ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΑΝΩΓΕΙΩΝ
Στις 13 Αυγούστου 1944, οι Γερμανοί κυκλώνουν το χωριό και αρχίζουν τις καταστροφές και τις εκτελέσεις. Δεν σταμάτησαν παρά μόνο αφού ισοπέδωσαν τα πάντα.
Αποχώρησαν στις 5 Σεπτεμβρίου. Η καταστροφή των Ανωγείων έγινε ως αντίποινα για την αντίσταση των Ανωγειανών και τη συνεργασία τους με τις συμμαχικές δυνάμεις. Λίγες ημέρες πριν, στις 7 Αυγούστου, αντάρτες του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. σκοτώνουν στο Σφακάκι το φρούραρχο του Γενί Γκαβέ και 8 στρατιώτες από τη φρουρά του και την επομένη άνδρες της οργάνωσης «Ο Ψηλορείτης» οργανώνουν και εκτελούν το σαμποτάζ της Δαμάστας. Τα δύο αυτά γεγονότα στάθηκαν η αφορμή για την ισοπέδωση των Ανωγείων, αλλά και της Δαμάστας, στις 21 Αυγούστου. Στις 13 Αυγούστου ο Γερμανός φρούραρχος της Κρήτης Μίλλερ εκδίδει διαταγή για την καταστροφή των Ανωγείων. Η διαταγή είναι πραγματικά τρομακτική, καθώς οι Ναζί ξεκαθαρίζουν ότι θα εκτελέσουν όλους τους άνδρες που θα βρεθούν μέσα στο χωριό αλλά και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου απ’ αυτό… Ιδού το κείμενο του Γερμανού στρατηγού: «Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου. Χανιά 13-8-44
Ο Στρατηγός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης X. ΜΙΛΛΕΡ».
Την ίδια μέρα οι Γερμανοί κυκλώνουν το χωριό και αρχίζουν τις καταστροφές και τις εκτελέσεις. Στόχος τους είναι να εξαφανίσουν από το χάρτη τον οικισμό… Εξοντώνουν ακόμη και τα κοπάδια των Ανωγειανών βοσκών…
Η μαρτυρία της καταστροφής
Το επόμενο καλοκαίρι, από τις 29 Ιουνίου μέχρι τις 6 Αυγούστου 1945, επισκέπτεται τους τόπους μαρτυρίου της Κρήτης η «Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», που συγκροτεί η μετακατοχική κυβέρνηση Βούλγαρη. Μέλη της επιτροπής είναι, ο Νίκος Καζαντζάκης, οι πανεπιστημιακοί Ιωάννης Καλιτσουνάκης και Ιωάννης Κακριδής καθώς και ο φωτογράφος Κωνσταντίνος Κουτουλάκης, οι οποίοι επισκέπτονται και τ’ Ανώγεια. Καζαντζάκης, Καλιτσουνάκης και Κακριδής καταγράφουν τα γεγονότα και ο Κουτουλάκης φωτογραφίζει την καταστροφή. Από την έκθεση παρουσιάζουμε το τμήμα που αφορά στο Ολοκαύτωμα καθώς και φωτογραφίες απ’ αυτές που τράβηξε ο Κουτουλάκης και συνόδευαν την έκθεση.
