Ηπρώτη νίκη των ελληνικών δυνάμεων κατά των Ιταλών εισβολέων ήταν το Νοέμβριο του 1940 στη μάχη της Λυκόρραχης, στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε η ιστορική Μεραρχία Ιππικού.
Για το λόγο αυτό στο χωριό Κεφαλοχώρι (παλιά Λυκόρραχη) ο δήμος Κόνιτσας ανήγειρε μνημείο και έκανε τα αποκαλυπτήριά του.
Τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση από τον Μητροπολίτη Κονίτσης Ανδρέα, ενώ στεφάνια κατέθεσαν ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέκος Καχριμάνη, ο δήμαρχος Κόνιτσας Ανδρέας Παπασπύρου, εκπρόσωποι τοπικών στρατιωτικών και αστυνομικών αρχών.
Την 1η Νοεμβρίου 1940 ο ελληνικός στρατός επιτέθηκε και εξολόθρευσε Ιταλική Φάλαγγα εφοδιασμού, που ανήκε στην Μεραρχία Αλπινιστών Τζούλια.
Οι ανιχνευτές ιππείς εντόπισαν κίνηση ιταλικού τμήματος δυνάμεως 300 περίπου ανδρών με πολλά μεταγωγικά να κινείται από τη Λυκόρραχη προς το χωριό Κάντζικο (Δροσοπηγή). Δύο λόχοι του αντισυνταγματάρχη Δημητρίου Μισύρη, μαζί με το ιππικό υπό τον ίλαρχο Δημήτριο Γερωργιάδη, τους επιτέθηκαν. Οπισθοχώρησαν οι Ιταλοί και οχυρώθηκαν στη Λυκορράχη, όπου υπήρχαν και άλλες δυνάμεις τους.
Εκεί, μετά από σκληρή μάχη, με τους Ιταλούς ταμπουρωμένους σε σπίτια, τέσσερις ουλαμοί της Ίλης, που είχαν έναν νεκρό κι έναν τραυματία, και οι 5ος και 9ος Λόχος του Μεταβατικού Αποσπάσματος, πουείχε τριάντα νεκρούς, τους ανάγκασαν να παραδοθούν.
Το σχετικό σήμα που συνέταξε ο Αντ/χης Μισύρης, αναφέρει: “Ώρα 16:30, Ι Μεραρχίαν, Αναφέρω Λόχοι κατέχουσι υψώματα Ν.Δ. και Β.Δ. Λυκορράχης. Συνελάβομεν αιχμαλώτους και πολλά υλικά. Κατέρχομαι εις Επταχώριον, 1-11-1940, Μισύρης». Σε άλλη έκθεσή του σημειώνει για το ίδιο γεγονός:«Ηθικόν πολύ καλόν, το οποίον ανεπτερώθη ακόμη περισσότερον μετά την πρώτην ήτταν των Ιταλών και των συλλήψεων των αιχμαλώτων. Η χαρά και η ικανοποίησις εφαίνοντο αποτυπωμένη εις τα πρόσωπα όλων».
Στη Λυκόρραχη αιχμαλωτίσθηκαν τρεις Ιταλοί αξιωματικοί και 130 οπλίτες, ενώ στην κοιλάδα του Σαραντάπορου ποταμού, πιάστηκαν αιχμάλωτοι άλλοι 80 οπλίτες και περισυνελέγησαν 120 κτήνη, 4 βαρέα πολυβόλα Fiat, περίπου 15 οπλοπολυβόλα, χιλιάδες χειροβομβίδες και διάφορα υλικά διαβιβάσεων, εξαρτύσεως και ιματισμού.
Αντήχησε γενναία, ατρόμητα το ΟΧΙ των Ελλήνων. Δυνατό, αλύγιστο, φοβερό για τον εχθρό.
Το πήρε ο αέρας και το πήγε παντού.
Αυτό το «ΟΧΙ», που είναι αθάνατο, κύλησε εύκολα από τα στόματα των Ελλήνων, γιατί πήγαζε από την πίστη στη βοήθεια και την προστασία του Θεού. Με τη θεϊκή παρέμβαση και δύναμη οχτώ εκατομμύρια λόγχες του εχθρού έγιναν άχρηστα παλιοσίδερα, μπροστά στις ατσάλινες καρδιές των Ελλήνων.
Το έπος του 1940 είναι το μεγαλύτερο σάλπισμα της νεότερης ελληνικής ιστορίας για την πίστη και την ανδρεία του Έλληνα. Ένα σάλπισμα, που δεν σταμάτησε ποτέ.
