΐκι από τη γειτονική Σάμο και τα ξημερώματα έφθασε στο Αγαθονήσι. Η ομάδα απαρτιζόταν κυρίως από κατοίκους της Σάμου και της Καρπάθου
Στο νησί βρισκόταν σταθμός χωροφυλακής με επτά «καραμπινιέρους» και ομάδα 10-15 καταδρομέων, που αιφνιδιάστηκαν από την απρόσμενη επίθεση.
Η ομάδα του Βάσου Βεργή ύστερα από σύντομη μάχη, κατέλαβε το νησί, συλλαμβάνοντας όλους τους Ιταλούς (στη μάχη σκοτώθηκαν δύο Ιταλοί στρατιώτες).
Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής (το θέμα έτυχε τότε μεγάλης προβολής στις αθηναϊκές εφημερίδες) αλλά και σύμφωνα με μαρτυρίες ο ίδιος ο Βεργής που μιλούσε άπταιστα ιταλικά, ειδοποίησε τους Ιταλούς από τον ασύρματο για την επίθεση στο νησί.
Τι έγραψε ο Τύπος της εποχής
Με το περιστατικό ασχολήθηκε επίσης το αμερικανικό περιοδικό TIME στο τεύχος του στις 2 Δεκεμβρίου 1940 με ένα ιδιαιτέρως κολακευτικό δημοσίευμα
Στο κατόρθωμα της ομάδας Βεργή είχε αναφερθεί επίσης η εφημερίδα «Ακρόπολις» που έγραφε στις 19 Νοεμβρίου του 1940 τα εξής:
«Έλλην, Δωδεκανήσιος, διαμένων και εργαζόμενος εις ελευθέραν Ελλάδα, την νύκτα της 17ης – 18ην Νοεμβρίου, επικεφαλής συμπατριωτών του και άλλων, απέπλευσαν εκ τινος ελληνικού όρμου δια βενζινοπλοίου και απεβιβάσθησαν εις νησίδα τινά της Δωδεκανήσου. Η ομάς αύτη επετέθη κατά του ιταλικού φυλακίου καραμπινιέρων, του οποίου ηχμαλώτισε τον σταθμάρχην και τρεις καραμπινιέρους, μετά του οπλισμού των. Εν συνεχεία επετέθη κατά του ναυτικού φυλακίου της ιδίας νησίδος με αποτέλεσμα τον φόνον τριών, εν οις και του επικεφαλής βαθμοφόρου. Οι επιδραμόντες επέστρεψαν πάντες, μετά των τεσσάρων αιχμαλώτων και του οπλισμού των, εις τον όρμον εκ του οποίου απέπλευσαν».
Το καΐκι με τους «κομάντος» σήκωσε τουρκική σημαία για να μην εντοπιστούν από τα ιταλικά αεροπλάνα και κατέφυγε στη Σάμο, ενώ οι Ιταλοί βομβάρδισαν το Αγαθονήσι και στη συνέχεια όταν κατάλαβαν τι είχε συμβεί βομβάρδισαν το Βαθύ της Σάμου.
Η κίνηση του Βάσου Βεργή στην αρχή αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία και δισταγμό από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, ήταν όμως τέτοια η αποδοχή από τον λαό, που γρήγορα ο Μεταξάς άλλαξε στάση και κάλεσε το Βάσο Βεργή, αλλά και τους συντρόφους του, στην Αθήνα, τους παρασημοφόρησε σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία. Μάλιστα απένειμε τιμητικά τη θέση του ταγματάρχη του ελληνικού στρατού στον γιατρό.
Ο γιατρός Βάσος Βεργής, 60 χρόνων τότε, ήταν χειρουργός και διατηρούσε κλινική στην Αθήνα. Μετά την απόβαση, διέφυγε εκτός Ελλάδας αφού οι Ιταλοί ήξεραν για αυτόν και τον αναζήτησαν για να υποστεί τις συνέπειες. Ο Βεργής ήταν ένθερμος υποστηρικτής της απελευθέρωσης της Δωδεκανήσου δραστηριοποιούμενος στην Αμερική και τη Νότια Αφρική.
