Θ. Μαλκίδης
Ο Κύριλλος Στ και οι πέντε Νεομάρτυρες οι εξ Σαμοθράκης και η μνήμη τους την Κυριακή του Θωμά
Είναι γεγονός ότι η συμβολή της Θράκης στην Εθνική Παλιγγενεσία αποτελεί ένα ακόμη μέρος της αποσιωπημένης ελληνικής ιστορίας. Μάλιστα η Θράκη έχει και αυτή ολοκαυτώματα και εξόδους, μαζικές δολοφονίες ηγετών και άπειρους νεομάρτυρες.
Ο Κύριλλος ΣΤ΄ (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Σερπεντζόγλου, 1769 ή 1775 - 22 Απριλίου 1821), Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μεταξύ των ετών 1813 και 1818, γεννήθηκε στην Αδριανούπολη από φτωχούς γονείς που κατάγονταν από την Καισάρεια.
Το Σεπτέμβριο του 1803 εξελέγη Μητροπολίτης Ικονίου, το 1810 μετατέθηκε στη Μητρόπολη Αδριανουπόλεως και στις 4 Μαρτίου 1813, μετά την παραίτηση του Πατριάρχη Ιερεμία Δ΄, εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης, θέση στην οποία έμεινε την 13η Δεκεμβρίου 1818 όταν ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ τον ανάγκασε να παραιτηθεί.
Μετά την παραίτησή του αποσύρθηκε στην Αδριανούπολη, ενώ όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, το όνομά του συμπεριελήφθη στο διάταγμα του Σουλτάνου με το οποίο δινόταν η εντολή να εκτελεστούν περί τους 30 ιερωμένους και προύχοντες της Αδριανούπολης.
Την 20 Απριλίου οι γενίτσαροι συνέλαβαν τον Κύριλλο τον οποίο μαζί με άλλους Έλληνες κρέμασαν από τα κάγκελα ενός παραθύρου του κτιρίου της Μητρόπολης. Τα σώματα έμειναν κρεμασμένα τρεις ημέρες και κατόπιν ρίχτηκαν στον Έβρο που τότε είχε πλημμυρίσει.....Η Μνήμη του τιμάται την Κυριακή του Θωμά.
Στο νησί της Σαμοθράκης, η κήρυξη της επανάστασης το Σεπτέμβριο του 1821 από τα τοπικά μυημένα μέλη στη Φιλική Εταιρεία, ακολούθησε ο γενικός ξεσηκωμός των Ελλήνων, παρά το γεγονός της εγγύτητας προς την πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους. Ως απάντηση ο Σουλτάνος έστειλε δύο χιλιάδες στρατιώτες. Η καταστροφή του νησιού ήταν ολοκληρωτική, από τις χιλιάδες των νεκρών, μέχρι τις λεηλασίες των οικιών και των εκκλησιών ενώ όσοι σώθηκαν πουλήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη σαν σκλάβοι.
Εφτακόσιοι από τους κατοίκους που είχαν καταφύγει στα βουνά, οι Οθωμανοί, τους έφεραν πίσω με δόλο δίνοντάς τους την εντύπωση ότι θα τους δώσουν χάρη. Όμως στην τοποθεσία «Εφκάς» στο κάστρο της πρωτεύουσας (της Χώρας), τους δολοφόνησαν σχεδόν όλους. Από τη μαζική αυτή δολοφονία, επέζησαν σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων περιηγητών και του Σαμοθρακίτη ιερέα Γ. Μανωλάκη από 25 έως 30 οικογένειες, οι οποίες ζούσαν τα επόμενα χρόνια σε άθλια κατάσταση. Σημαντική μαρτυρία για το ολοκαύτωμα αποτελεί το έργο του Ί. Δραγούμη «Σαμοθράκη», ο οποίος δε διέσωσε μόνο ένα μέρος του συμβάντος, αλλά και την αναφορά στο τρυπημένο Ευαγγέλιο της εκκλησίας της Παναγίας στη Χώρα, το οποίο φυλάσσεται στο Εθνολογικό Μουσείο. Την καταστροφή της Σαμοθράκης την απεικόνισε ο Γάλλος Αύγουστος Βινσόν (Αuguste Vinchon) ο οποίος ζωγράφισε ένα πίνακα με θέμα τη σφαγή της Σαμοθράκης, που βρίσκεται στο Λούβρο.
Σημαντική παράμετρος του ολοκαυτώματος αποτελεί και ο βίαιος εξισλαμισμός πολλών Σαμοθρακιτών, που κατέληξαν δούλοι. Πέντε από τους επιζώντες του ολοκαυτώματος της Σαμοθράκης, οι Μανουήλ Παλογούδας, Μιχαήλ ο Κύπριος, Θεόδωρος Δημητρίου, Γεώργιος Κουρούνης και Γεώργιος Καλακίκος, γύρισαν το 1835 στη Σαμοθράκη και επέστρεψαν στην αρχική τους θρησκεία.
Για το λόγο αυτό μεταφέρθηκαν στην Μάκρη της Αλεξανδρούπολης, όπου ήταν η τοπική διοίκηση.
Όταν τους οδήγησαν μπροστά στον διοικητή τους ρώτησε για την καταγωγή τους και τη ζωή τους. Οι άγιοι με ήρεμο τρόπο του απάντησαν για την καταστροφή, την αποδοχή του Ισλάμ και την επιστροφή στο Χριστιανισμό.
Αφού βασανίστηκαν θανατώθηκαν στις 6 Απριλίου 1835, Δευτέρα του Θωμά. Ο Μιχαήλ ο Κύπριος κατατεμαχίστηκε από δήμιους, οι Γεώργιος Κορούνης και Θεόδωρος Δημητρίου απαγχονίστηκαν μετά από βασανιστήρια, και οι Μανουήλ Παλογούδας και Γεώργιος Καλακίκος ρίχτηκαν σε σανίδια με αιχμηρά σίδερα. O πρώτος πέθανε, ο δεύτερος όμως θανατώθηκε με όπλο.
Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή του Θωμά και αποτελούν τους πέντε νεομάρτυρες του νησιού και όλης της Θράκης. Τα λείψανα των αγίων φυλάσσονται οποίων υπάρχουν στην εκκλησία της Παναγίας στη Χώρα και στις εικόνες στις εκκλησίες του νησιού, όπως και στην απέναντι Θρακική ακτή της Αλεξανδρούπολης, απεικονίζονται με τη νησιώτικη ενδυμασία αλλά και με φουστανέλες.
Είναι οι Άγιοι που συνδύασαν όπως άλλοι πολλοί νεομάρτυρες της Θράκης και όλου του Ελληνισμού την πίστη στην Ορθοδοξία και τον αγώνα για Ελευθερία, τα βασικά στοιχεία της Επανάστασης και της τελικής της επιτυχίας.
