Νέο βιβλίο για τη Σαμοθράκη
της Αγγελική Δεληγιάννη-Γεωργάκα
Ο συλλογικός τόμος με τίτλο Σαμοθράκη: Ιστορία – Αρχαιολογία – Πολιτισμός που επιμελήθηκαν οι Στράτος Δορδανάς και Θεοφάνης Μαλκίδης, προέρχεται από τις εργασίες του Επιστημονικού Συνεδρίου που διοργανώθηκε στις 1 και 2 Σεπτεμβρίου του 2006 στη Σαμοθράκη με θέμα Σαμοθράκη: Ιστορία – Αρχαιολογία – Πολιτισμός.
To βιβλίο προλογίζουν οι Γεώργιος Χανός, πρώην Δήμαρχος και Ιωάννης Πετρούδας νυν Δήμαρχος Σαμοθράκης.Στόχος του Συνεδρίου μέσα από τις ερευνητικές προσπάθειες νέων κυρίως επιστημόνων που περιλαμβάνονται στον συγκεκριμένο Τόμο Πρακτικών είναι να αναδειχθεί ο πλούτος της πολιτιστικής κληρονομιάς της ιδιαίτερης πατρίδας μας.
Να έρθει η Σαμοθράκη στο προσκήνιο όχι μέσα από μίζερες και θλιβερές καταστάσεις όπως πρόσφατα με τους χώρους ταφής των απορριμμάτων ή με την προβληματική συγκοινωνία ούτε μέσα από καταστάσεις «φολκλόρ» όπως πολύ εύστοχα παρατηρούν οι επιμελητές του βιβλίου.Καλός και ο νησιώτικος μπάλος και το κατσικάκι αλλά επιβεβλημένο και αντάξιο της ιστορικής πορείας της αρχαίας, βυζαντινής, μεταβυζαντινής και νεώτερης Σαμοθράκης είναι να ξεφεύγουμε κάπου-κάπου από αυτά τα κλισέ της σύγχρονης Σαμοθράκης.
Να δίνουμε έμφαση, σε τακτικά χρονικά διαστήματα, στη διάχυση του επιστημονικού λόγου που μπορεί να προσλαμβάνεται χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία από όλους τους Σαμόθρακες και φίλους/φίλες της Σαμοθράκης, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο βιβλίο αυτό.Η
οργάνωση του βιβλίου σε οκτώ μέρη τα οποία στηρίζονται σε συγκεκριμένες θεματικές διευκολύνει τον αναγνώστη να προχωρήσει ανάλογα με τα άμεσα ενδιαφέροντά του χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος της διακοπής της συνέχειας.
Συγκεκριμένα:Το ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ περιλαβάνει τρία άρθρα στον θεματικό άξονα της Αρχαιολογίας.
1. Η Μαρία Γκιρτζή-Μπάφα στο άρθρο τηςΔυνατότητες εκπαιδευτικής αξιοποίησης του αρχαιολογικού χώρου της Παλιάπολης Σαμοθράκης,χρησιμοποιώντας ως πηγές, κυρίως τα γνωστά βιβλία των Lehman και Μάτσα, περιγράφει τα βασικότερα μνημεία στον αρχαιολογικό χώρο της Παλιάπολης ακολουθώντας την πορεία που ακουλουθούσαν οι προσκυνητές στην αρχαιότητα.Στη συνέχεια με γλαφυρό τρόπο παρουσιάζει την πορεία την οποίαν προτείνει να ακολουθήσουν το ευρύτερο κοινό αλλά κυρίως οι σχολικές ομάδες, στο Ιερό των Μεγάλων Θεών, σε μια προσπάθεια να «συμφιλιωθούν» οι νέες γενιές με την πολιτιστική μας κληρονομιά. Το άρθρο αυτό αποτελεί μια εκπαιδευτική πρόταση για καινοτόμο δράση με στόχο τη βιωματική μάθηση.
