«Έναν μαύρον ημέραν εκούιξεν εις απες σο σπέλ’: Οι μανάδες ντο έχ’νε μικρά μωρά να εβγαίνε οξιοκά ασο σπέλ’». Ελένη Νυμφοπούλου- Παυλίδου
Θ. Μαλκίδης
Για τον Καπετάν Ευκλείδη Κουρτίδη και το Ολοκαύτωμα της Σάντας
Η σημερινή επέτειος ογδόντα ετών από την κοίμηση του Καπετάν Ευκλείδη Κουρτίδη, του Σανταίου αρχηγού του αντάρτικου στην ιδιαίτερη αυτή περιοχή του Πόντου επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα της απόδοσης τιμής στο έπος της αντίστασης και της απόδοσης δικαιοσύνης στο Ολοκαύτωμα του 1921.
Χωρίς αντάρτικο τα θύματα της Γενοκτονίας θα ήταν πολύ περισσότερα και ιδιαίτερα γυναίκες και παιδιά. Είναι διαπιστωμένο πλέον ότι ένα ειδικό σχέδιο εξόντωσης των Νεότουρκων και των Κεμαλικών αφορούσε τις γυναίκες και τα παιδιά. Παράλληλα με τη Γενοκτονία,ουσιαστικά τελέσθηκε και μια Γυναικοκτονία και μία Παιδοκτονία.
Η αντίσταση της γυναίκας σε αυτές τις πολιτικές βίας έχει διάφορες μορφές. Από την ένοπλη αντίσταση με τη συμμετοχή στο αντάρτικο, έως την επιλογή του θανάτου, αντί να υποστεί τον εξευτελισμό και την ταπείνωση.
Μια ειδικότερη μορφή αντίστασης που συναντάται είναι η εγκατάλειψη των βρεφών χάριν της σωτηρίας του συνόλου και της ομάδας.
Το Σεπτέμβριο του 1921 οι αντάρτες του Καπετάν Ευκλείδη μαζί με το σώμα των γυναικόπαιδων δέχτηκαν επίθεση από τους Κεμαλικούς. Η διαφυγή ήταν δύσκολη και η μόνη λύση ήταν να σταλούν μόνες οι γυναίκες και τα παιδιά σε ασφαλές σημείο.
Η απόφαση συνάντησε την άρνηση των γυναικών, και η κατάσταση έγινε τραγική ακόμη περισσότερο με τα κλάματα των μικρών παιδιών. Τότε, όπως αναφέρεται στο ημερολόγιο του Κώστα Κουρτίδη, αδελφού του καπετάν Ευκλείδη «πολλά παιδιά, επειδή αι γυναίκες των δεν μπορούσαν να σταματήσουν τας φωνάς των παιδιών τους και μη θέλοντας να χωρισθούν εκ ημών, τα σκότωσαν και τα άφησαν επί τόπου...... ο στρατός, όταν είδε ότι δεν είμαστε εκεί επροχώρησαν μέχρι το λημέρι και το βρήκαν άδειο και ανέβηκαν εις Μερτσιάν Λιθάρ, όπου βρήκαν τα έξι μικρά σκοτωμένα και αμέσως ειδοποίησαν τον Μέραρχον και ήλθαν επί τόπου. Και όταν είδε τα μικρά σφαγμένα διέταξε αμέσως τον στρατόν να φύγουν πίσω και να μαζευθούν όλοι στη Σάντα και εκείθεν να πάνε πίσω λέγων ότι οι άνθρωποι που σφάζουν τα παιδιά τους είνε αδύνατον να πιασθούν και ως εκ τούτο είνε περιττόν να μείνωμε…».
Στις περισσότερες από αυτές τις γυναίκες της Σάντας οι οποίες παρέδωσαν τα βρέφη τους στους αντάρτες, είχαν κλονισμό της ψυχικής τους υγείας, αφού επέζησαν των βιαιοτήτων και των σφαγών εκδηλώνονταν αργότερα το σύνδρομο και η ενοχή του διασωθέντα.
Ο Καπετάν Ευκλείδης Κουρτίδης αποτέλεσε μία πρωταγωνιστική μορφή του αντιστασιακού αγώνα του Ποντιακού Ελληνισμού. Και πιστεύουμε ότι μαζί με το Ολοκαύτωμα το Σεπτέμβριο του 1921 συνθέτει την ηρωικότερη και μαζί και τη δραματικότερη συνιστώσα της περιόδου της Γενοκτονίας στον ανατολικό Πόντο.
Σε στιγμές πτώχευσης, παρακμής και χρεοκοπίας κάθε είδους, όπως αυτές που διανύουμε, τέτοια πρότυπα αντίστασης και θυσίας, δε θα έπρεπε να είναι στο προσκήνιο;
Υ.Γ Μία μητέρα η οποία παρέδωσε το παιδί της ήταν και η Ελένη Χαραλαμπίδου, η οποία μετά τη Γενοκτονία και την προσφυγιά έζησε στο Αετοχώρι, ένα από τα δύο Σανταίικα χωριά της Αλεξανδρούπολης. Το άλλο είναι τα Πεύκα, όπου έζησαν συμπολεμιστές του Καπετάν Ευκλείδη Κουρτίδη, οι οποίοι εξιστόρησαν στο συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά και στον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού Πολυχρόνη Νικολαίδη τον αντιστασιακό αγώνα και τη σφαγή των νηπίων.......
Ο Δημήτρης Ψαθάς στο χωριό Πεύκα το 1962 μεταξύ των ανταρτών του Πόντου Μερτζανίδη-Εφραιμίδη- Μωλαϊδη.
