Οίνοπα ΠΟΝΤΟΝ

 

Θεοφάνης Μαλκίδης

Οίνοπα ΠΟΝΤΟΝ

1.Η συγκλονιστική επιγραφή

 

Η πρόσφατη παρουσία μου για άλλη μία φορά στην Φρανφκούρτη για να μιλήσω σχετικά με την υπόθεση της Γενοκτονίας, με έφερε ξανά στις όχθες του ποταμού Μάιν, εκεί που πριν πολλά χρόνια αντίκρυσα με έκπληξη την περίφημη επιγραφή, “«ΠΛΕΩΝ ΕΠΙ ΟΙΝΟΠΑ ΠΟΝΤΟΝ ΕΠ ΑΛΛΟΘΡΟΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ». Όπως και τότε, έτσι και τώρα η επιγραφή στην γερμανική αυτή πόλη, με τους πολλαπλούς συνειρμούς στην νεώτερη ελληνική (οικονομική) ζωή, σε γεμίζει γαλήνη, ηρεμία και ξεχωριστά συναισθήματα.

Ο επισκέπτης όπως και ο κάτοικος της πόλης κατηφορίζει τη Σβάιτσερ Στράσσε και αφού πάρει κατεύθυνση προς τα δεξιά βαδίζει παράλληλα προς τον ποταμό Μάιν, μπροστά από τα μουσεία. Ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της Άιζερνερ Στεγκ, της πιο κεντρικής γέφυρας για πεζούς του ποταμού Μάιν, κατευθυνόμενος προς το κέντρο της πόλης. Στο μέσον περίπου της γέφυρας, η επιγραφή στα ελληνική γλώσσα είναι μοναδική:

«ΠΛΕΩΝ ΕΠΙ ΟΙΝΟΠΑ ΠΟΝΤΟΝ ΕΠ ΑΛΛΟΘΡΟΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ»,

Ένας στίχος του Ομήρου από την Οδύσσεια, στην ελληνική γλώσσα, βρίσκεται στο οικονομικό κέντρο της Ευρώπης και της Γερμανίας, στο πιο κεντρικό σημείο της Φρανκφούρτης.

O Οίνωψ Πόντος- υπάρχει ομότιτλο βιβλίο της Henriette Mertz, “THE WINE DARK SEA - HOMER'S HEROIC EPIC OF THE NORTH ATLANTIC” και στην ελληνική “Οίνωψ Πόντος”, που θέλει τον Οδυσσέα να ταξιδεύει στην αμερικανική ήπειρο- είναι η θάλασσα με το βαθύ σκοτεινό κρασάτο χρώμα. Αλλόθροοι άνθρωποι, ήταν οι άνθρωποι και οι λαοί που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες, οι αλλόγλωσσοι, οι ξενόγλωσσοι.

Ο Ν. Ζαΐρης στον πρόλογο του βιβλίου της Μertz αναφέρει σχετικά με τον όρο Οίνωψ Πόντος: «Εις το λεξικόν ΣΟΥΔΑ η λέξις ερμηνεύεται ως ακολούθως: «Οίνοψ και Οίνοπος. οίνοπι μέλανι. οινωπός δε οινώδης διαυγής μέλας., εις δε τον Ησύχιον, οίνοπα μέλαν, οινώδη τη χροιά (οινόπη αμπέλλου μελαίνης είδος)». Η κυρίαρχος λοιπόν ερμηνεία της λέξεως είναι το μαύρον χρώμα, ερμηνεία εξ’ άλλου που επιβιώνει και μέχρι των ημερών μας. «Τον κατάπιε το μαύρο κύμα» ή «παραδέρνει στις μαύρες θάλασσες» κ.λπ., είναι φράσεις κοιναί και σήμερον εις την ναυτικήν οικογένειαν. Ομοίως και ο Εύξεινος Πόντος «Μαύρη Θάλασσα» καλείται ένεκα της αγριότητός του. Συνεπώς, η λέξις «οίνοπος» υποδηλοί εδώ χαρακτηρισμόν της θαλάσσης υπό των ναυτικών αποδιδομένην, και ουχί την χροιάν αυτής.

Αι αγγλικαί μεταφράσεις, εν αδυναμία ευρισκόμεναι να αποδώσουν σαφώς την φράσιν ουχί εξ αγνοίας της Ελληνικής γλώσσης αλλά εξ αγνοίας του τρόπου δια του οποίου αύτη εκφράζεται -όστις επιβιώνει αναλλοίωτος μέχρι και της εποχής μας παρά τοις Έλλησιν- τον αποδίδουν ως «The Wine Dark Sea«, παλαιότεραι δε μεταφράσεις τον απέδωσαν ως «Η Θάλασσα με το Βαθύ Κρασάτο Χρώμα» ή «Η Σκοτεινοκρασάτη Θάλασσα», που δεν είναι άλλο τι, ως είρηται, παρά μετάφρασις της μεταφράσεως εκ του πρωτοτύπου».