2. Στο δεύτερο κατά σειρά άρθρο με τίτλοΟινοχόες με μακρύ λαιμό από τη Σαμοθράκη και η υπογεωμετρική κεραμική παράδοση του βορειοανατολικού Αιγαίουη Πέτια Ηλίεβα Βελίτσκοβα μελετά μια ομάδα αγγείων από τη Νότια Νεκρόπολη της Σαμοθράκης. Ενδιαφέροντα είναι τα ευρήματα αυτής της μελέτης καθώς τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά αυτών των αγγείων αντανακλούν στενές σχέσεις της Σαμοθράκης με τον καλλιτεχνικό χώρο του Βόρειου Αιγαίου.
3. Ο Παναγιώτης Δεληγιάννης στο τρίτο άρθρο με τίτλοΗ Καβειριακή λατρεία στη Σαμοθράκη και η σχέση της με τον Βόρειο Εύξεινο Πόντο,αναφέρεται βέβαια στα Καβείρια μυστήρια που έκαναν ευρύτατα γνωστό το νησί της Σαμοθράκης αλλά επιπλέον βοηθάει τον αναγνώστη να κατανοήσει τους λόγους της μεταφοράς της λατρείας των Μεγάλων Θεών στον Εύξεινο Πόντο.Όπως είναι γνωστό η Σαμοθράκη αποτελούσε πέρασμα προς τον Εύξεινο Πόντο και αυτό συνέβαλε στη μεταφορά της Θρησκείας στις αποικίες του Βορείου Ευξείνου Πόντου. Οι Έλληνες θεωρούσαν τον Εύξεινο πόντο «άξενο» τόπο δηλαδή μη φιλικό για κατοίκηση λόγω της ύπαρξης βαρβαρικών φυλών αλλά και λόγω της δυσκολίας πρόσβασης εξ’ αιτίας των ισχυρών ανέμων. Αυτό συνέβαλε στην μεταφορά της Καβειριακής λατρείας καθώς, έχοντας την εύνοια των θαλάσσιων θεών θα είχαν ασφαλή είσοδο στον Εύξεινο Πόντο.
Το ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ περιλαμβάνει δύο άρθρα στη θεματική περιοχή της Ιστορίας του 1821:
1. Το άρθρο του Ευάγγελου ΠαπαθανασίουΕφκάς/Φ’κας: Συμβολή στα περί του Χαλασμού της Σαμοθράκης τον Σεπτέμβρη του 1821,προσπαθεί να φωτίσει τις γνώσεις που έχουμε για τα πραγματικά περιστατικά του Χαλασμού της Σαμοθράκης καταγράφοντας τα γεγονότα τον Σεπτέμβρη του 1821 και ετυμολογεί τη λέξη «Εφκάς».Διαβάζοντας το άρθρο αυτό ο αναγνώστης κατανοεί την πορεία που ακολούθησαν τα τραγικά γεγονότα και αντιλαμβάνεται, για πολλοστή φορά στην Ιστορία μας, πως ότι συνέβη τότε στη Σαμοθράκη αποτελεί συνήθη πρακτική του Οθωμανικού κράτους.
2. Η Ιωάννα Μαλτέζου στο άρθρο της με τίτλοΗ συμβολή της Σαμοθράκης στον αγώνα του Έθνους το ’21,ερευνά τη συμμετοχή των Σαμοθρακιτών στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 21.Οι ιστορικές και λαογραφικές πηγές που παραθέτει συμβάλουν στη συναισθηματική φόρτιση του αναγνώστη πατριώτη Σαμοθρακίτη και όχι μόνον. Η καταγραφή των γεγονότων της «πρωτοσταυρινιάς» στη συλλογική μνήμη των Σαμοθρακιτών ενισχύεται για παράδειγμα από ιστορικά κείμενα, δημοτικά τραγούδια και μοιρολόγια, κεντήματα και υφαντά, Ηρώα στη μνήμη των ηρώων, εικόνες και ιερά κειμήλια που καταγράφουν την θηριωδία των Τούρκων. Συγκλονιστικές οι περιγραφές των τραγικών γεγονότων όπως για παράδειγμα αυτή από τον ιστορικό Pouquevile (1825) στις σελίδες 105-106 του βιβλίου.Τέλος εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι σύμφωνα με τη συγγραφέα «το νησί μας ανήκει σ εκείνες τις περιοχές του Ελλαδικού χώρου που έχουν αδικηθεί ιστορικά με την παρασιώπηση ή την παραποίηση, εξ αιτίας της άγνοιας των ιστορικών γεγονότων, που έγραψαν με το αίμα τους οι πρόγονοι μας και ανάγονται στις πιο ένδοξες αλλά άγνωστες σελίδες της ιστορίας του έθνους μας.» σελ. 113.
