Το μνημείο των εκτελεσθέντων του 1943 στον Αμιρά της Βιάννου.
Φωτογραφία : Nikos Kikakis
Οι εκτελεσθέντες από τους Ναζί στην επαρχία Βιάννου.
Ο Στρατιωτικός διοικητής του Φρουρίου Κρήτης Μύλλερ, εξοργισμένος από την αντίσταση αλλά και θέλοντας να αποτρέψει τους Ιταλούς στρατιώτες να αποσκιρτήσουν προς τους αντάρτες στα βουνά, δίνει τη διαταγή:
«Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών καθώς και όλους όσοι συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας»
Πάνω από 2000 άντρες μαζεύτηκαν στη Βιάννο και χωρίστηκαν σε ομάδες για να θέσουν σε εφαρμογή τη συστηματική καταστροφή των χωριών και των κατοίκων. Στις 13 Σεπτεμβρίου, την παραμονή των ομαδικών εκτελέσεων, συγκέντρωσαν στον Αγιο Βασίλειο όσους βρίσκονταν εκεί, και αφού τους διαβεβαίωσαν ότι όσοι ήταν στα σπίτια τους δε θα πάθαιναν τίποτα, τους είπαν οτι όσοι βρίσκονταν εκτός θα θεωρούνται αντάρτες, θα εκτελούνται επιτόπου και τα σπίτια τους θα καίγονται. Η είδηση διαδόθηκε και στα γύρω χωριά, και πολλοί που κρύβονταν γύρισαν στα σπίτια τους.
Την επόμενη μέρα το πρωί ξεκίνησε η καταστροφή. Την Τρίτη 14 Σεπτεμβρίου 1943, ημέρα του Τίμιου Σταυρού έβαλαν φωτιά στον Πεύκο και τη Σύμη. Ταυτόχρονα επιδόθηκαν σε μαζικές εκτελέσεις, λεηλασίες βανδαλισμούς και κατεδαφίσεις, στα χωριά Κεφαλοβρύσι, Κάτω Σύμη, Αμιράς, Πεύκος, Βαχός, Άγιος Βασίλειος, Άνω Βιάννος, Συκολόγος, Κρεββατάς, Καλάμι, και Λουτράκι της Βιάννου και Μύρτος, Γδόχια, Ρίζα, Μουρνιές, Μύθοι, Μάλλες, Χριστός και Παρσάς - Μεταξοχώρι της Ιεράπετρας.
Όλοι οι άνδρες ηλικίας από 16 ετών και άνω στα χωριά αυτά εκτελέστηκαν. Σύμφωνα με μαρτυρίες το βράδυ οι Γερμανοί γιόρτασαν τη νίκη τους, μεθώντας, χορεύοντας και τραγουδώντας, χλεύαζαν τις γυναίκες που έκλαιγαν τους νεκρούς τους και εξυμνούσαν τον Χίτλερ και τη Γερμανία,
Εκτός από τις εκτελέσεις, οι Γερμανοί έκλεισαν στο γυμνάσιο της Άνω Βιάννου 137 άντρες από τα χωριά Καλάμι και Συκολόγο, ενώ μέσα στο σχολείο είχαν συγκεντρώσει και άλλους ομήρους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και γυναίκες. Συνολικά υπήρχαν περι τα 300 άτομα μέσα στο σχολείο, τα οποία είχαν σκοπό να εκτελέσουν, εάν οι αντάρτες δεν απελευθέρωναν τους ομήρους που είχαν πάρει μαζί τους.
Οι αντάρτες όμως δεν ήταν διατεθειμένοι να προχωρήσουν σε ανταλλαγή και η εκτέλεση αποφεύχθηκε χάρη στις δραματικές προσπάθειες και παραστάσεις των αντιπροσώπων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και της Εκκλησίας, με επίμονες προσπάθειες των τότε αρχιμανδρίτη και αργότερα Αρχιεπίσκοπου Κρήτης Ευγένιου Ψαλιδάκη και του τότε Επισκόπου Πέτρας Διονύσιου Μαραγκουδάκη. Οι όμηροι αφέθηκαν τελικά ελεύθεροι στις 25 Σεπτεμβρίου 1943.
Ένα μήνα αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου, ειδικά συνεργεία Γερμανών κατεδαφίζουν με δυναμίτες και πυρπολούν τα χωριά Κεφαλοβρύσι, Κρεββατά Πεύκο, Σύμη, Καλάμι και Συκολόγο, καθώς και τα χωριά της δυτικής Ιεράπετρας Μύρτος, Γδόχια, Μουρνιές και τον οικισμό “Καημένου” της Ρίζας.
Το ολοκαύτωμα της Βιάννου θεωρείται το δεύτερο μεγαλύτερο της Ελλάδας μετά των Καλαβρύτων, που έγινε στις 13 Δεκεμβρίου 1943.Παρά την έκταση και τη φρικαλεότητα των καταστροφών που συνέβησαν όμως, δεν είναι πολύ γνωστό στο ευρύ κοινό. Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων θεωρείται πως είναι 461 άτομα, όμως πολλές πηγές υποστηρίζουν πως ξεπερνάει τα 500. Πάνω από 1000 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς. Πήρε δεκαετίες στα χωριά να επανέλθουν σε μια κανονικότητα, ενώ κάποια που κάηκαν συθέμελα ερήμωσαν.
Ο στρατηγός Μύλλερ συνελήφθη από τον Κόκκινο στρατό στην Ανατολική Πρωσσία και εκδόθηκε στην Ελλάδα, μαζί με τον Μπρούνο Μπράουερ, όπου καταδικάστηκαν σε θάνατο στις 9 Δεκεμβρίου του 1946 και εκτελέστηκε στις 20 Μαΐου 1947.Κανείς άλλος δε διώχτηκε για τα εγκλήματα αυτά ούτε δόθηκε ποτέ καμία αποζημίωση.
Σήμερα, στο χωριό Αμιράς υπάρχει ηρώον αφιερωμένο στη μνήμη των νεκρών.