Αρκετά χρόνια νωρίτερα, το 1912 ο Βάσος Βεργής συμμετείχε στο 5ο σώμα των «Γαριβαλδινών» και σε μάχη που είχε γίνει με τους Τούρκους στον Δρίσκο στα Γιάννενα, είχε τραυματιστεί σοβαρά στο χέρι. Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση και πέθανε σε ηλικία 94 χρόνων στην Αθήνα, όπου διέμενε.
Με το περιστατικό ασχολήθηκε επίσης το αμερικανικό περιοδικό TIME στο τεύχος του στις 2 Δεκεμβρίου 1940 με ένα ιδιαιτέρως κολακευτικό δημοσίευμα
Στο κατόρθωμα της ομάδας Βεργή είχε αναφερθεί επίσης η εφημερίδα «Ακρόπολις» που έγραφε στις 19 Νοεμβρίου του 1940 τα εξής:
«Έλλην, Δωδεκανήσιος, διαμένων και εργαζόμενος εις ελευθέραν Ελλάδα, την νύκτα της 17ης – 18ην Νοεμβρίου, επικεφαλής συμπατριωτών του και άλλων, απέπλευσαν εκ τινος ελληνικού όρμου δια βενζινοπλοίου και απεβιβάσθησαν εις νησίδα τινά της Δωδεκανήσου. Η ομάς αύτη επετέθη κατά του ιταλικού φυλακίου καραμπινιέρων, του οποίου ηχμαλώτισε τον σταθμάρχην και τρεις καραμπινιέρους, μετά του οπλισμού των. Εν συνεχεία επετέθη κατά του ναυτικού φυλακίου της ιδίας νησίδος με αποτέλεσμα τον φόνον τριών, εν οις και του επικεφαλής βαθμοφόρου. Οι επιδραμόντες επέστρεψαν πάντες, μετά των τεσσάρων αιχμαλώτων και του οπλισμού των, εις τον όρμον εκ του οποίου απέπλευσαν».
Το καΐκι με τους «κομάντος» σήκωσε τουρκική σημαία για να μην εντοπιστούν από τα ιταλικά αεροπλάνα και κατέφυγε στη Σάμο, ενώ οι Ιταλοί βομβάρδισαν το Αγαθονήσι και στη συνέχεια όταν κατάλαβαν τι είχε συμβεί βομβάρδισαν το Βαθύ της Σάμου.
Η κίνηση του Βάσου Βεργή στην αρχή αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία και δισταγμό από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, ήταν όμως τέτοια η αποδοχή από τον λαό, που γρήγορα ο Μεταξάς άλλαξε στάση και κάλεσε το Βάσο Βεργή, αλλά και τους συντρόφους του, στην Αθήνα, τους παρασημοφόρησε σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία. Μάλιστα απένειμε τιμητικά τη θέση του ταγματάρχη του ελληνικού στρατού στον γιατρό.
Ο γιατρός Βάσος Βεργής, 60 χρόνων τότε, ήταν χειρουργός και διατηρούσε κλινική στην Αθήνα. Μετά την απόβαση, διέφυγε εκτός Ελλάδας αφού οι Ιταλοί ήξεραν για αυτόν και τον αναζήτησαν για να υποστεί τις συνέπειες. Ο Βεργής ήταν ένθερμος υποστηρικτής της απελευθέρωσης της Δωδεκανήσου δραστηριοποιούμενος στην Αμερική και τη Νότια Αφρική.
Αρκετά χρόνια νωρίτερα, το 1912 ο Βάσος Βεργής συμμετείχε στο 5ο σώμα των «Γαριβαλδινών» και σε μάχη που είχε γίνει με τους Τούρκους στον Δρίσκο στα Γιάννενα, είχε τραυματιστεί σοβαρά στο χέρι. Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση και πέθανε σε ηλικία 94 χρόνων στην Αθήνα, όπου διέμενε.
