Αν υπάρχει μια ημερομηνία και ένα γεγονός που υπήρξε καίρια αποφασιστικό για το βαθύ Σχίσμα μεταξύ Ευρωπαϊκής Δύσης και Ευρωπαϊκής Ανατολής, αυτό είναι η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως στις 13 Απριλίου 1204 από τις ορδές των Σταυροφόρων. Διότι αυτή η μέρα προκάλεσε αγεφύρωτο πλέον ρήγμα στη λαϊκή ψυχή και το συλλογικό ασυνείδητο.
Έως τότε οι θεολογικές έριδες που γέννησε η κοσμική νοοτροπία του παπισμού, ο εμπορικός επεκτατισμός των ιταλικών πόλεων, οι ηγεμονικές φιλοδοξίες της γερμανικής ισχύος που είχε υποτάξει τη δυτική ρωμαιοσύνη, δεν είχαν προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά - ως ένα βαθμό αυτά είναι φυσικά και κατανοήσιμα φαινόμενα στην Ιστορία. Υπήρχαν ακόμη δυνάμεις που υπεράσπιζαν την ελληνορωμαϊκή κληρονομιά από τις επιθέσεις της Ασίας – και Ασία δεν είναι μόνο το Ισλάμ αλλά και το σκοτεινό βόρειο πνεύμα. Ακόμη και το σταυροφορικό φαινόμενο ξεκίνησε ευνοϊκά για την αυτοκρατορία της Ανατολής, ο Αλέξιος Κομνηνός ανέκτησε χάρη σε αυτό, τέλη του 11ου αιώνα, σημαντικές επαρχίες της Μικράς Ασίας. Δυστυχώς έναν αιώνα μετά, όλα είχαν αλλάξει. Τι δεν πρέπει να ξεχνάμε σήμερα; Πρώτα- πρώτα τις δικές μας ευθύνες, την αθλιότητα π.χ. της ιθύνουσας τάξης και βασιλέων όπως κάποιοι Άγγελοι που για να ανέλθουν στον θρόνο, δεν δίστασαν να προσκαλέσουν τους σταυροφόρους και να υποσχεθούν καταστροφικά ανταλλάγματα. Ήταν η εσωτερική παρακμή που οδήγησε στην άλωση και όχι η άλωση που οδήγησε στην παρακμή. Μια παρακμή που δεν αφορούσε μόνο τους «φιλοδυτικούς» αλλά και τους τάχα υπέρμαχους της Παράδοσης που δεν διδάχτηκαν τίποτα από την πρώτη άλωση. Να θυμηθούμε τον Ιωάννη Καντακουζηνό που τον κρισιμότατο 14ο αιώνα βύθιζε την αυτοκρατορία σε εμφύλιο πόλεμο και νόμιζε πως θα αντιμετωπίσει τους Οθωμανούς δίνοντας την κόρη του νύφη στον Ορχάν; Ή να θυμηθούμε τον Σχολάριο και τους περί αυτόν που καθύβριζαν τον μάρτυρα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο; Ναι, υπήρξε αθεράπευτο το τραύμα του 1204. Μα δεν ήταν θανάσιμο. Από αυτό το τραύμα γεννήθηκε ο νέος ελληνικός κόσμος που διεξάγει έκτοτε έναν ατέλειωτο διμέτωπο αγώνα. Κι από αυτό το τραύμα γεννήθηκε, με τα λόγια του Νικήτα Χωνιάτη, η μεγάλη ελπίδα που μας κράτησε ζωντανούς για αιώνες: «Και των πατρίδων αύθις λαβώμεθα ων αμαρτόντες απεσφαιρίσθημεν».
Κ. Χατζηαντωνίου
ΠΙΝΑΚΑΣ: Jacopo Palma il Giovane, Η κατάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως
