Φάνης Μαλκίδης
Ενενήντα χρόνια από τη μαζική δολοφονία της ηγεσίας των Ελλήνων του Πόντου στην Αμάσεια. Σεπτέμβριος 1921
Τότε που υπήρχαν ηγέτες και δολοφονούνταν
Ο κεμαλισμός μετά την επικράτησή του ως εξουσία στην παραπαίουσα οθωμανική διοίκηση, προσπάθησε να κυριαρχήσει και έναντι των μη μουσουλμανικών εθνοτήτων, κταδιώκοντάς τις και τελικώς εκδιώκοντάς τις. Τα μέσα τα οποία μετέρχοντο οι κεμαλικοί ήταν ποικίλα. Διωγμοί, εξορίες, δολοφονίες, βιασμοί, δίκες και καταδίκες στα αποκαλούμενα «δικαστήρια ανεξαρτησίας»
Ο Mουσταφά Kεμάλ με τη λειτουργία των δικαστηρίων ανεξαρτησίας επεδίωξε να παρουσιάσει ως απόλυτα νόμιμο το έργο της καταστροφής του Ελληνισμού και να δολοφονήσει τους επιφανείς Έλληνες.
Τα «δικαστήρια ανεξαρτησίας» εκδίδουν «αποφάσεις» και εκτελούνται πρόκριτοι, βουλευτές, δημοσιογράφοι, καθηγητές, δάσκαλοι, ακόμα και μαθητές γυμνασίων- Ανανιάδης και Παυλίδης του κολλεγίου Ανατόλια της Μερζιφούντας- και κληρικοί, από τους οποίους ζητούνται δηλώσεις ότι συμμετείχαν στην οργάνωση του επαναστατικού απελευθερωτικού κινήματος στον Πόντο.
Όπως κατήγγειλε το Οικουμενικό Πατριαρχείο οι υποτιθέμενοι ένοχοι τις «δηλώσεις» τους τις υπέγραψαν μετά τη θανατική καταδίκη τους, την παραμονή της εκτέλεσής τους ή ακόμη και όντας δολοφονημένοι από καιρό. Τέτοιες περιπτώσεις είναι του δικηγόρου Χ. Ελευθεριάδη δικηγόρου στην Κερασούντα που είχε δολοφονηθεί στην Κερασούντα το 1920, του διαπραγματευτή με τις κεμαλικές αρχές Μ. Μαυρίδη, του διευθυντή του ορφανοτροφείου Γ. Καλογερόπουλου, του Α. Δελικάρη, του Λ. Τεσταμπασίδη, του Ι. Ελευθεριάδη. Ακόμη θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο καθηγητής Γ. Παπαμάρκου, ο διευθυντής της Οθωμανικής Τράπεζας Π. Παπαδόπουλος και ο έμπορος Θ. Εκμεντζίογλου οι οποόι ήταν ήδη νεκροί από την προηγούμενη της εκτέλεσής τους μεταφέρθηκαν στον τόπο του μαζικύ εγκλήματος προεκιεμένουν τα άψυχά σώματά τους να υποστούν την ποινή τους.
Ο κατάλογος των καταδικασμένων σε θάνατο επιφανών Ποντίων που απαγχονίστηκαν την ίδια ημέρα και ώρα στον ίδιο χώρο, στις 8/21 Σεπτεμβρίου 1921, στην πλατεία της Αμάσειας είναι πολύ μεγάλος. Εκεί οδηγήθηκαν 72 Έλληνες μάρτυρες, με επικεφαλής τον αρχιμανδρίτη Πλάτωνα Αιβαζίδη.
Ο δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας Εποχή της Τραπεζούντας Ν. Καπετανίδης όταν ο πρόεδρος του «δικαστηρίου» του ανέγνωσε το «κατηγορητήριο» ότι επιδίωκε την ανεξαρτησία του Πόντου, αυτός τον διέκοψε λέγοντάς του ότι «εγώ ήθελα την απευθείας ένωση του Πόντου με την Ελλάδα», όπως αναφέρει ο γνωστός θεατρικός συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς στο βιβλίο του «Γη του Πόντου».