 

2. Η Οδύσσεια στην Φρανκφούρτη

Η επιγραφή αυτή που βρίσκεται στην Φρανκφούρτη υπάρχει στην Οδύσσεια ( Α.180-184), όπου η θεά Αθηνά εμφανίζεται στο σπίτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη μεταμφιεσμένη στον αρχηγό των Ταφίων Μέντη. Ο γιος του Οδυσσέα Τηλέμαχος καλωσορίζει τον ξένο, προστάζει να φέρουν φαΐ και κρασί και ρωτάει ποιος είναι: Τότε η θεά Αθηνά ως Μέντης απαντά ως εξής: «Μέντης Ἀγχιάλοιο δαίφρονος εὔχομαι εἶναι υἱός, ἀτὰρ Ταφίοισι φιληρέτμοισιν ἀνάσσω.
νῦν δ’ ὧδε ξὺν νηὶ κατήλυθον ἠδ’ ἑτάροισινπλέων ἐπὶ οἴνοπα πόντον ἐπ’ ἀλλοθρόους ἀνθρώπους,
ἐς Τεμέσην μετὰ χαλκόν, ἄγω δ’ αἴθωνα σίδηρον.»

Οι Νίκος Καζαντζάκης και Γιάννης Κακριδής στη γνωστή απόδοση της Οδύσσειας μετέφεραν ως εξής τους στίχους αυτούς: «πως είμαι γιος του Αγχίαλου πέτομαι του καστροπολεμάρχου. Μέντη με λεν, κι οι καραβόχαροι Ταφιώτες μ’ έχουν ρήγα.
Εδώ έχω φτάσει με τους συντρόφους στο πλοίο μου. Ταξιδεύω
για τόπο αλλόγλωσσο, την Τέμεσα, στο πέλαο το κρασάτο,
στραφταλιστό να δώσω σίδερο, χαλκό να πάρω πίσω.»

Οι «αλλόθροοι άνθρωποι» μεταφράζονται ως «αλλόγλωσσος τόπος» και ο «οίνωψ Πόντος» ως «κρασάτο πέλαγος» και αποδίδουν πάντα τον όρο «οίνοπα πόντον», όπου αυτός βρίσκεται στην Οδύσσεια (Β.421, Γ.286, Δ.474, Ε.349, Ζ.170) ως «κρασάτο πέλαο».

Ο Ζήσιμος Σιδέρης στην δική του απόδοση της Οδύσσειας, (Αθήνα εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος) μεταφέρει το απόσπασμα ως εξής: «Ο Μέντης τ’ Αγχιάλου ο γιος παινεύομαι πως είμαι
και τους Ταφιώτες κυβερνώ τους θαλασσοθρεμμένους.
Κι ήρθα με το καράβι εδώ, σίδερο φορτωμένο,
τώρα, και πάω σ’ αλλόγλωσσους ανθρώπους στην Τεμέση,
τη θάλασσα αρμενίζοντας, χαλκό να πάρω εκείθε».

Δεν αποδίδει δηλαδή το «οίνωψ», ενώ το ίδιο πράττει στο Β.241, στο Γ.286 το αποδίδει ως «μαβύ γιαλό», στο Δ.474 ως «αφρισμένη θάλασσα», στο Ε. 349 ως «αφρισμένα κύματα», ενώ αποφεύγει να αποδόσει το «οίνωψ» στο Ζ.170.

Ο Αργύρης Εφταλιώτης αποδίδοντας την Οδύσσεια αφήνει τον όρο στο Α.183 χωρίς ερμηνεία, ενώ τον μεταφέρει ως «μαύρα πέλαα» στο Β.421 και Δ.474, «μελανά πέλαγα» στο Γ.286, «μελανά πελάγη» στο Ε.349, ή «μαύρα πελάγη» στο Ζ.170. Από την πλευρά του ο Ιάκωβος Πολυλάς αποδίδοντας την Ιλιάδα, αφήνει τον όρο χωρίς ερμηνεία (Β.613) ή τον δίδει ως «απέραντα πελάγη» (Ε.771), ή «μελαμψά πελάγη» (Η.88).

 

3. Το ταξίδι στον Οίνοπα ΠΟΝΤΟΝ

Η θαυμάσια επιγραφή στο κέντρο της Γερμανίας, στο οικονομικό κέντρο της Ευρώπης, στην Φρανκφούρτη, στην αρχή και το τέλος πολλών οικονομικών και άλλων στοιχείων που αποσχολούν τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, έχει μεγάλο ενδιαφέρον και σημασία. Αυτό που λέει η Αθηνά στον Τηλέμαχο, “ταξιδεύω για τόπο αλλόγλωσσο, την Τέμεσα, στον οίνοπα Πόντον,στραφταλιστό να δώσω σίδερο, χαλκό να πάρω πίσω”, είναι μία διαρκής υπόμνηση για την πορεία της ζωής του ανθρώπου, του Έλληνα και ακόμη πιο ειδικότερα του Έλληνα του Πόντου. Η πρόσφατη αναφορά του προέδρου της Δημοκρατίας της Γερμανίας για την πορεία (και) των Ελλήνων του Πόντου, μέσα από τη Γενοκτονία και την εκδίωξη, είναι ένα μικρό μέρος που περικλείεται στην επιγραφή στη γερμανική αυτή πόλη: Οίνοπα ΠΟΝΤΟΝ!