Τιμήθηκε η ηρωική μάχη της Γκραμπάλας
Στο ύψωμα της Γκραμπάλας, ανατολικά του Καλπακίου Ιωαννίνων, έγινε στις αρχές Νοεμβρίου του 1940 μια καθοριστική μάχη, που «έκοψε» την επέλαση των Ιταλών.
Στον λιτό τύμβο, που υπάρχει εκεί, έγινε την Κυριακή 3 Νοεμβρίου, μια σεμνή εκδήλωση για τους στρατιώτες, που στο σημείο αυτό υπερασπίστηκαν την Πατρίδα και έπεσαν κατά την εισβολή των Ιταλών.
Τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων από τον περιφερειάρχη Ηπείρου Αλέκο Καχριμάνη, το δήμαρχο Ζαγορίου Γεώργιο Σουκουβέλο κ. ά.
Τα βιώματά του για τη μάχη αυτή, μας είχε περιγράψει παλαιότερα ο αείμνηστος Δημήτρης Ιωάννου, που είχε διατελέσει για πολλά χρόνια βουλευτής Ιωαννίνων και πρόεδρος της Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αγωνιστών Ε.Ο.Ε.Α.-ΕΔΕΣ Ν. Ζέρβα, και ο οποίος όχι μόνο συμμετείχε στη μάχη εκείνη, αλλά είχε τραυματιστεί και σοβαρά.
Τα χαράματα της 2ας Νοεμβρίου 1940 το ύψωμα της Γκραμπάλας, που ήταν καθοριστικής σημασίας για την ανακοπή της επέλαση των Ιταλών και υπερασπιζόταν δέχθηκε σφοδρό βομβαρδισμό από το ιταλικό πυροβολικό αλλά και την αεροπορία. Λίγο μετά ξεκίνησε η εφόρμηση του Ιταλικού πεζικού με το λόχο Αlbanezi Volontari να σκαρφαλώνει στη νότια κορυφή της Γκραμπάλας (1160μ.).
Το ύψωμα υπερασπιζόταν 80 άνδρες του 1ου Λόχου της 8ης Μεραρχίας, με επικεφαλής τον Υπλ/γό Βάσιλα. Το δεύτερο με 70 άνδρες του 7ου Λόχου με επικεφαλής τον Υπλ/γό Καραμπάτη. Ανάμεσά τους ο διοικητής του ΙΙΙ/15 τάγματος, Κ. Πανταζής, με τη διμοιρία πολυβόλων Αναγνωστόπουλου.
Αξημέρωτα της 3ης Νοεμβρίου, οι Έλληνες στρατιώτες αντεπιτίθενται, ανεβαίνοντας λαχανιασμένοι στις θέσεις του εχθρού, τις οποίες πλησίασαν αθόρυβα, και ρίχτηκαν στη μάχη με τις ξιφολόγχες στα χέρια, πολεμώντας σώμα με σώμα, ενώ η ιαχή “εμπρός” συνόδευε τις ριπές αυτομάτων και τις εκρήξεις χειροβομβίδων.
Οι Αλβανοί, που είχαν επιστρατεύσει οι Ιταλοί στο μέτωπο, υποχωρούν και η νίκη των Ελλήνων είναι πλέον διασφαλισμένη.
Για άλλη μια φορά η ορμή του στρατού της Ελλάδας άπλωσε τις φτερούγες προστασίας της Πατρίδας πάνω στα άγρια βουνά, γράφοντας έπη, χαρίζοντας ορόσημα και στήνοντας τρόπαια.
Η 8η Μεραρχία, που κρατούσε στην πρώτη γραμμή αντίσταση με γενναιότητα, ξεπέρασε το θρύλο.
Ουδεμία ιδέα υποχώρησης υπήρξε. Από των διοικητών των μονάδων μέχρι του τελευταίου στρατιώτη μια μόνο επιθυμία υπήρχε: Ο αγώνας. Και ήταν αποφασισμένοι να πέσουν.
Αλλά πρωτίστως είχαν πάρει την απόφαση να πολεμήσουν με θάρρος, αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα, έστω και αν οι δυνάμεις των αντιπάλων ήταν υπέρτερες.
Ο στρατός μας εκτινάχθηκε στις βουνοκορφές των Ολύμπως του ιδεώδους, έγινε τιτανικός.
Οι Έλληνες με το να κρεμιούνται στα σχοινιά αιφνιδιάζοντας τους Ιταλούς από τα νώτα και να πολεμούν με τα χέρια, απέδειξαν πως κάτω από την έννοια του καθήκοντος η τόλμη είναι η πιο μεγάλη αρετή.