Στο ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ διαβάζουμε τρία άρθρα στη θεματική της Θρησκείας.
1. Ο Παναγιώτης Αργυρόπουλος με το άρθρο τουΈνας εξόριστος στη Σαμοθράκη όσιο. Ο Όσιος Θεοφάνης ο Ομολογητήςτιμά τον Όσιο Θεοφάνη τον Ομολογητή που αποτέλεσε πρότυπο αγαθού και ανεξίκακου ησυχαστή και συνέβαλε στην αναστύλωση των Εικόνων και την Εδραίωση της Ορθοδοξίας. Η Σαμοθράκη «οφείλει να σεμνύνεται που έστω και για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, φιλοξένησε τον Όσιο και τα χώματα της δέχθηκαν το ιερό του λείψανο» όπως γράφει ο συγγραφέας στη σελίδα 134 του βιβλίου.
2. Στο δεύτερο άρθρο με τίτλοΟι Άγιοι Μάρτυρες Πέντε Νεομάρτυρες της Σαμοθράκης ο Νικόλαος Σιώκης εξετάζει το ιστορικό πλαίσιο μέσα από το οποίο αναδείχθηκαν οι Άγιοι Πέντε Νεομάρτυρες της Σαμοθράκης, εξιστορώντας τον βίο και το μαρτύριό τους και βοηθάει τον αναγνώστη και ιδιαίτερα τους νέους μας στην εποχή αυτής της κρίσης των αξιών που διανύουμε να αντιληφθεί ποια είναι η αξία των ταπεινών ηρώων της πίστεων και του Ελληνισμού.
3. Στο τρίτο άρθρο με τίτλο Τα μετόχια της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους στη Σαμοθράκηη Χριστίνα Βαμβούρη-Δημάκη αναφέρεται στα δύο μετόχια της μονής Ιβήρων, στο μετόχι του Χριστού ή του «Κστου» στα Θέρμα και στο μετόχι του Αγίου Αθανασίου στη Σαμοθράκη και περιγράφει γνωστές σε όλους μας εικόνες, ιδιαίτερα από το μετόχι του Αγίου Αθανασίου προστάτη της Σαμοθράκης με ιδιαίτερη αναφορά στο έργο του γέροντα Αμφιλόχιου.
4.Τέλος ο Ιωάννης Σιδηράς στο άρθρο τουΙστορικές σελίδες της Μητροπόλεως Μαρωνείας στη Σαμοθράκη (1899-1912)παρουσιάζει πέντε ανέκδοτες επιστολές –έγγραφες απαντήσεις του Πατριαρχείου προς την Μητρόπολη Μαρωνείας σε αιτήματα των χριστιανών κατοίκων της Σαμοθράκης. Οι επιστολές αυτές δίνουν σημαντικές ιστορικές πληροφορίες για τα τελευταία έτη της οθωμανοκρατίας στη Σαμοθράκη.
Τα τρία άρθρα του ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ κινούνται στον θεματικό άξονα της Νεώτερης Ιστορίας.
1. Ο Βάιος Καλογριάς με το άρθρο του Η στρατιωτική κατάληψη της Ανατολικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης από τις δυνάμεις του Άξονα (Απρίλιος –Μάιος 1941: Η περίπτωση της Σαμοθράκηςαναφέρεται στην Βουλγαρική κατοχή της Σαμοθράκης και στην καταπιεστική πολιτική των βουλγαρικών κατοχικών αρχών απέναντι στους Σαμόθρακες, θλιβερά γεγονότα που έχουν ζήσει και μας αφηγούνται οι γονείς μας.
