29 και 30 Ιανουαρίου 1944:Το Ολοκαύτωμα του Κοσμά Κυνουρίας
Ο Κοσμάς Κυνουρίας κάηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς στις 29 και 30 Ιανουαρίου 1944 καιι πό τα 505 σπίτια του χωριού πυρπολήθηκαν τα 498 (ποσοστό καταστροφής 98,61%). Ήταν το τίμημα της αντίστασης του χωριού στους Ιταλούς και Γερμανούς. Οι κάτοικοι του Κοσμά, μαζί μα άλλους αντάρτες της περιοχής, έδωσαν μια από τις πρώτες μάχες στην Πελοπόννησο κατά των Ιταλών και στη θέση «Σταυρός», δύο χλμ έξω από το χωριό, έστησαν ενέδρα σε ένα λόχο Ιταλών από 111 άντρες.
Στη μάχη που επακολούθησε οι Ιταλοί έπαθαν συντριβή: 28 Ιταλοί νεκροί, 37 τραυματίες και 45 αιχμάλωτοι. Οι Κοσμίτες περιέθαλψαν τους τραυματίες και στη συνέχεια τους παρέδωσαν μαζί με τους αιχμαλώτους σώους στους Ιταλούς. Αυτός πρέπει να ήταν και ο λόγος που τότε οι Ιταλοί δεν έκαψαν το χωριό.
Τον Ιανουάριο του 1943, αφού προηγηθεί μερικές μέρες το έγκλημα στα Καλάβρυτα, οι Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις της Λακωνίας, άρχισαν στον Πάρνωνα εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και στις 25 του μηνός μια σημαντική δύναμη, πλημμύρισε το χιονισμένο κι έρημο από κατοίκους Κοσμά, όπου είχαν μείνει ελάχιστοι.
Οι Γερμανοί παρέμειναν 2-3 μέρες στο Κοσμά, λεηλάτησαν ότι βρήκαν, χωρίς να πειράξουν κανένα από αυτούς που είχαν απομείνει, πυρπόλησαν το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου κι έφυγαν άλλοι με κατεύθυνση τα Πελετά και άλλοι το Λεωνίδιο.
Το Σάββατο της 29ης Ιανουαρίου, ένας εκκωφαντικός κρότος από έκρηξη βλήματος όλμου συνεκλόνισε το χωριό, κι έπειτα κι άλλος κι άλλος στη δυτική πλευρά του. Οι Γερμανοί, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, είχαν ξανάρθει!
Σε λίγο το χωριό είχε αδειάσει απ' όλους που μπορούσαν να τρέξουν. Έμειναν όμως αρκετοί ηλικιωμένοι...Οι Γερμανοί, φάνηκε ότι, ήταν αποφασισμένοι να ολοκληρώσουν το μακάβριο έργο τους και με τα ειδικά πιστόλια στα χέρια και τις εμπρηστικές ύλες, φρόντιζαν με επιμέλεια να μην τους ξεφύγει κανένα σπίτι.
Γέροντες σύρθηκαν μέσα στο χιόνι, για να καεί το σπίτι, παράλυτοι βγήκαν με το κρεββάτι στο χιονισμένο δρόμο, για να παρακολουθήσουν από κει την πυρπόληση του σπιτιού τους, πράγματα, που βιαστικά βγήκαν στις αυλές, ξαναρίχτηκαν με μανία στις φλόγες.
Μέχρι την άλλη μέρα, 30 Ιανουαρίου, το μακάβριο έργο είχε συντελεσθεί. Από τα 500 σπίτια του, τα 480 είχαν μεταβληθεί σε σωρούς καπνιζόντων ερειπίων.
Αυτές οι δύο ημερομηνίες, η 27 Ιουλίου 1943 και οι 29 και 30 Ιανουαρίου 1944, είναι το ορόσημο του χωριού τα χρόνια της κατοχής. Από τη μια μεριά η αδούλωτη ψυχή των Κοσμιτών που εκδηλώθηκε με την αντίσταση στους κατακτητές και από την άλλη το τίμημα του αγώνα για την λευτεριά, 498 οικογένειες καταδικασμένες στον αργό θάνατο.
Στο δίγλωσσο βιβλίο (Ελληνικά – Αγγλικά) του Κοσμίτη συγγραφέα Δημήτρη Γ. Τσολομήτη με τίτλο «ΚΟΣΜΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ – Η ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ, ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΑΠ’ ΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗ» ( εκδόθηκε με τη συνδρομή των Συλλόγων «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΚΟΣΜΙΤΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ» και «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΣΜΑ») υπάρχουν στοιχεία και μαρτυρίες τόσο της αντίστασης του χωριού κατά των φασιστών Ιταλών και Γερμανών, όσο και του ολοκαυτώματος του Κοσμά. Στοιχεία που αποδεικνύουν τον αγώνα των κατοίκων του χωριού και καταδεικνύουν τη Ναζιστική θηριωδία που είχε σαν αποτέλεσμα το ολοκαύτωμα.
Και δεν πρέπει να ξεχνάμε την υποχρέωση της Γερμανικής Δημοκρατίας, σήμερα, για την αναγνώριση των ευθυνών των προγόνων τους και την αποκατάσταση των ζημιών που προξένησαν στην κατοχή στον Ελληνικό Λαό.
