Οι πέντε Νεομάρτυρες οι εξ Σαμοθράκης και η μνήμη τους την Κυριακή του Θωμά
Φάνης
Μαλκίδης
Είναι γεγονός
ότι η συμβολή της Θράκης στην Εθνική Παλιγγενεσία αποτελεί ένα ακόμη μέρος της
αποσιωπημένης ελληνικής ιστορίας. Μάλιστα η Θράκη έχει και αυτή ολοκαυτώματα
και εξόδους ανάλογα της Χίου, των Ψαρών και του Μεσολογγίου. Ειδικότερα, στο
νησί της Σαμοθράκης, η κήρυξη της επανάστασης από τα τοπικά μυημένα μέλη στη
Φιλική Εταιρεία, ακολούθησε ο γενικός ξεσηκωμός των Ελλήνων, παρά το γεγονός
της εγγύτητας προς την πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους.
Η αντίδραση από τους
Οθωμανούς ήρθε το Σεπτέμβριο του 1821, την 1η του μηνός, την «πρωτοσταυρινιά»
όπως λένε οι ντόπιοι, όταν αποβιβάστηκαν δύο χιλιάδες στρατιώτες. Η καταστροφή
ήταν ολοκληρωτική, από τις χιλιάδες των νεκρών, μέχρι τις λεηλασίες των οικιών
και των εκκλησιών ενώ όσοι σώθηκαν πουλήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη σαν
σκλάβοι. Εφτακόσιοι από τους κατοίκους που είχαν καταφύγει στα βουνά, οι
Οθωμανοί, τους έφεραν πίσω με δόλο δίνοντάς τους την εντύπωση ότι θα τους
δώσουν χάρη. Όμως στην τοποθεσία «Εφκάς» στο κάστρο της πρωτεύουσας (της
Χώρας), τους δολοφόνησαν σχεδόν όλους. Από τη μαζική αυτή δολοφονία, επέζησαν
σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων περιηγητών και του Σαμοθρακρακίτη ιερέα Γ. Μανωλάκη
από 25 έως 30 οικογένειες, οι οποίες ζούσαν τα επόμενα χρόνια σε άθλια
κατάσταση. Σημαντική μαρτυρία για το ολοκαύτωμα αποτελεί το έργο του Ί Δραγούμη
«Σαμοθράκη», ο οποίος δε διέσωσε μόνο ένα μέρος του συμβάντος, αλλά και την
αναφορά στο τρυπημένο Ευαγγέλιο της εκκλησίας της Παναγίας στη Χώρα, το οποίο
φυλάσσεται στο Εθνολογικό Μουσείο. Την καταστροφή της Σαμοθράκης την απεικόνισε
ο Γάλλος Αύγουστος Βινσόν (Αuguste Vinchon) ο οποίος ζωγράφισε ένα πίνακα με
θέμα τη σφαγή της Σαμοθράκης, που βρίσκεται στο Λούβρο.
Σημαντική
παράμετρος του ολοκαυτώματος αποτελεί και ο βίαιος εξισλαμισμός πολλών
Σαμοθρακιτών, που κατέληξαν δούλοι. Πέντε από τους επιζώντες του ολοκαυτώματος
της Σαμοθράκης, οι Μανουήλ Παλογούδας, Μιχαήλ ο Κύπριος, Θεόδωρος Δημητρίου,
Γεώργιος Κουρούνης και Γεώργιος Καλακίκος, γύρισαν το 1835 στη Σαμοθράκη και
επέστρεψαν στην αρχική τους θρησκεία.
