Το Ολοκαύτωμα της Σάντας του Πόντου το Σεπτέμβριο του 1921

Θεοφάνης Μαλκίδης

Το Ολοκαύτωμα της Σάντας του Πόντου 

1. Γυναίκες και παιδιά ως στόχος της Γενοκτονίας

Η Γενοκτονία των Ελλήνων που ζούσαν στο οθωμανικό κράτος, αποτέλεσαν την τραγικότερη σελίδα της ζωής του Ελληνισμού και στοίχισαν τη ζωή σε 1.000.000 Έλληνες. Ιδιαίτερη θέση σ΄ αυτήν την περίοδο κρατά η γυναίκα και το μικρό παιδί, τα οποία αποτέλεσαν αφενός συγκεκριμένο στόχο του προμελετημένου εγκλήματος, λόγω του ειδικού τους βάρους στην κοινωνία και την οικογένεια, αφετέρου ήταν αποδέκτες όλων των επιπτώσεων της γενοκτονίας (χηρεία, προσφυγιά, βιασμός, ορφάνια κ.ά).

Μετά τη δολοφονία των ανδρών, οι γυναίκες απετέλεσαν το κομμάτι εκείνο του πληθυσμού, πάνω στο οποίο κάθε χτύπημα θα επέφερε σημαντικό πλήγμα συνολικά στην εθνική ομάδα. Η γυναίκα είναι η πηγή της ζωής, κάθε δολοφονία στερούσε από τον Ελληνισμό τη βιολογική του συνέχεια. Όπου δεν μπορούσε να γίνει αυτό, υπήρχε ο βιασμός και ο καρπός της αγάπης, του έρωτα, των πιο ωραίων ανθρώπινων συναισθημάτων, η μητρότητα και η οικογένεια, μετατρεπόταν σε ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, σε παντοτινή υπενθύμιση του εγκλήματος. Παράλληλα υπήρχε ο βιασμός των εγκύων και μετέπειτα η δολοφονία μητέρας και εμβρύου, υπήρχε ο εγκλεισμός χιλιάδων γυναικών σε τουρκικά σπίτια. Άλλες γυναίκες αναγκάστηκαν να παραδώσουν τα βρέφη τους στους αντάρτες, ώστε το κλάμα τους να μη τους προδώσει στους διώκτες τους.

Παράλληλα υπήρξε μία ομάδα γυναικών και παιδιών η οποία κάτω από ιδιαίτερα πιεστικές συνθήκες, έχασε τη θρησκευτική και εθνική της ταυτότητα και οδηγήθηκε για πάντα στο σκοτάδι της άγνοιας της καταγωγής και της προέλευσης. Ενδεικτικές καταγραφές Ελληνόφωνων, μουσουλμάνων ή /και κρυπτοχριστιανών γυναικών και παιδιών υπάρχουν μέχρι σήμερα.

• 

2. Το Ολοκαύτωμα στη Σάντα

Η αντίσταση της γυναίκας σε αυτές τις πολιτικές βίας έχει διάφορες μορφές. Από την ένοπλη αντίσταση με τη συμμετοχή στο αντάρτικο, έως την επιλογή του θανάτου, αντί να υποστεί τον εξευτελισμό και την ταπείνωση.

Μια ειδικότερη μορφή αντίστασης που συναντάται όχι μόνο στη Σάντα, αλλά και σε άλλες περιοχές είναι η εγκατάλειψη των βρεφών χάριν της σωτηρίας του συνόλου και της ομάδας.

Στη Σάντα υπήρχαν μαζί με τους αντάρτες, οι οποίοι ανέλαβαν δράση για να προστατέψουν οι γυναίκες και παιδιά, όπως μας πληροφορούν οι Σανταίοι της ενορίας Πιστοφάντων. Το Σεπτέμβριο του 1921 οι αντάρτες μαζί με το δυσκίνητο αυτό το σώμα των γυναικόπαιδων, δέχτηκαν επίθεση. Η διαφυγή ήταν δύσκολη και η μόνη λύση ήταν να σταλούν μόνες οι γυναίκες και τα παιδιά σε ασφαλές σημείο.

Η απόφαση συνάντησε την άρνηση των γυναικών, και η κατάσταση έγινε τραγική ακόμη περισσότερο με τα κλάματα των μικρών παιδιών. Τότε «πολλά παιδιά, επειδή αι γυναίκες των δεν μπορούσαν να σταματήσουν τας φωνάς των παιδιών τους και μη θέλοντας να χωρισθούν εκ ημών, τα σκότωσαν και τα άφησαν επί τόπου». Ο αρχηγός των ανταρτών της Σάντας καπετάν Ευκλείδης Κουρτίδης στο ημερολόγιο του γράφει ότι «ο στρατός, όταν είδε ότι δεν είμαστε εκεί επροχώρησαν μέχρι το λημέρι και το βρήκαν άδειο και ανέβηκαν εις Μερτσιάν Λιθάρ, όπου βρήκαν τα έξι μικρά σκοτωμένα και αμέσως ειδοποίησαν τον Μέραρχον και ήλθαν επί τόπου. Και όταν είδε τα μικρά σφαγμένα διέταξε αμέσως τον στρατόν να φύγουν πίσω και να μαζευθούν όλοι στη Σάντα και εκείθεν να πάνε πίσω λέγων ότι οι άνθρωποι που σφάζουν τα παιδιά τους είνε αδύνατον να παισθούν και ως εκ τούτο είνε περιττόν να μείνωμε…».