17 Νοεμβρίου 1940: Μια πράξη αντίστασης τις πρώτες μέρες του Ελληνοϊταλικού πολέμου – “World War: Doctor’s Exploit”
Γράφει ο Χρήστος Καζάζης // *
Με τον τίτλο “World War: Doctor’s Exploit” δημοσιεύτηκε τη Δευτέρα, 2 Δεκεμβρίου 1940, στο παγκόσμιας κυκλοφορίας και κύρους αμερικανικό περιοδικό TIME η είδηση της ”καταδρομικής επιχείρησης”, η οποία πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 17ης προς 18η Νοεμβρίου 1940, εναντίον του ιταλικού φυλακίου στο Αγαθονήσι, από δεκαπέντε Σάμιους πολίτες υπό την ηγεσία του εξηντάχρονου, τότε, εκ Καρπάθου γιατρού Βασίλειου (Βάσσου) Βέργη. Έδρασαν χωρίς να πάρουν εντολές από κανένα, ορμώμενοι από αγνά πατριωτικά αισθήματα και διάθεση να συμβάλλουν, με τα πενιχρά μέσα που διέθεταν, στον τιτάνιο αγώνα που έδινε την ίδια ώρα ο Ελληνικός Στρατός στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Ο δημοσιογράφος του περιοδικού γράφει χαρακτηριστικά:
“O Δρ. Βάσσος Βέργης, ένας εξηντάρης φαρμακοποιός (σ.σ εκ παραδρομής δεν αναφέρεται ότι ήταν γιατρός), έζησε ‘εξόριστος’ στην Αθήνα από τότε που η Ιταλία το 1912 άρπαξε τα κατοικούμενα από Έλληνες Δωδεκάνησα, συμπεριλαμβανομένου του μικρού νησιού στο οποίο ο ίδιος ζούσε. Την περασμένη εβδομάδα ο Δρ. Βέργης και 15 σύντροφοι, οι οποίοι αισθάνονταν όπως αυτός για τους Ιταλούς κατακτητές, ξεκίνησαν μια επιχείρηση που θα τη ζήλευε και ο Οδυσσέας. Επιβιβάστηκαν σε ένα μηχανοκίνητο σκάφος στο ελληνικό νησί της Σάμου, λίγο έξω από την τουρκική ακτή, και κατέπλευσαν μέσα στη νύχτα στο Γάϊδαρο (σ.σ εννοεί το Αγαθονήσι), ένα από τα νησιά του ιταλικού αρχιπελάγους. Αποβιβάστηκαν μυστικά και αιφνιδίασαν το σταθμό χωροφυλακής, συλλαμβάνοντας το διοικητή και τρεις από τους άνδρες του. Έγιναν όμως αντιληπτοί και δεχόμενοι επίθεση, πυροβόλησαν τρεις Ιταλούς ναύτες. Στη συνέχεια πήδηξαν πίσω στο σκάφος τους και επέστρεψαν στη Σάμο με τους αιχμαλώτους τους.
Αργότερα οι Ιταλοί έστειλαν αντιτορπιλικά να βομβαρδίσουν τη Σάμο και ανακοίνωσαν ότι μια ‘εισβολή’ στα Δωδεκάνησα είχε επιτυχώς αποκρουστεί”.
Σύμφωνα με μαρτυρία του πρώην Προέδρου της Κοινότητας Παλαιοκάστρου Σάμου, κ. Κωνσταντίνου Ανδρέου, γιού ενός εκ των συμμετεχόντων στην επιχείρηση, ο Βέργης και η ομάδα του είχαν πληροφορίες οτι υπήρχαν στο Αγαθονήσι δύο ιταλικά ένοπλα τμήματα. Ένα ολιγάριθμο με Ιταλούς χωροφύλακες (καραμπινιέρι) και ένα πιο μεγάλο αποτελούμενο από καλά εκπαιδευμένους Ιταλούς πεζοναύτες. Τα δύο τμήματα λάμβαναν θέσεις στις δύο άκρες του νησιού, εναλλασσόμενα κατά τακτά χρονικά διαστήματα στα δύο φυλάκια. Η ομάδα του Βέργη ήθελε να χτυπήσει αιφνιδιαστικά την ισχυρότερη δύναμη των πεζοναυτών αλλά αποβιβαζόμενοι στο νησί διαπίστωσαν οτι οι πληροφορίες τους δεν ήταν ακριβείς, αφού βρέθηκαν ενώπιον των χωροφυλάκων, με τη γνωστή συνέχεια που περιγράφεται πολύ γλαφυρά στο παραπάνω άρθρο του αμερικανικού περιοδικού.
