Η κατάρρευση του αλβανικού καθεστώτος το 1991 έφερε στο προσκήνιο ένα ζήτημα, το οποίο για πολλά χρόνια είχε περιοριστεί στο ελλαδικό εσωτερικό πολιτικό σκηνικό. Η αναφορά για την ελληνική μειονότητα στην Αλβανία, η οποία μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά τη διάρκεια του οποίου δοκιμάστηκε από διάφορους μηχανισμούς καταπίεσης, ήλθε στην επικαιρότητα στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Στην αρχή ως μία μικρή μάζα μέσα στις χιλιάδες που ερχόταν από την Αλβανία, στη συνέχεια με τη δίωξη των ηγετικών στελεχών της πολιτικής οργάνωσης, μετά με το ζήτημα των «πυραμίδων», όπου κρατικές και παρακρατικές αρχές καρπώθηκαν τις οικονομίες ετών από σκληρή εργασία στην Ελλάδα, και σήμερα με το μέλλον και την προοπτική ως μίας αυτόχθονης μειονοτικής ομάδας.
Οι εκλογές της Κυριακής στην Αλβανία δείχνουν ότι η δοκιμασία που θα περάσει η ελληνική μειονότητα θα είναι μεγάλη. Από τη μία πλευρά υπάρχει η Αλβανία η οποία παρά το γεγονός ότι έχει απέναντι μία χώρα, την Ελλάδα, η οποία στηρίζει κάθε προσπάθειά της, πολιτική, οικονομική, κοινωνική και άλλη, δεν έχει να επιδείξει μία αντίστοιχη στάση. Το αντίθετο μάλιστα δείχνουν οι κινήσεις που αποσκοπούν στην περαιτέρω πίεση της ελληνικής μειονότητας, παρά την επίφαση της συμμετοχής της σε κυβερνητικούς σχηματισμούς και θέσεις ήσσονος πάντως σημασίας, ενώ η αλβανική στάση για το ζήτημα των Τσάμηδων, είναι διπλωματικά και πολιτικά απαράδεκτη. Θυμίζουμε την διαδήλωση των Τσάμηδων κατά τη διάρκεια της παρουσίας του προέδρου της ελληνικής δημοκρατίας και τις εκδηλώσεις της 27ης Ιουνίου, μία μέρα πριν τις εκλογές, για τη «γενοκτονία των Τσάμηδων».
Παράλληλα η πολιτική παράδοση του αλβανικού καθεστώτος, φαίνεται ότι συνεχίζει την εχθρική στάση έναντι της ελληνικής μειονότητας, στάση η οποία δεν έχει καμία λογική εξήγηση. Αυτό αν αναλογιστούμε ότι οι Έλληνες της Αλβανίας, θεωρούνται ιστορικά η πιο προσηλωμένη στους νόμους της Αλβανίας, εθνική ομάδα, η οποία ζήτησε και ζητά την απόδοση των δικαιωμάτων της μέσα στα τυπικά νομικά και πολιτικά πλαίσια.
Η Ελληνική μειονότητα από την άλλη οφείλει να ξεπεράσει τα προβλήματα, τα οποία υπάρχουν και θα υπάρχουν σε κάθε ζωντανό πολιτικό οργανισμό και να κοιτάξει μπροστά χωρίς πάθη και προσωπικές διαμάχες. Η παρούσα πολιτική και κοινωνική κατάσταση δεν είναι αυτή του 1991. Ο κοινωνικός και πολιτικός ιστός δεν είναι ο ίδιος, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων της Αλβανίας βρίσκεται πλέον στην Ελλάδα και μάλιστα υπό καθεστώς χορήγησης υπηκοότητας. Επίσης, πολλές φορές, η ελληνική μειονότητα μέσα από μία διαδικασία στενής επιτήρησης από κρατικούς και κομματικούς μηχανισμούς στην Ελλάδα και στην Αλβανία, δεν μπόρεσε να προτάξει την αυτόνομη δική της πολιτική φωνή και πρόταση. Οι εκλογές της Κυριακής στην Αλβανία, είναι μία ευκαιρία για την ανάδειξη μίας νέας πολιτικής πρότασης από την ελληνική μειονότητα και μπορεί να είναι η αρχή μίας επανασύνδεσης της πολιτικής με την πλέον καταπιεσμένη εθνική ομάδα στα Βαλκάνια. Η ευθύνη είναι μεγάλη και είναι συνολική.
Ο Φάνης Μαλκίδης έχει γράψει τα βιβλία «Η εθνική ελληνική μειονότητα στην Αλβανία» (στην ελληνική, αγγλική, και αλβανική γλώσσα), «Οι ελληνοαλβανικές σχέσεις» και «Το αλβανικό εθνικό ζήτημα».
