Νίκος Γκάτσος (8 Δεκεμβρίου 1911 – 12 Μαίου 1992)
«Θα φέρει η θάλασσα πουλιά
κι άστρα χρυσά τ’ αγέρι
να σου χαϊδεύουν τα μαλλιά,
να σου φιλούν το χέρι.
Χάρτινο το φεγγαράκι,
ψεύτικη ακρογιαλιά,
αν με πίστευες λιγάκι
θα `σαν όλα αληθινά.»
«Το «Χάρτινο το φεγγαράκι» είναι το πρώτο τραγούδι που έγραψε ο Νίκο Γκάτσος, γνωστός ήδη ως ποιητής με την Αμοργό (1943) και ως μεταφραστής θεατρικών έργων με τον Ματωμένο γάμο (1945) του Φρεδερίκο Γκαρθία Λόρκα» γράφει η Αγαθή Δημητρούκα στο κείμενό της στον συλλογικό αφιερωματικό τόμο στη μνήμη του Νίκου Γκάτσου. Το τραγούδι αυτό γράφτηκε το 1948 για το έργο του Τενεσί Ουίλλιαμς «Λεωφορείον ο πόθος» σε μουσική του Μάνου Χατζηδάκι, το οποίο ανέβηκε τον επόμενο χρόνο θεατρικά με την Μελίνα Μερκούρη στο ρόλο της Μπλανς Ντιμπουά. Δέκα χρόνια αργότερα το 1958, οι δυο δημιουργοί κάνοντας μερικές αλλαγές και προσθήκες το κυκλοφόρησαν με την φωνή της Νανάς Μούσχουρη γνωρίζοντας τεράστια επιτυχία. Οι δυο τους θα συνεχίσουν να δημιουργούν μαζί αφήνοντάς μας σημαντική καλλιτεχνική παρακαταθήκη.
Τον σπουδαίο έργο, λοιπόν, του Νίκου Γκάτσου, επιχειρούν να αναλύσουν είκοσι ένα συγγραφείς τούτου του τόμου, με γνώση και ευαισθησία, με προσήλωση και διαφορετική οπτική, ώστε να τον κατανοήσουμε «εις τας πραγματικάς του διαστάσεις», όπως σημειώνεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.
«Τι ζητάς, Αθανασία, στο μπαλόνι μου μπροστά;
Δε μου δίνεις σημασία κι η καρδιά μου πώς βαστά;
Σ’ αγαπήσανε στον κόσμο βασιλιάδες, ποιητές,
κι ένα κλωναράκι δυόσμο δεν τους χάρισες ποτές.»
«Στα κακοτράχαλα τα βουνά
με το σουραύλι και το ζουρνά
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη
χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι,
ο Νικηφόρος κι ο Διγενής
κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.»
Μάνα μου Ελλάς
Δεν έχω σπίτι πίσω για να ‘ρθω
ούτε κρεβάτι για να κοιμηθώ
δεν έχω δρόμο ούτε γειτονιά
να περπατήσω μια Πρωτομαγιά.
Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα
μου τα ‘πες με το πρώτο σου το γάλα.
Μα τώρα που ξυπνήσανε τα φίδια
εσύ φοράς τα αρχαία σου στολίδια
και δε δακρύζεις ποτέ σου μάνα μου Ελλάς
που τα παιδιά σου σκλάβους ξεπουλάς.
Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα
μου τα ‘πες με το πρώτο σου το γάλα.
Μα τότε που στη μοίρα μου μιλούσα
είχες ντυθεί τα αρχαία σου τα λούσα
και στο παζάρι με πήρες γύφτισσα μαϊμού
Ελλάδα Ελλάδα μάνα του καημού.
Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα
μου τα ‘πες με το πρώτο σου το γάλα.
Μα τώρα που η φωτιά φουντώνει πάλι
εσύ κοιτάς τα αρχαία σου τα κάλλη
και στις αρένες του κόσμου μάνα μου Ελλάς
το ίδιο ψέμα πάντα κουβαλάς.
Τον συλλογικό αυτό τόμο επιμελήθηκε η Αγάθη Δημητρούκα που είναι κι η διαχειρίστρια του έργου του Νίκου Γκάτσου. Κλείνοντας να πούμε ότι το αρχείο του Γκάτσου βρίσκεται στη βιβλιοθήκη «Houghton» του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Ο τόμος αυτός εκδόθηκε το 2023 από τον ΙΑΝΟ..
Νικος Γκάτσος Αμοργός Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα 2013.
Νικος Γκάτσος Όλα τα τραγούδια Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα 2018.