Το δικαστήριο της Αμάσειας καταδίκασε ερήμην σε θάνατο και τα μέλη της ποντιακής Εθνοσυνέλευσης του Βατούμ, Β. Ιωαννίδη, Λ. Ιασονίδη, Κ. Κωνσταντινίδη, τους μητροπολίτες Τραπεζούντας Χρύσανθο, Αμασείας Γερμανό, Νεοκαισαρείας Πολύκαρπο, Χαλδείας και Κερασούντας Λαυρέντιο, τον επίσκοπο Απολλωνιάδος Ιωακείμ, το νομικό Αρ. Νεόφυτο, τον δημοσιολόγο Νικ. Ιασονίδη, τους Χ. Σιδηρόπουλο, Επ. Σεφεριάδη, Θεμ. Πατσιάδη, Κ. Παπαθεοδώρου, Γ. Γαληνό, Γ. Βαλαβάνη και τον εκδότη της εφημερίδας Λόγος της Τραπεζούντας Ν. Λεοντίδη.
Ιδιαίτερη σημασία στις αντιδράσεις που προκάλεσε η μαζική δολοφονία της ηγεσίας των Ελλήνων αποτελεί το ψήφισμα διαμαρτυρίας των Eλλήνων διανοουμένων προς τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους και τις κυβερνήσεις τους το οποίο ανέφερε τα εξής: «Oι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι, απηύθυναν προς τους διανοουμένους της Eυρώπης και Aμερικής την κάτωθι διαμαρτυρίαν: Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Eλλάδος απευθύνονται προς τους διανοουμένους του πεπολιτισμένου κόσμου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του Eλληνικού Πόντου. ξηρά, εξηκριβωμένα και αναμφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής: Oι Tούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος, αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν. Tους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους. Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσμόν των πόλεων Tριπόλεως, Kερασούντος, Oρδούς, Oινόης, Aμισού και Πάφρας και καθ' οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών. Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Tερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων μόνον τεσσάρων. Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού. Aπηγχόνισαν εν Aμασεία 168 προκρίτους Aμισού και Πάφρας. Eβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας, τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων, τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέμια. Πλείστα βρέφη εφόνευσαν, σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων. Oι υπογεγραμμένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ' όψιν των διανοουμένων της Eυρώπης και της Aμερικής θεωρούντες ότι όχι μόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος.
Aθήναι, 22 Nοεμβρίου 1921.
Άννινος X., Aυγέρης M., Bλαχογιάννης I., Bώκος Γερ., Γρυπάρης I., Δούζας A., Δροσίνης Γ., Zάχος A., Θεοδωροπούλου Aύρα, Θεοτόκης K., Iακωβίδης Γ., Kαζαντζάκης N., Kαζαντζάκη Γαλ., Kαμπάνης Aρ., Kαμπούρογλους Δ., Kαρολίδης Π., Kόκκινος Δ., Kορομηλάς Γ., Mαλακάσης M., Mαλέας K., Mένανδρος Σ., Nικολούδης Θ., Nιρβάνας Π., Ξενόπουλος Γρ., Παλαμάς K., Παπαντωνίου Z., Παράσχος K., Πασαγιάννης K., Πολίτης Φ., Πωπ Γ., Σικελιανός Άγγ., Σκίπης Σ., Στρατήγης Γ., Tαγκόπουλος Δ.., Tσοκόπουλος Γ., Φυλλύρας P., Xατζιδάκις Γ., Xατζόπουλος Δ., Xορν Π., Σβορώνος I. μεθ' όλης της πικρίας μου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήματος ή συμφέροντος ανθρωπίνου, δικαιολογουμένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των Xριστιανών».