Η δημοσίευση της είδησης αυτής σε ένα παγκοσμίου εμβέλειας μέσο ενημέρωσης, όπως το περιοδικό ΤΙΜΕ, καταδεικνύει την απήχηση και το συμβολισμό που η πράξη αυτή είχε για ένα κράτος όπως οι ΗΠΑ. Μάλιστα οι συντάκτες του περιοδικού την έβαλαν σε περίοπτη θέση, στην ίδια σελίδα με τις αποκλειστικές ειδήσεις και το χάρτη της προέλασης του Ελληνικού Στρατού στην Αλβανία.
Αναμφισβήτητα, πρόκειται για την πρώτη οργανωμένη πράξη αντίστασης απλών Ελλήνων πολιτών, με τη μορφή της καταδρομικής επιχείρησης, ενάντια στους κατακτητές. ‘Οπως προαναφέρθηκε, η παραπάνω ενέργεια έγινε χωρίς τη γνώση του επίσημου κράτους ή την αιγίδα κάποιου πολιτικού φορέα. Γι’ αυτό άλλωστε μόλις οι ‘Ελληνες ”καταδρομείς” επέστρεψαν στο Πυθαγόρειο συνελήφθησαν αρχικά από τις Ελληνικές Αρχές, αλλά στη συνέχεια κλήθηκαν στην Αθήνα όπου έλαβαν εύφημο μνεία και τιμητική χρηματική ανταμοιβή από την Ελληνική Κυβέρνηση. Χαρακτηριστικό του πλήγματος που δέχθηκαν στο ηθικό τους οι Ιταλοί ήταν το γεγονός ότι όταν ακολούθησε η Ιταλική Κατοχή οι κατακτητές γνώριζαν τα ονόματα και των δεκαπέντε Σαμίων που συμμετείχαν στην επιχείρηση και προσπάθησαν, ανεπιτυχώς, να τους συλλάβουν.
Βλέποντας τη μόνη σωζόμενη, από όσο γνωρίζω, φωτογραφία με την ομάδα του Βέργη, ο κ. Ανδρέου, ο οποίος ήταν έξι χρονών τότε, εκτός από τον πατέρα του Νικόλαο Ανδρέου και το γιατρό, μπόρεσε να αναγνωρίσει και τους Ανδρέα Χαλέπη (ήταν ο άοπλος νοσοκόμος της ομάδας), Ευάγγελο Γυφτογιάννη (προπάππους μου), Νικόλαο Πέτρου, Ευστάθιο Γλέζο, Σταύρο Αφιανό, Αθανάσιο Σκάρο, Αλέξη Χατζημιχάλη και Εμμανουήλ Χατζηβασιλείου. Η έρευνα για τα ονόματα των υπολοίπων συνεχίζεται.
Η φωτογραφία αυτή τραβήχτηκε, σύμφωνα με τον κύριο Κωνσταντίνο Ανδρέου, έπειτα από σχετική πρωτοβουλία του Βέργη στην Αθήνα πριν ή μετά την απονομή της εύφημου μνείας από την Ελληνική Κυβέρνηση. Μάλιστα ο Στρατηγός Παπάγος τους ζήτησε να συνεχίσουν τη δράση τους πραγματοποιώντας και άλλες παρόμοιες επιχειρήσεις. Δυστυχώς όμως οι πολεμικές εξελίξεις στο Αιγαίο ήταν καταιγιστικές, αναγκάζοντας τους περισσότερους να διαφύγουν στη Τουρκία και από εκεί στη Μέση Ανατολή.
Η πράξη των ανδρών του Βέργη παραμένει μέχρι σήμερα στη σκιά της Ιστορίας.
Αξίζει να τη φωτίσουμε. Αξίζει να μας κάνει περήφανους. Αξίζει να μας διδάσκει. Αξίζει γιατί μας ενώνει.
(Πρώτη δημοσίευση στις 26 Νοεμβρίου 2016 – Εφημερίδα ”Σαμιακό Βήμα”)