2. Ο Στράτος Δορδανάς στο άρθρο του Πολιτικοί Εξόριστοι στη Σαμοθράκημας παρουσιάζει την περίπτωση της Σαμοθράκης που δυστυχώς συνεχίζει ακόμα να αγνοείται από τους ιστορικούς, ως τόπου εξορίας στον Εμφύλιο πόλεμο αλλά και κατά τη διάρκεια της επταετίας 1967-1974.3.
Ο Θεοφάνης Μαλκίδης στο άρθρο του με τίτλο Οικονομικές και κοινωνικές διαδρομές στη νεώτερη ιστορία της Σαμοθράκης: Η μεταπολεμική μετανάστευση και η τουριστική ανάπτυξη καταγράφει και αριθμητικά, χρησιμοποιώντας ως πηγές τις απογραφές της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος από το 1928, την πληθυσμιακή αιμορραγία της Σαμοθράκης με τα μεταναστευτικά ρεύματα προς Γερμανία και Βέλγιο αλλά και στο εσωτερικό της χώρας, ως λύση στο πρόβλημα της ανεργίας και της φτώχειας, αποτέλεσμα της περιθωριοποίησης του νησιού μετά τον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο.Αναφέρεται επίσης στη λειτουργία των Συλλόγων ως συνδετικών ιστών με την πατρίδα και τέλος στο τέλος αυτής της περιόδου το 1970, στην επιστροφή των μεταναστών και την ανάπτυξη του τουρισμού.
Στο ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ έχουν συμπεριληφθεί δύο άρθρα που κινούνται στο χώρο της πολιτικής επιστήμης.
1. Ο Νίκος Ζάϊκος στο άρθρο του Επισημάνσεις σχετικά με το νομικό καθεστώς της Σαμοθράκης από την άποψη του διεθνούς δικαίουαναλύει σημαντικές πτυχές των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας με σημείο αναφοράς το Αιγαίο και συγκεκριμένα τη Σαμοθράκη από την άποψη του διεθνούς δικαίου της θάλασσας.Ειδικότερα στην εργασία αυτή ενημερώνεται ο αναγνώστης σχετικά με την αξιολόγηση από νομικής άποψης του ισχυρισμού της Τουρκίας ότι η Ελλάδα θα πρέπει να αποστρατιωτικοποιήσει τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και ειδικότερα τη Σαμοθράκη.
2.Οι Κώστας Γεμενής και Ηλίας Ντίνας στο άρθρο τους Οι αξίες του νησιού στην πολιτική της πόλης: Τοπαράδειγμα της Σαμοθράκηςεπιλέγουν τη Σαμοθράκη για να διερευνήσουν τη σχέση ανάμεσα στον τόπο διαμονής και την ιεράρχηση των αξιών. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήματα της έρευνας αυτής σύμφωνα με τα οποία οι μόνιμοι κάτοικοι της Σαμοθράκης τείνουν να είναι περισσσότερο υλιστές από τους Σαμόθρακες που ζουν σε αστικές περιοχές εκτός Σαμοθράκης .
Τα δύο άρθρα του ΕΚΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ κινούνται στο χώρο της Λαογραφίας.
1.Ο Ευάγγελος Αυδίκος στο άρθρο του με τίτλο Οι Αγριοκουρνάτοι και η υπαλληλία των χώρων στη Σαμοθράκημας παρουσιάζει τους Αγριοκουρνάτους, μια φυλή άγρια που δεν ήταν εξημερωμένη που ζούσαν στον Προφήτη Ηλία σε σχέση με τον ορεινό χώρο που οριοθετείται ως ο αποκλειστικός κοινωνικός χώρος καθώς η χρήση των υπολοίπων πεδινών περιοχών είναι περιστασιακή. Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Τάσσου Κουτσοφάβα (1955) στη σελίδα 247 του βιβλίου.
