Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) παρέπεμψε εκ νέου ένα ίδρυμα της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Κωνσταντινούπολης στην τουρκική Δικαιοσύνη, παρότι οι χρόνιες - ξεπερνούν τα 100 χρόνια! - προσφυγές σ’αυτήν απορρίφθηκαν και το τουρκικό κράτος έχει δημεύσει την ακίνητη περιουσία του! Το επίμαχο ακίνητο είναι έκταση, στην οποία υπάρχει πηγή νερού αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο*.
Η διένεξη άρχισε πριν ένα και πλέον αιώνα. Σύμφωνα με το οθωμανικό νομικό σύστημα που ίσχυε μέχρι το 1912, απαγορευόταν στα μη μουσουλμανικά ιδρύματα να έχουν ακίνητη περιουσία στο όνομά τους. Το ελληνορθόδοξο ίδρυμα, όπως πολλά άλλα, είχε εγγράψει την περιουσία του στο κτηματολόγιο στο όνομα εικονικού φυσικού προσώπου. Μετά από νομοθετική αλλαγή, το ελληνορθόδοξο ίδρυμα υπέβαλε αίτηση ήδη από το 1913 να αναγνωρισθεί ως ιδιοκτήτης της γης.
Καθ' όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα και μέχρι σήμερα, το Ελληνορθόδοξο ίδρυμα έχει κάνει πολλά διαβήματα. Η ουσιαστική και αδιάλειπτη κατοχή του ακινήτου δεν αμφισβητήθηκε. Πληρούσε επανειλημμένα τις νόμιμες προϋποθέσεις για να του αναγνωριστεί η ιδιοκτησία της έκτασης αλλά συναντούσε άδικες αρνήσεις ή εγκρίσεις χωρίς αποτέλεσμα.
Απαλλοτρίωση το 2007
Το 2004, το Δημόσιο Ταμείο κατέθεσε προσφυγή ενώπιον δικαστηρίου στην Κωνσταντινούπολη ζητώντας να αναγνωριστεί ως ιδιοκτήτης της γης. Στη διαδικασία αυτή παρενέβη το Ελληνορθόδοξο Ίδρυμα, προκειμένου να διεκδικήσει την κυριότητα αυτού του ακινήτου. Το δικαστήριο αποφάνθηκε υπέρ του Δημοσίου Ταμείου το 2007. Το ίδρυμα άσκησε έφεση, η οποία απορρίφθηκε το 2008 και στη συνέχεια ζήτησε αναίρεση αυτής της απόφασης, η οποία απορρίφθηκε την ίδια χρονιά. Το Ακυρωτικό Δικαστήριο έκρινε ότι το ίδρυμα δεν είχε προσκομίσει επαρκή στοιχεία που να αποδεικνύουν, όπως απαιτεί ο νόμος, ότι κατείχε τη γη « ως ιδιοκτήτης, αδιάκοπα για περισσότερα από είκοσι χρόνια ».
Το 2009, το Ελληνορθόδοξο Ίδρυμα προσέφυγε στο ΕΔΑΔ. Έκτοτε, άλλες προσφυγές που κινήθηκαν στην Τουρκία οδήγησαν στο ίδιο συμπέρασμα: την απαλλοτρίωση της περιουσίας του. Στην απόφασή του το ΕΔΑΔ αναφέρει: «από την εν λόγω απόφαση δεν προκύπτει ότι, τα επιχειρήματα που προέβαλε το αιτούν ίδρυμα, ακούστηκαν πράγματι, δηλαδή εξετάστηκαν δεόντως από το επιληφθέν δικαστήριο», διότι το δικαστήριο δεν «[υιοθέτησε] «μια αιτιολογημένη και δίκαιη προσέγγιση για τη στήριξη των γεγονότων» και δεν «[εξήγησε] τους λόγους» που το οδήγησαν στη λήψη αυτής της απόφασης.
