Μνήμη απελευθερωτών της Θράκης το 1920
Θεοφάνης Μαλκίδης*
1. Η κατοχή και η απελευθέρωση
Η μακραίωνη κατοχή της Θράκης από τους Οθωμανούς- Τούρκους αντικαταστάθηκε από τη βουλγαρική κατοχή, η οποία διήρκεσε καθ΄ όλη τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Την ίδια περίοδο υλοποιούνταν οι διωγμοί των Ελλήνων της ανατολικής Θράκης από τους Νεότουρκους, ενώ το βουλγαρικό ενδιαφέρον για την περιοχή δεν σταμάτησε ακόμη και μετά τα νέα δεδομένα που δημιουργήθηκαν μετά τη λήξη της παγκόσμιας σύρραξης. Αυτά τα δεδομένα δημιούργησαν τις συνθήκες για τα στρατεύματα της Αντάντ (Entente) να καταλάβουν τη Δυτική Θράκη το Μάιο του 1919, όταν και επιβλήθηκε η «Διασυμμαχική Κατοχή της Θράκης». Μάλιστα στις στρατιωτικές της αρχές είχαν απευθυνθεί και μουσουλμάνοι βουλευτές της περιοχής οι οποίοι τόνιζαν ότι «κατάληψις της Δ. Θράκης θα έθετε τέρμα εις τα δεινά μας….ευχής έργον θα ήτο εάν τα ελληνικά στρατεύματα συμμετείχον της καταλήψεως ταύτης, δεδομένου ότι οι Έλληνες ευρισκόμενοι εν Θράκη υφίστανται τα αυτάς με ημάς αγριότητας…. των Βουλγάρων».
Με την προσπάθεια του Χαρίσιου Βαμβακά , πρώην μέλους του οθωμανικού κοινοβουλίου αποτράπηκε η αυτονόμηση της διασυμμαχικής Θράκης, όπως επεξεργαζόταν οι Βούλγαροι αλλά και το νέο κατεστημένο στο οθωμανικό κράτος, οι Kεμαλικοί, οι οποίοι συνέχιζαν το έργο της Γενοκτονίας εναντίων των Ελλήνων. Η προσπάθεια του Χ. Βαμβακά είχε και την υποστήριξη των των Ελλήνων της Θράκης, οι οποίοι άρχιζαν να επιστρέφουν στις εστίες τους και με κάθε ευκαιρία τόνιζαν την ελληνικότητα της περιοχής.
Το 1920 η (Δυτική) Θράκη θα απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό, με επικεφαλής τον αντιστράτηγο Εμμ. Ζυμβρακάκη, ο οποίος πέτυχε να προωθηθεί και να καταλάβει ολόκληρη και σχεδόν την (Ανατολική) Θράκη, φτάνοντας μέχρι το Κάραγατς, προάστιο της Αδριανούπολης, καθώς και ολόκληρη τη δεξιά πλευρά του Έβρου. Με την υπογραφή το 1920 της συνθήκης των Σεβρών, η Ελλάδα πήρε την Ανατολική Θράκη μέχρι την Τσατάλτζα σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από την Κωνσταντινούπολη και τη χερσόνησο της Καλλίπολης. Επίσης πήρε την Ίμβρο και Τένεδο καθώς και τη Σμύρνη με ολόκληρη την περιοχή της.
2. Η εγκατάλειψη
Η άνοδος του εθνικιστικού κινήματος του Μουσταφά Κεμάλ δημιούργησε νέα δεδομένα και στη Θράκη, ενώ οι ραγδαίες εξελίξεις στο Μικρασιατικό μέτωπο, η αλλαγή των προσανατολισμών και της πολιτικής έναντι των Κεμαλικών από τις μεγάλες δυνάμεις, είχαν σαν αποτέλεσμα να υπογραφεί η συνθήκη ανακωχής των Μουδανιών, με την οποία ο ελληνικός στρατός διατάχθηκε να εκκενώσει όχι μόνο την Ιωνία, όπου εκεί πλέον γραφόταν ο τραγικός επίλογος μιας παρουσίας πολλών αιώνων, αλλά μέσα σε 15 μέρες και την Ανατολική Θράκη εκεί όπου υπήρχαν μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις του και εύρωστο ελληνικό στοιχείο
Το στρατηγείο της στρατιάς Θράκης έφυγε από τη Ραιδεστό και εγκαταστάθηκε στην Αλεξανδρούπολη την 9/10/1922. Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1922 ο αναπληρωτής του γενικού διοικητή Θράκης Κ. Γεραγάς ανέλαβε και επίσημα να συντονίσει το έργο του ξεριζωμού του Ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης, που αφορούσε πάνω από 200.000 άτομα.
Μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου του 1922 είχαν εκκενωθεί ιστορικά κέντρα της Ανατολικής Θράκης, η Σηλυβρία, η Ηράκλεια, η Ραιδεστός, τα Γανόχωρα, οι Σαράντα Εκκλησιές, η Αδριανούπολη. Ένα μήνα αργότερα, το Νοέμβριο του 1922, έφευγαν και οι 25.000 Έλληνες της Καλλίπολης, ενώ το ελληνικό στοιχείο της Τσατάλτζας και ένα μεγάλο ποσοστό του νομού της Κωνσταντινούπολης αναχώρησε το 1924, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από την ελληνοτουρκική συνθήκη ανταλλαγής των πληθυσμών.
Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ ανταποκριτής τότε στην περιοχή γράφει τα εξής: «Σε μια συνεχή, εξαντλητική πορεία, οι Χριστιανοί της Ανατολικής Θράκης έχουν κατακλύσει τους δρόμους που οδηγούν στη Μακεδονία…..Μόνο από την Ανατολική Θράκη πρέπει να απομακρυνθούν 250.000 χριστιανοί πρόσφυγες…. Η μεγαλύτερη ομάδα διαβαίνει του ποταμό Έβρο (Μαρίτσα) από την Αδριανούπολη και είναι μήκους 20 μιλίων. Είκοσι μίλια αραμπάδες, που τους σέρνουν αγελάδες και βόδια με λασπωμένα πόδια, ενώ δίπλα τους βαδίζουν εξαντλημένοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά….Εγκατέλειψαν όλοι τα σπίτια τους, τα χωριά και τα χωράφια τους και προστέθηκαν στο ποτάμι των προσφύγων μόλις έμαθαν ότι έρχονται οι Τούρκοι ….Πρόκειται για πορεία προς το άγνωστο σιωπηλών ανθρώπων….».
Λίγο αργότερα στη Λωζάννη θα γραφτεί ο επίλογος της (ανατολικής) Θράκης όταν ο Βενιζέλος θα δεχθεί την πρόταση των Τούρκων την περιοχή “μεταξύ των ποταμών Άρδα και Μαρίτσα τρίγωνον μετά της πόλεως του Κάραγατς”.
3.Η δολοφονία της Μνήμης της Θράκης και η ΕπαναΘρακοποίησή μας
Από το 1920 και το 1922 πέρασε, ένας σχεδόν αιώνας αφωνίας και σιωπής. Ένας αιώνας από τότε που χιλιάδες άνθρωποι, οι γονείς μας, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, άφησαν τις οικίες τους, τα εκπαιδευτήρια, τους χώρους λατρείας τους, τους τάφους τους, αυτά που είχαν οικοδομήσει, οι δικοί τους πρόγονοι, αιώνες πριν.
Οι Θρακιώτες της Σηλυβρίας, της Ραιδεστού, της Μακράς Γέφυρας, των Μαλγάρων, των Σαράντα Εκκλησιών, της Αδριανούπολης ξεριζώθηκαν, όπως ξεριζώθηκαν λίγα χρόνια πριν οι συμπατριώτες τους από την Αγχίαλο, τη Σοζώπολη, τη Βάρνα, τον Πύργο, τη Φιλιππούπολη. Και έμειναν οι Θρακιώτες χωρίς Θράκη, να κοιτούν πληγές, να μετρούν τις απώλειες και να ψάχνουν τους αγνοούμενούς τους. Κορυφαία στιγμή του ξεριζωμού η φυγή από την Αδριανούπολη, το Κάραγατς και τα χωριά της περιοχής. Τότε που οι Αδριανουπολίτες θυσιάστηκαν για να σωθεί η Ελλάδα. Η νέα, όπως το συνθετικό στην ονομασία πριν από πολλές πόλεις και χωριά των Θρακών στην Ελλάδα, Ιφιγένεια, ήταν η Αδριανούπολη. Μία Ιφιγένεια που έσωσε την Ελλάδα του 1922. Κάθε προσπάθεια, κάθε αναφορά, στην ιδιαίτερη μας πατρίδα, τη Θράκη, είναι μία ψηφίδα για να σχηματιστεί ξανά το ψηφιδωτό που καταστράφηκε το 1922. Το ψηφιδωτό το οποίο προσπαθούν θεσμοί, πρόσωπα, σύλλογοι να συνθέσουν ξανά, για να επανέλθουν οι μνήμες, οι εικόνες, οι μυρωδιές. Κάθε αγώνας για τη Θράκη είναι αναμφισβήτητα απαραίτητος, αφού μετά από χρόνια στο παρασκήνιο, αναδεικνύονται παλιά αλλά όχι ξεχασμένα και φέρνει στο πεδίο της σκέψης μας την καταγωγή μας, την κληρονομιά μας. Αυτήν που δεν πρέπει να παραδώσουμε ακόμη μία φορά, την ώρα που οι θύτες προκαλούν ζώντες και κεκοιμημένους με τις γνωστές αναφορές για τη Θράκη.
Όπως έγραφε ο Τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα, «η πάλη του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι η πάλη της μνήμης κατά της λήθης». Η μεγαλύτερη συνεισφορά και συμβολή μας για τη Θράκη, είναι η ανάκτηση της μνήμης και της ταυτότητάς μας που δημιουργεί συνθήκες για την αλήθεια, δηλαδή τη μη λήθη, είναι η επανΘρακοποίησή μας.Το οφείλουμε σε ζώντες και σε κεκοιμημένους, στους φυλακισμένους της Αδριανούπολης.
**Ο Θ. Μαλκίδης είναι απόγονος διασωθέντων της Γενοκτονίας, με καταγωγή από την Αδριανούπολη, συγγραφέας του βιβλίου Θρακικός Ελληνισμός: Ιστορική Ταυτότητα και Γενοκτονία