Εξαιρετική είναι η επιστολή του μελλοθάνατου Αλέξανδρου Ακριτίδη, εμπόρου Τραπεζούντας προς την οικογένειά του, λίγο πριν τον απαγχονισμό του στην Αμάσεια. Για πολλούς, όπως και η επόμενη του Μ. Κωφίδη θεωρούνται η πεμπτουσία της Ρωμηοσύνης:
«1921 7βρ 5 Κυριακή
Γλυκυτάτη μου Κλειώ
Σήμερον ετελέσθη εν τη φυλακή λειτουργία και εκοινωνήσαμε όλοι, περί τους 100 από διάφορα μέρη. Έχει αποφασισθεί ο δια της κρεμάλας θάνατος. Αύριον θα πηγαίνουν οι 60, μεταξύ αυτών οι 5 Τραπεζούντιοι και θα γίνει ο δι’ αγχόνης θάνατος. Την Τρίτην δεν θα είμεθα εν ζωή, ο Θεός να μας αξιώσει τους ουρανούς και σε σας να δώσει ευλογίαν και υπομονήν και άλλο κακόν να μη δοκιμάσητε. Όταν θα μάθετε το λυπηρόν γεγονός να μη χαλάσετε τον κόσμον, να έχετε υπομονή.
Τα παιδιά ας παίξουν και ας χορέψουν. Ας σε βλέπω να κανονίσης όλα όπως ξέρεις εσύ. Ο αγαπητός μου Θεόδωρος ας αναλαμβάνει πατρικά καθήκοντα και να μην αδικήσει κανένα από τα παιδιά τον Γέργον να τελειώσει το σχολείον και να γίνει καλός πολίτης.
Τον Γιάννην ας τον έχει μαζί του στη δουλειά. Από τα μικρά, τον Παναγιώτη να στείλεις στο σχολείο, την Βαλεντίνην να την μάθης ραπτικήν. Την Φωφών να μη χωρίζεσαι ενόσω ζεις. Εις τον Στάθιον τας ευχάς μου και την υποχρέωσιν όπως χωρίς αμοιβήν διεκπεραιώσει όλας τα οικογενειακάς μου υποθέσεις που θα του αναθέσητε.
Ο παπα Συμεών ας με μνημονεύσει ενόσω ζη. Να δώσης 5 λίρες στην Φιλόπτωχον, 5 λίρες στην Μέριμναν, 5 λίρες στου Λυκαστή το σχολείον. Και ας με συγχωρέσουν όλοι οι αδελφοί μου, οι νυφάδες και όλοι οι συγγενείς και φίλοι. Αντίο βαίνω προς τον πατέρα και συγχωρήσατέ μου ο υμέτερος Αλ. Γ. Ακριτίδης»
Στο ίδιο κλίμα και η επιστολή του μελλοθάνατου Ματθαίου Κωφίδη, βουλευτή Τραπεζούντας:
«15/28 Σεπτεμβρίου 1921 φυλακαί Τιμαρχανέ – Αμασείας Φιλτάτη Ουρανία Χθες ημέραν της Σταυροπροσκυνήσεως επαρουσιάσθην εις το δικαστήριον Ιστικλάλ, καμίαν ελπίδα δεν έχω πλέον, σήμερον θα δοθή η απόφασις η οποία βεβαίως θα είναι καταδικαστική, σας αφίνω υγείαν και εις την προστασίαν του Παναγάθου, περιττά τα πολλά λόγια, θάρρος και εγκαρτέρησις και ελπίς επί Κύριον, δια να ημπορέσης το κατά δύναμιν να σηκώσης το βαρύ φορτίον σου. Σας γλυκοφιλώ όλους Ο Ματθαίος σου Υ.Γ. Εις τα φίλτατα την ευχήν μου, καλήν πρόοδον και καλήν διαγωγήν όπως η ψυχή μου και μακρόθεν αγάλλεται. Ο ίδιος»
Η μαζική εξόντωση της ηγεσίας των Ελλήνων το Σεπτέμβριο του 1921 στα «δικαστήρια ανεξαρτησίας» αποτελεί ένα μικρό μέρος του Ελληνικού ολοκαυτώματος. Ωστόσο έχει μεγάλη σημασία γιατί με την έλλειψη των ηγετών του Ελληνισμού χάθηκε και η καθοδήγηση και οι φυσικοί τους αρχηγοί.
Ήταν μία από τις τελευταίες πράξεις που οδήγησα στην εκδίωξη και την προσφυγιά, στη λήθη και στο σκοτάδι.