Μετά την απόφαση του ΕΔΑΔ, η Τουρκία θα πρέπει να αποζημιώσει το Ελληνορθόδοξο ίδρυμα. Πάνω απ' όλα, η Τουρκία θα πρέπει να συμμορφωθεί με την υποχρέωσή της να προσφέρει στο ίδρυμα νομικές διαδικασίες με επαρκείς διαδικαστικές εγγυήσεις. Στη συνέχεια, το ίδρυμα θα μπορεί να κάνει χρήση αυτών των διαδικασιών, προκειμένου να προσπαθήσει ξανά να αναγνωρίσει την περιουσία του. Ως εκ τούτου, είναι μια επιστροφή στην αρχή για το ίδρυμα, το οποίο μπορεί ωστόσο να ελπίζει ότι τα επιχειρήματά του θα ακουστούν δεόντως κατά τις μελλοντικές νομικές διαδικασίες. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το Eυρωπαϊκό Κέντρο Νομολογίας και Δικαιοσύνης (ΕΚΝΔ) μπορεί να βοηθήσει - όπως συνέδραμε και στην παρούσα φάση - αυτό το ίδρυμα, διασφαλίζοντας ότι η απόφαση της ΕΔΑΔ θα εκτελεστεί από την Τουρκία. Για το σκοπό αυτό, θα παρέμβουμε στο Συμβούλιο Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Συστημική παραβίαση των Δικαιωμάτων των Χριστιανών
Αυτό που είναι όμως λυπηρό είναι η άρνηση της ΕΔΑΔ να εξετάσει την υπόθεση υπό την οπτική γωνία του άρθρου 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, που απαγορεύει τις διακρίσεις. Το ελληνορθόδοξο ίδρυμα πίστευε ότι η απαλλοτρίωση του ήταν μεροληπτική, λόγω της χριστιανικής του θρησκείας. Θα ήταν ενδιαφέρον για το Δικαστήριο να εξετάσει αυτή την πτυχή του προβλήματος, ειδικά επειδή δεν είναι η πρώτη φορά που καταδικάζει την Τουρκία για παραβίαση των δικαιωμάτων της Ελληνορθόδοξης και της Αρμενικής Εκκλησίας ως προς την περιουσία τους. Αυτές οι παραβιάσεις αποκαλύπτουν βαθύτερα έναν ανεκδιήγητο και σταθερό στόχο του τουρκικού κράτους: τη δήμευση της περιουσίας των χριστιανών.
Γενικότερα, αν και το τουρκικό Σύνταγμα αναγνωρίζει επίσημα την Τουρκία ως κοσμικό κράτος, οι μη μουσουλμάνοι αντιμετωπίζονται στην πράξη από τη διοίκηση ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, μέσω διαφόρων μορφών διακρίσεων. Για παράδειγμα, οι απαιτήσεις που επιβάλλονται στις εκκλησίες σχετικά με την κατασκευή χώρων λατρείας εισάγουν διακρίσεις. Έτσι, σε αντίθεση με τους Μουσουλμάνους, οι Χριστιανοί γενικά απαιτείται να αγοράσουν τουλάχιστον 2.500 m 2 γης για να χτίσουν μια εκκλησία και δεν είναι εξουσιοδοτημένοι να έχουν χώρους λατρείας σε ορισμένους χώρους. Επιπλέον, οι εκκλησίες γίνονται τακτικά στόχος βανδαλιστικών πράξεων, οι δράστες των οποίων σπάνια αναζητούνται και διώκονται ποινικά.
Επιπλέον, το Αρμενικό και το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο δεν αναγνωρίζονται ως νομικά πρόσωπα. Επιδιώκουν λοιπόν τη νομική αναγνώριση και τα κατάλληλα δικαιώματα ως πατριαρχεία και όχι μέσω της δημιουργίας ιδρυμάτων. Η έλλειψη νομικής προσωπικότητας των θρησκευτικών κοινοτήτων αποτελεί στην πράξη διάκριση σε βάρος των μη μουσουλμανικών θρησκειών. Το EΚΝΔ είχε ήδη αναπτύξει αυτό το πρόβλημα στις παρατηρήσεις του στην υπόθεση Fener Rum Patrikliği (Οικουμενικό Πατριαρχείο) κατά Τουρκίας.
Ως συνέπεια των διακρίσεων που υφίστανται οι χριστιανικές μειονότητες, η έντονη μετανάστευση τους έχει μειώσει σημαντικά την παρουσία τους στην Τουρκία. Το 1920 υπήρχαν ακόμη δύο εκατομμύρια χριστιανοί στην Τουρκία. Σήμερα είναι μόνο 68.600 και αντιπροσωπεύουν το 0,1% του πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, ενώ η ελληνική ορθόδοξη μειονότητα αντιπροσώπευε 200.000 πιστούς στις αρχές του 20ού αιώνα, σήμερα είναι λιγότεροι από 3.000. Αυτός ο εξαιρετικά χαμηλός αριθμός απειλεί επομένως την επιβίωση της ελληνορθοδοξίας στην Ανατολία. Υπάρχουν επίσης 90.000 Αρμένιοι και 7.000 Προτεστάντες. Αυτά τα στοιχεία είναι μόνο εκτιμήσεις των τελευταίων ετών, καθώς ορισμένοι Χριστιανοί κρύβουν την ταυτότητά τους υπό τον φόβο των διακρίσεων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, της παρενόχλησης.
*Δεν προσδιορίζεται το όνομα του Ιδρύματος και ο ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου.