2. Ο Θανάσης Πολίτης στο άρθρο τουΟι κατάρες της Σαμοθράκης προσεγγίζει ερμηνευτικά ένα από τα πιο πληθωρικά και μέχρι σήμερα πιο ζωντανά είδη του προφορικού λόγου. Τις κατάρες, μια συνήθεια που παραμένει ακόμα λειτουργική.Ενδιαφέρουσα είναι η κατηγοριοποίηση που κάνει ο συγγραφέας στο τρίπτυχο, ατύχημα, (να σι φάι ι γιόχινταα) αρρώστια (να σι φάι ι λούβα) θάνατος (να μι ξημιουθις) χωρίς να εξαιρείται η κοινωνική εξαθλίωση (καμ ψουμουζντήεις), η στέρηση όμορφων στιγμών (π’να εις κακιά νιότ), το κακό πεπρωμένο και η μεταφυσική καταδίκη (να εις κακιά κουντλιά), (να παραδώεις κακιά ψη), η εξάλειψη της γενεάς (θιμά ντου γουνιό, ντ’ γινιά σ’), η ολοκληρωτική απώλεια,εξαφάνιση περιοχών (να μην απομείν’ μκα λιόφλου).Ε
νδιαφέρον παρουσιάζει το κριτήριο ομαδοποίησης των τριών άρθρων του ΕΒΔΟΜΟΥ ΜΕΡΟΥΣ. Οι επιμελητές του συλλογικού αυτού τόμου φαίνεται πως θεωρούν τα δύο πρώτα άρθρα του Θανάση Κούγκουλου «Κυρκόραδος ο τσαρλατάνος εν Σαμοθράκη»: Μια ανέκδοτη ηθογραφική σάτιρα του Νικολάου Β Φαρδύκ αι Δούκαινας Ζάννη Ηθογραφία Σαμοθρακιτών στο έργο του Ι. Δραγούμη ως εναλλακτικές πηγές θέασης και ερμηνείας του παρελθόντος της Σαμοθράκης. Πρόκειται για μια νέα φιλολογική επεξεργασία κειμένων του Νικολάου Φαρδύ και του Ι. Δραγούμη.Το κριτήριο των εναλλακτικών πηγών φαίνεται πως ικανοποιεί και το άρθρο του Λάμπρου Φλυτούρη Η Σαμοθράκη στον κινηματογράφο.Ταινίες όπως Οι Νύφες του Παντελή Βούλγαρη (2004), Οι Γενναίοι της Σαμοθράκης (2003) και η Νίκη της Σαμοθράκης ((1990) με την πρώτη και τελευταία να έχουν βραβευθεί στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αξιοποιούνται ως ιστορικές πηγές με έμφαση στην εικόνα που αποκομίζει ο θεατής.
Το ΟΓΔΟΟ και τελευταίο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει το άρθρο του Αλέξανδρου Πανταζή Λειτουργία, δομή και διαχείριση της περιοχής Θερμών της νήσου Σαμοθράκη. Πρόκειται για μια περιβαλλοντική προσέγγιση στην αξιοποίηση του φυσικού πλούτου του νησιού και αποτελεί μια αξιόλογη πρόταση διαχείρισης της περιοχής των Θερμών με σεβασμό στο οικοσύστημα ώστε να αποφευχθούν λάθη κατά την ανάπτυξη της περιοχής.
Το βιβλίο τελειώνει με το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ που περιλαμβάνει πρωτογενείς φωτογραφίες από το αρχείο του Μανώλη Μαργαρίτη από εκδηλώσεις, επαγγέλματα, καθημερινότητα, σχολική ζωή, στρατό, τοπία.
Συμπερασματικά θεωρώ ότι το βιβλίο αποτελεί τόσο για εμάς τους Σαμόθρακες όσο και για τους φίλους της ιδιαίτερης πατρίδας μας, κυρίως όμως για τα παιδιά μας μια πολύτιμη πηγή γνώσης για τη Σαμοθράκη του χτες και του σήμερα.
Αναγνωρίζω στο βιβλίο αυτό τη δυνατότητα να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά μας αλλά και το ευρύ κοινό, που τις τελευταίες δεκαετίες ανακαλύπτει το νησί μας, ώστε να προβληματιστούν και να αναλάβουν δράση σε θέματα κρίσιμα για το μέλλον της αγαπημένης μας Σαμοθράκης.
To βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΕπίκεντροΚαμβουνίων 9, ΤΚ 54 621, ΘεσσαλονίκηΤηλ.: 2310 256 146 Fax: 2310 256 148
http://www.epikentro.gr/ e-mail:epikentro@epikentro.gr