Στις περισσότερες από αυτές τις γυναίκες της Σάντας και άλλων περιοχών οι οποίες παρέδωσαν τα βρέφη τους στους αντάρτες, είχαν κλονισμό της ψυχικής τους υγείας, αφού επέζησαν των βιαιοτήτων και των σφαγών εκδηλώνονταν αργότερα το σύνδρομο και η ενοχή του διασωθέντα.

Η σκέψη τους και η μνήμη τους σταμάτησε στα γεγονότα των διωγμών και των σφαγών, εμφάνιζαν συμπτώματα διαρκούς άγχους και διαρκών καταπτώσεων, ανέπτυξαν ένα ιδιαίτερο ψυχισμό, ο οποίος αποτυπώθηκε σε όλες τις συλλογικές εκφράσεις των Ελλήνων, όπως είναι τα μνημεία στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, όπου υπάρχουν κεντρικές παραστάσεις γυναικών.

Ο επίλογος της μαζικής δολοφονίας, εξευτελισμού, εξανδραποδισμού, χειραγώγησης των γυναικών και των ορφανών γράφτηκε στην Ελλάδα και σε άλλα μέρη της προσφυγιάς. Η γυναίκα και τα ορφανά παιδιά έψαχναν τους αγνοουμένους τους στην Ελλάδα (αναζητήσεις του Ερυθρού Σταυρού), τους εναπομείναντες συγγενείς της στην πατρία (εξισλαμισμένοι) και θρηνούσαν τους νεκρούς της. Καταυλισμοί και ορφανοτροφεία ήταν τα σπίτια τους μετά τον ξεριζωμό, όπου άρχισε μία νέα ζωή με έντονες μνήμες από το παρελθόν.

Για το Ολοκαύτωμα της Σάντας και για τη Διασπορά των Σανταίων βλ. το βιβλίο Ε. Γεωργιάδου- Θ. Μαλκίδης

Από τη Σάντα του Πόντου στο Αετοχώρι του Έβρου. Συμβολή στην έρευνα για την εγκατάσταση των προσφύγων στον ελλαδικό χώρο.

Εξήντα χρόνια από τα "Σεπτεμβριανά".

Ανωνύμου αυτόπτου μάρτυρος

Τα τουρκικά εγκλήματα της Κωνσταντινουπόλεως την 6^ην και 7^ην Σεπτεμβρίου 1955 ή χρονικόν της 3^ης αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως και της καταστροφής του εν αυτή Ελληνισμού

Εισαγωγή -επιμέλεια

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ

Αλεξανδρούπολη 2015

Εξήντα χρόνια μετά τα «Σεπτεμβριανά», την καταστροφή δηλαδή του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης το 1955, εξήντα χρόνια μετά από το οργανωμένο πογκρόμ από το τουρκικό κράτος, το κείμενο του Ανωνύμου αυτόπτου μάρτυρος αποτελεί μία  εξαιρετικής σημασίας μαρτυρία. Μία μαρτυρία που βάζει  μία ακόμη απαραίτητη ψηφίδα για να δημιουργηθεί το μεγάλο ψηφιδωτό της Κωνσταντινούπολης, που καταστράφηκε την 6η και 7η Σεπτεμβρίου 1955 και συνεχίζει να καταστρέφεται μέχρι σήμερα.

Κατά τη διάρκεια των διώξεων, τουλάχιστον 30 Έλληνες σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο πέθανε, ενώ διάκονος υπέστη περιτομή.

Επίσης βιάσθηκαν πάνω από 2000 Ελληνίδες αλλά για ευνόητους λόγους δηλώθηκαν μόνο 200 βιασμοί. Μέσα σε 9 περίπου ώρες καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν μεγάλες ζημιές.

Καταστράφηκαν 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή.

Επίθεση από οργανωμένες ομάδες , δέχθηκε και το ελληνικό προξενείο στη Σμύρνη, το ελληνικό περίπτερο στην έκθεση της πόλης, όπου σχίσθηκε η ελληνική σημαία, ενώ οι Έλληνες αξιωματικοί που υπηρετούσαν στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ διασώθηκαν την τελευταία στιγμή.

Το ντοκουμέντο «Τα τουρκικά εγκλήματα της Κωνσταντινουπόλεως την 6^ην και 7^ην Σεπτεμβρίου 1955 ή χρονικόν της 3^ης αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως και της καταστροφής του εν αυτή Ελληνισμού»,που ανακαλύφθηκε μετά από τόσες δεκαετίες μετά την τέλεση του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας και του Ελληνισμού, είναι μία πολύτιμη συμβολή για να ξαναδούμε τα «Σεπτεμβριανά», όπως πραγματικά έγιναν. Την προβοκάτσια στο δήθεν σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη, όπου τον κεντρικό ρόλο τον είχε το τουρκικό προξενείο της Κομοτηνής, το οργανωμένο σχέδιο της Τουρκίας στο οποίο έλαβαν μέρος κρατικές υπηρεσίες, την αδράνεια και την αδιαφορία της Ελλάδας.

Τα «Σεπτεμβριανά» αποτελούν πλέον ένα σημαντικό ζήτημα για το σύγχρονο κόσμο καθώς και για την τουρκική κοινωνία, σε μία περίοδο όπου ερευνητές, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, μέσα από βιβλία, κινηματογραφικές ταινίες, έρευνες, συνέδρια, συζητήσεις σε διεθνείς οργανισμούς, σε όλον τον κόσμο, αλλά και στην Τουρκία, ασχολούνται με ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα εναντίον του ανθρώπου και του πολιτισμού του. Την εκδίωξη των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης το Σεπτέμβριο του 1955.