Στην έκθεση αναφέρονται:
«Εις τας 7/8/44 ήλθεν ο διαβόητος δια την ωμότητά του γερμανός επιλοχίας «Σήφης», φρούραρχος του Γενή-Κααβέ με απόσπασμα τεσσάρων γερμανών και τεσσάρων ιταλών, συνέλαβον όσας γυναίκας και παιδία εύρον, και αγρίως ξυλοκοπούντες αυτά τα ωδήγησαν προς το Γενή-Κααβέ με την κατηγορίαν ότι οι άνδρες δεν εδέχοντο να πηγαίνουν εις την αγγαρείαν. Ολίγον όμως έξω του χωρίου τούς προσέλαβον οι αντάρται, εφόνευσαν τους άνδρας του αποσπάσματος και απηλευθέρωσαν τα γυναικόπαιδα. Την επομένην έγινεν το σαμποτάζ της Δαμάστας υπό Ανωγειανών, καθ’ ό εκάησαν 3 γερμανικά αυτοκίνητα και εφονεύθησαν περί τους 15 Ιταλούς, αιχμαλωτισθέντων και 7. Την επομένην, 9/8 ήλθον, περί τους 60 Γερμανούς εις τα Ανώγεια οι άνδρες έλειπον, αλλ’ αι γυναίκες τους περιεποιήθησαν’ οι Γερμανοί εφέρθησαν μετά μεγάλης προσηνείας, εις ουδεμίαν διαρπαγήν προέβησαν, εζήτουν μόνον από τας γυναίκας πληροφορίας περί της κατά του αποσπάσματος του «Σήφη» επιθέσεως των ανταρτών. Εις τας 12/8 το εσπέρας οι άνδρες του χωρίου ειδοποιηθέντες ότι έρχονται πολλοί Γερμανοί, έφυγον, και ούτω προελήφθησαν πολλαί εκτελέσεις. Την 13ην οι Γερμανοί συμπληρώσαντες την κύκλωσιν, εισήλθον εις τα Ανώγεια και διέταξαν τους υπολειφθέντας κατοίκους (θα ήσαν περί τα 1500 γυναικόπαιδα) να αναχωρήσουν εντός ημισείας ώρας προς την κατεύθυνσιν του Γενή-Κααβέ, όποθεν να διασκορπισθούν εις τα διάφορα χωρία της Ρεθύμνης. Μετά ταύτα προέβησαν εις γενικής λεηλασίαν του χωρίου-πλουσιωτάτου εις κτηνοτροφικά και εριουργικά προϊόντα. Μετά την δήωσιν εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπειτα ανετινάσσετο διά δυναμίτιδος. Κάθε νύκτα οι Γερμανοί απεσύροντο εις τα Σείσαρχα και την πρωϊαν επανήρχοντο. Το μέγεθος της λεηλασίας θα κατανοήση κανείς, όταν λάβη υπ’ όψιν ότι αυτή διήρκεσεν από της 13 Αυγούστου μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου.
Κατά την διάρκειαν της διαρπαγής οι Γερμανοί εφόνευσαν εντός του χωρίου τον Γ. Σπιθούρην, μη δυνηθέντα ν’ αποχωρήση μετά των άλλων κατοίκων, επίσης τους παραλύτους εξαδέλφους Κωνστ. και Ι. Ξυλούρην (ή Κίτρη), και τον υπέργηρον Νικ. Αεράκην, εις τας αγκάλας του οποίου έθεσαν, μετά την εκτέλεσιν, δεξιά και αριστερά τα πτώματα δύο χοίρων προς χλευασμόν. Δύο αδελφαί, η χήρα Εμμ. Καλλέργη και η χήρα Εμμ. Καβλέντη, η χωλή Ειρήνη Καραϊσκου και η Ευαγγ. Ιω. Πασπαράκη, αρνηθείσαι ν’ αποχωρήσουν και προτιμήσασαι τον θάνατον απέθανον καείσαι και καταχωθείσαι έπειτα υπό τα ερείπια των ανατιναχθεισών οικιών των. Επίσης οι Γερμανοί εφόνευσαν τον εκ τραύματος της κεφαλής παράφρονα Εμμ. Ι. Σαλούστρον. Πολλοί άλλοι εφονεύθησαν εις τα πέριξ. Οι Γερμανοί κατέστρεψαν και τα 4 τυροκομεία της περιοχής και απήγαγον τα ποίμνια των κατοίκων όσα δεν ηδυνήθησαν να συμπαραλάβουν, τα εφόνευσαν. Σήμερον από τας 940 οικίας των Ανωγείων δεν έχει απομείνει ούτε μία το νεόδμητον σχολείον ανετινάχθη, αι 3 εκκλησίαι, τας οποίας οι Γερμανοί είχον μεταβάλει εις σταύλους, έχουν επίσης υποστή ζημίας εκ των πέριξ ανατινάξεων. Η επίσημος κατάστασις της Νομαρχίας Ρεθύμνης αναφέρει 117 Ανωγειανούς εκτελεσθέντας κατά την περίοδον της κατοχής».