Εκδηλώσεις για την απελευθέρωση του Μετσόβου
Με παρέλαση στο κέντρο της κωμόπολης εορτάστηκε η η απελευθέρωση του Μετσόβου, παρόντων του Μητροπολίτου Ιωαννίνων κ. Μαξίμου, ο οποίος χοροστάτησε στη δοξολογία, που προηγήθηκε, της δημάρχου Μετσόβου Μαρίας-Χριστίνας Αβέρωφ κ. ά. Παράλληλα τιμήθηκαν οι πεσόντες ιππείς της Μεραρχίας Ιππικού κατά το έπος του 1940 στο Μνημείο Ιππέων, στην είσοδο της ορεινής κωμόπολης.
Εξάλλου σε εκδήλωση αναφέρθηκε στο ιστορικό της απελευθέρωσης ο ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Μιχάλης Τρίτος, ο οποίος στην ομιλία του παρουσίασε με ακρίβεια τα στοιχεία από την περίοδο εκείνη. Ο κ. Τρίτος έχει αναδείξει με πολλές συγγραφές του την ιστορία, τον πολιτισμό και την ηθογραφία του Μετσόβου, αλλά και την εκκλησιαστική του ζωή, καθώς και προσωπικότητες της περιοχής.
Η απελευθέρωση του Μετσόβου, που η υποδούλωσή του διήρκησε σχεδόν πέντε αιώνες, και η ενσωμάτωση του με την υπόλοιπη Ελλάδα, έγινε από τον Ελληνικό Στρατό στις 31 Οκτωβρίου 1912, πέντε ημέρες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Η κατάληψη της περιοχής του Μετσόβου αποτέλεσε στρατηγικής σημασίας γεγονός, αναφορικά με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, μετά από 4 μήνες, αφού διευκολύνθηκε ο στρατιωτικός σχεδιασμός.
Στρατιωτικό απόσπασμα, υπό τον Αντισυνταγματάρχη Μήτσα, συνεπικουρούμενο από ανταρτικές ομάδες της Ηπείρου και Μετσοβιτών εθελοντών, καθώς και τμήματος από 53 εθελοντές Κρήτες, υπό τον Γ. Σκουλά, μετά από σκληρό αγώνα, απελευθερώνει το Μέτσοβο.
Στο μεταξύ, με επιμνημόσυνη δέηση, χοροστατούντος του Μητροπολίτου Ιωαννίνων κ. Μαξίμου, τιμήθηκαν οι ιππείς, που έπεσαν στο έπος του ’40.
Κατατέθηκαν στεφάνια από τον περιφερειάρχη Ηπείρου Αλέκο Καχριμάνη, τη δήμαρχο Μετσόβου Μαρία-Χριστίνα Αβέρωφ, εκπροσώπους των στρατιωτικών και αστυνομικών αρχών, καθώς και οργανώσεων αποστράτων κ. ά.
Οι πρώτες μάχες το 1940, οι οποίες ήταν καθοριστικές, της Μεραρχίας Ιππικού, που πολεμούσε και νικούσε χωρίς ουσιαστική προπαρασκευή, χωρίς οργανωμένο σύστημα τροφοδοσίας και ανεφοδιασμού, μπαίνοντας στο πεδίο «αυθόρμητα», επηρέασαν την έκβαση του Ελληνοιταλικού πολέμου και ανύψωσαν το ηθικό του Στρατού.
Βαθιά ρίζα του Ελληνισμού τόσο στην αποτίναξη του Τουρκικού Ζυγού, όσο και στην αντίσταση στους Ιταλούς εισβολείς, υπήρξε η ένωση του ρεαλισμού με τον ιδεαλισμό.
Έτσι οι Έλληνες αγωνιστές είδαν σωστά και έπραξαν σωστά. Η ενσάρκωση της ιδέας με την πράξη, ερμηνεύει τη διάρκεια της φυλής μας.
Καρπός του εθνικού συναισθήματος και της ιστορικής συνείδησης ήταν και η απαγκίστρωση από τους Τούρκους και ο ηρωισμός του 1940.
Ενός συναισθήματος και μιας συνείδησης, που λικνίστηκε σε μακρινά βάθη, για να ωριμάσει στα προεπαναστατικά κινήματα, στους Μακραίωνους Σουλιώτικους και Μανιάτικους αγώνες, στην Επανάσταση του 1821, στην απελευθέρωση της Ηπείρου το 1912-13.
Από τέτοιες ιδεολογικές βάσεις φύτρωσαν στον Ελλαδικό χώρο οι καινούργιες τάσεις, που συνηδειτοποιούσαν στο λαό την πεποίθηση ότι είναι απόγονοι άξιων προγόνων, ταυτίζοντας την Ορθόδοξη πίστη με την εθνική ταυτότητα.
